ΟΙ ΤΟΥΡΚΟΙ ΣΤΗΝ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΑ

Τραπεζούντα

Δεν εμπιστεύτηκε ο Έλληνας μητροπολίτης την τύχη του Ελληνισμού μόνο στους ένοπλους, ούτε και άφησε τα πράματα στη μοίρα τους. Χρειαζόταν προ πάντων η διπλωματία για την αποφυγή μεγάλων δεινών, κι αυτό το όπλο δεν έλειπε καθόλου απ' τον ιεράρχη.

Εκείνες τις μέρες κάποιος Έλληνας πορευόταν προς το Σου Σεχίρ, όπου είχε το στρατηγείο του ο Βεχήπ πασάς. Ήταν ο Κωνσταντίνος Σιδηρόπουλος, που ο Χρύσανθος έστελνε στον αρχηγό της Τρίτης Στρατιάς κι ο άνθρωπος με κίνδυνο της ζωής του περνούσε τα χιονισμένα βουνά και τις τουρκοκρατούμενες περιοχές για νάρθη σ' επαφή με τον Βεχήπ πασά. 
Σκοπός του ήταν να προσπαθήσει να τον καλοπιάσει και να του εξηγήσει ότι ο εξοπλισμός των Ρωμιών δεν έγινε για τον τούρκικο στρατό, αλλά για τους τσέτες και να ρωτήσει αν με την έγκρισή του κάνουν όσα κάνουν, σε βάρος των Χριστιανών.

Ο Βεχήπ πασάς δεν αγνοούσε την τόσο ανθρώπινη συμπεριφορά του Χρύσανθου απέναντι στους Τούρκους τον καιρό της ρούσικης κατοχής, ούτε τις τόσες υπηρεσίες που τους πρόσφερε, εξασφαλίζοντάς τους φαΐ και στέγη και προστατεύοντάς τους απ' όλους τους κινδύνους. Δέχτηκε, λοιπόν, με καλοσύνη τον απεσταλμένο κι έγραψε αμέσως —και μάλιστα σε γλώσσα ελληνική— το παρακάτω γράμμα:

«Σεβασμιώτατε. 
Είναι ημίν τελείως αλησμόνητος η όλως πατρική και πρόφρων μέριμνα της Υμετέρας Σεβασμιότητος απέναντι του οθωμανικού στοιχείου κατά την αποχώρησιν των αυτοκρατορικών στρατευμάτων και την είσοδον των ρωσικών εις Τραπεζούντα.
Δεν διαφεύγει ημάς ποσώς ότι προ παντός κατά το διάστημα το μεσολαβήσαν μεταξύ της αποχωρήσεως των αυτοκρατορικών στρατευμάτων και της εισόδου των εχθρικών η αποσόβησις παντός εκτρόπου και η πλήρης εξασφάλισις του οθωμανικού στοιχείου οφείλεται εις την σοφήν και λελογισμένην πολιτείαν της Υμετέρας Σεβασμιότητος. 
Αλλά και μετά την είσοδον του εχθρού μέχρι σήμερον η πολιτεία υμών οδηγουμένη υπό σοφής περί το κυβερνάν τέχνης, και δει εν χαλεπαίς περιστάσεσι προσελκύει τον θαυμασμόν άμα και τας  διαπύρους  ημών  ευχαριστίας.  Γνωρίζομεν  θετικώς,  ότι  πέριξ  της  Τραπεζούντος ληστρικαί τουρκικαί συμμορίαι ενοχλούσι και έστιν ότε κακοποιούσιν ησύχους κατοίκους ελληνικών χωρίων.
Το γεγονός τούτο προκαλεί κυριολεκτικώς την ημετέραν απέχθειαν. Γνωρίζετε,  Σεβασμιώτατε,  ότι  πάσας  τας  εν  Τουρκία  φυλάς  έθεσα  εν  ίση  μοίρα,  ότι ουδεμίαν διάκρισιν ποιούμαι φυλής ή θρησκεύματος εις το ζήτημα των εκ των καθηκόντων μου ως διοικητού απορρεουσών ποινών ή επιβραβεύσεων.
Όθεν η διαγωγή των ληστρικών τούτων συμμοριών, ουδόλως συμφωνούσα με τας διοικητικάς ημών αρχάς έχει τελείως τοπικόν χαρακτήρα, οι δε δράσται εν ευθέτω χρόνω θα τύχωσιν της αντάξιας δι' εαυτούς ποινής.

