Γνωστά τυπογραφεία στον Εύξεινο Πόντο

Εκτός από ορισμένες, αμφισβητούμενες, πληροφορίες, είναι άγνωστο μέχρι στιγμής αν πριν από τον 19ο αιώνα λειτούργησε κάποιο τυπογραφείο στον Πόντο ή στη νότια Ρωσία. Για την ευρύτερη περιοχή, όμως, του Εύξεινου Πόντου, συμπεριλαμβανομένης σε αυτή και της Κωνσταντινούπολης και της Ρουμανίας, στην πρώτη λειτούργησε το 1627 το τυπογραφείο του Νικόδημου Μεταξά, του οποίου η ύπαρξη, καθώς και μερικών άλλων, συνδεόταν με την αντιμετώπιση συγκεκριμένων επίκαιρων αναγκών τυπογραφίας, ενώ για τη δεύτερη υπάρχει τουλάχιστον μία πληροφορία, σύμφωνα με την οποία ο Έλληνας και μάλιστα Πόντιος, Άνθιμος Τραπεζούντιος ο εξ Ιβηρίας (Γεωργίας), του οποίου το πραγματικό όνομα ήταν Ανδρέας, πήγε το 1690 στη Βλαχία, όπου ο ηγεμόνας της Κωνσταντίνος Βασαράβας ή Μπραγκοβάνος του ανέθεσε την επιστασία του τυπογραφείου της μονής Σιναγκόβ, της οποίας ο Άνθιμος έγινε ηγούμενος.
Ο Άνθιμος ανέπτυξε μεγάλη δραστηριότητα στον τομέα της τυπογραφίας, κάνοντας το τυπογραφείο αυτό κέντρο έκδοσης πολλών βιβλίων, ιδίως εκκλησιαστικών, στην ελληνική και στη ρουμανική γλώσσα. Αποτέλεσμα της κίνησης αυτής ήταν πολλοί Ρουμάνοι βογιάροι (αξιωματούχοι) να συγγράψουν βιβλία στα ελληνικά, να γίνουν συνδρομητές ελληνικών βιβλίων ή να τα τυπώσουν με δικά τους έξοδα.
Μεταξύ των άλλων, στο τυπογραφείο αυτό τύπωσαν έργα τους ο πατριάρχης Ιεροσολύμων Δοσίθεος (1669 - 1707), γνωστός για τους αγώνες του εναντίον των παπικών, στο πλαίσιο των οποίων επισκέφθηκε και τον Πόντο, το 1681, προκειμένου να βρει και άλλους ορθοδόξους συμμάχους στους αγώνες του, ο ανεψιός του Χρύσανθος Νοταράς, ιερωμένος που διαδραμάτισε, επίσης, σημαντικό ρόλο στον αγώνα κατά του παπισμού.
Σύμφωνα με την παράδοση, ο Μιχαήλ Στεφάνου πήγε στην Τιφλίδα, μετά από σύσταση του πατριάρχη Ιεροσολύμων Χρύσανθου (1707-1731) και με τη φροντίδα του ηγεμόνα της Βλαχίας, στα χρόνια της τρίτης ηγεμονίας του βασιλιά της Γεωργίας Βαχτάγκ 6ου (1703 - 1724), και εισήγαγε στη χώρα αυτή του Καυκάσου την τυπογραφική τέχνη.
Ο Ανθιμος Τραπεζούντιος Ιβηρίτης, που αναφέρεται από ορισμένους συγγραφείς ως Γεωργιανός, έστειλε στην Τιφλίδα τον αμφισβητούμενης, επίσης, εθνικότητας — ορισμένοι ερευνητές τον θεωρούν Ρουμάνο ή Βλάχο