»Μετά πολλής, όμως, πικρίας μανθάνω, Σεβασμιώτατε, ότι νέοι τινές της Τραπεζούντος, τη προτροπή και τη υποκινήσει των Αρμενίων, έλαβον τα όπλα και διαταράττουσι την ησυχίαν του τόπου, αυτό τούτο το έργον Σας.
Οι τοιούτοι ας επανορθώσωσιν ό,τι αδίκημα έπραξαν όσον οίόν τε τάχιον, ίνα μη εν τω ευθέτω χρόνω αποβή όλως ματαία η μετάνοιά των. Σας παρακαλώ, Σεβασμιώτατε —και είμαι περί τούτου ακραδάντως πεπεισμένος— την αυτήν εγνωσμένην  ημίν  σύνεσιν   και  λελογισμένην  πολιτείαν  να   επιδείξητε  και   κατά  την περίστασιν ταύτην, καθ' ην αποχωρούντων των εχθρικών στρατευμάτων προσεχώς, προ της εισόδου των ημετέρων, ενδέχεται να δημιουργηθή κατάστασις έκρυθμος εμβάλλουσα εις κίνδυνον την ζωήν των κατοίκων. 
Το έργον Σας, όπερ ομολογώ ότι θαυμάζω, τελειούται όντως εν τη αποσοβήσει παντός κινδύνου κατά το μεσοδιάστημα τούτο. Των επικειμένων γεγονότων είναι ήδη ενήμερος ο ιεροδίκης (μουφτής) Τραπεζούντος, μεθ' ου παρακαλώ υμάς να συνεννοηθήτε. Σας αποστέλλω αξιωματικόν, άνθρωπον πάσης εμπιστοσύνης, εις ον δύνασθε να εμπιστευθήτε είτε γραπτώς είτε προφορικώς ανακοινώσεις, παρακαλώ δε να   τω   επιδαψιλευθή   η   δέουσα   φιλοξενία.  

 Σας   παρακαλώ   επίσης   ν'   αποστείλετε καταλλήλως τρία άτομα εις τα χωριά της Ζύγανας, Αρτάσαν και Κιουμουσχανέ, ίνα συμβουλεύσωσι τους κατοίκους προς υποδοχήν των στρατευμάτων μας και παροχήν τροφίμων, ων το αντίτιμον θα πληρωθή συμφώνως προς τας διαταγάς υμών.
Επί τούτοις εκφράζων άπαξ έτι τας ευχαριστίας ημών τας διαπύρους, διατελώ μετά της προσηκούσης προς την υμετέραν Σεβασμιότητα υπολήψεως. 
Διοικητής της Τρίτης Οθωμανικής Στρατιάς.
 ΒΕΧΗΠ».

Στο γράμμα αυτό απάντησε ο μητροπολίτης, επίσης ελληνικά:

«Εξοχώτατε.
 Πολύ με συνεκίνησεν η ωραία επιστολή της υμετέρας εξοχότητος. Ήτο αυτή εύκαιρον βάλσαμον παρηγοριάς και ενθαρρύνσεως, εν η διετέλουν δυσθυμία και απογοητεύσει δια την κατάστασιν. Ευχαριστώ, εξοχώτατε, δι' όσα καλά ευηρεστήθητε να γράψητε περί της εμής μετρίας δράσεως, καθ' όλον το διάστημα της ρωσικής κατοχής και της προηγηθείσης μεσοπολιτείας ή μάλλον αναρχίας. Ό,τι έπραξα ήτο απλή εκπλήρωσις του καθήκοντος και της αποστολής μου ως ιεράρχου.

»Ευχαριστώ τω Θεώ διότι με αξιοί σώαν να αποδώσω υμίν την κατά την εντεύθεν αποχώρησιν των τουρκικών αυτοκρατορικών στρατευμάτων εμπιστευθείσαν μοι παρακαταθήκην. Εν μέσω λαίλαπος και τρικυμίας μεγάλης και δια πολλών μόχθων και θυσιών διαφυλαχθείσα ακεραία θα αποδοθή υμίν κατά το πλείστον, η παρακαταθήκη του αδελφού οθωμανικού στοιχείου. 
Έπραξα ό,τι εξηρτάτο απ' εμού, επάλαισα προς κύματα ούρεσιν   ίσα   και   διεσώθη   αύτη.   Toυ   ελληνικού   όμως   στοιχείου   δυστυχώς   μόνον συντρίμματα θα παραδώσω υμίν, αλλ' η σωτηρία των εξηρτάτο άλλοθεν. Όσα δε συντρίμματα του ναυαγίου τυχόν διασωθώσι θα οφείλωνται αποκλειστικώς εις την σοφήν διάνοιαν και μεγάλην καρδίαν της υμετέρας πολυτίμου εξοχότητος, ήτις ευσπλαχνιζομένη θα σπεύση ελπίζω να θέση τέρμα εις το έργον της καταστροφής, εφ' ω και αμέριστον θα έχει την ευγνωμοσύνην και εμού και του ελληνικού λαού.

»Ανυπομόνως αναμένω την θριαμβευτικήν επάνοδον της υμετέρας εξοχότητος εις Τραπεζούντα. Όταν, συν Θεώ, έλθετε, εξοχώτατε, παρακαλώ να καταδεχθήτε να ξενισθήτε εις το πενιχρόν οίκημά μου. Επί τούτοις κλπ. 
Ο Τραπεζούντος ΧΡΥΣΑΝΘΟΣ».

Ύστερ' απ' αυτές τις φιλοφροσύνες ο Βεχήπ πασάς έστειλε τον αξιωματικό του, που φιλοξενήθηκε στην μητρόπολη κι έδωσε διαταγή στον αρχηγό των τσετέδων Καχριμάν βέη να πάψη κάθε ενέργειά του ενάντια στην Τραπεζούντα. 
Ο Μητροπολίτης Χρύσανθος ήλθε σ' επαφή με τα Σοβιέτ και είπε στη σχετική συνεδρίαση, ότι μια και ο ρούσικος στρατός ετοιμαζότανε να φύγη, καλό θα ήταν να εγκατασταθούν οι τούρκικες αρχές από τώρα, ως που   να   μπει   ο   τούρκικος   στρατός.   Δεν   είχαν   αντίρρηση   οι   Ρώσοι   —πολύ   που σκοτιζόντουσαν για τέτοιες λεπτομέρειες— μόνο που δεν δέχτηκαν τον έναν απ' τους όρους των Τούρκων, να περιμαζευτή, δηλαδή, ο ρούσικος στρατός και να κλειστή σ' ένα ωρισμένο μέρος όταν θα έμπαινε ο τούρκικος.

Από δω και πέρα όλα τ' άλλα πήγαν καλά. Οι ωπλισμένοι του Ποζ Τεπέ πήραν διαταγή να κατέβουν στην πόλη και να παραδώσουν τα όπλα τους στο Σωματείο που τους έστειλε.

Δεν άργησε να ζυγώση κι ο τουρκικός στρατός. Ο διοικητής της μεραρχίας Κιαζήμ βέης είχε κιόλας εγκαταστήσει το στρατηγείο του στο Σοούκ Σου, απ' όπου έστειλε γράμμα στον Χρύσανθο, σημειώνοντας ότι ο στρατός του θα έμπαινε στην πόλη στις 10 Φεβρουαρίου:

«... Η ενέργεια ημών προς κατάληψιν της πόλεως, έγραφε, δεν είναι διόλου εχθρική πράξις. Οι Ρώσοι και οι Γερμανοί είναι φίλοι μας. Κατ' ουδενός θα πυροβολήσωμεν. Εφ' όσον θα έρχωνται ατμόπλοια θα αποστέλλωμεν τους εν τη πόλει Ρώσους και Γεωργιανούς με όλας τας ανέσεις εις τας χώρας των.
Παρεκάλεσα την ρωσικήν στρατιωτικήν διοίκησιν να αντιμετωπίση την ενέργειαν ημών ταύτην με ησυχίαν και ψυχραιμίαν. Έναντι, όμως, των μελλόντων να κάμωσι χρήσιν όπλων κατά του εις Τραπεζούντα εισερχομένου στρατού, μετά λύπης και παρά την ειλικρινή ημών επιθυμίαν θα ανταποδώσωμεν τα ίσα. Και εν τη περιπτώσει ταύτη η ευθύνη θα βαρύνη τους προκαλούντας το αποτέλεσμα τούτο. 
Υπομιμνήσκομεν μετ' αυστηρότητος, ότι κατά την κατάληψιν της πόλεως υπό των οθωμανικών στρατευμάτων ο λαός δέον να τηρήση πλήρως την ησυχίαν, οι δε κάτοικοι περισυλλεγόμενοι  εις   τας  οικίας  αυτών  οφείλουσι  με   ησυχίαν  και  ψυχραιμίαν  να αναμένωσι το αποτέλεσμα της καταλήψεως και ότι δεν πρέπει δι' οιανδήποτε αιτίαν να κάμωσι χρήσιν των όπλων...».

Τόσο καλά πήγαν τα πράγματα, ώστε όταν έμπαινε ο Κιαζήμ μπέης στην Τραπεζούντα, παρατάχτηκε ρούσικος στρατός έξω από την πόλη και του απέδωσε  τιμές!

Όλα τα παραπάνω τ' αναφέρει ο μητροπολίτης Χρύσανθος με κάθε λεπτομέρεια και με φωτοτυπίες των επισήμων εγγράφων, προσθέτοντας: «Φιλοξενηθείς ο μέραρχος Κιαζήμ βέης καθ' όλην την ημέραν εν τη μητροπόλει ώρισεν εν συνεννοήσει μετά του αρχιερέως τα εφαρμοστέα μέτρα  προς  ασφάλειαν της  χώρας.  
Εστάλησαν αποσπάσματα στρατού εις διάφορα κέντρα της υπαίθρου χώρας και έτερον απόσπασμα εις την επί μήνας όλους κατά της επιθέσεως χιλιάδων τσετέδων γενναίως αμυνομένην ηρωικήν Σάνταν. 
Ίνα δε πεισθή η Σάντα να καταθέσει τα όπλα απέστειλε ο αρχιερεύς τον ανωτέρω μνημονευθέντα Κωνσταντίνον Σιδηρόπουλον και τον εκ Σάντας καταγόμενον καθηγητήν του Φροντιστηρίου Τραπεζούντος Φίλιππον Χειμωνίδην».

Δημήτρης Ψαθάς

"Η ΓΗ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ"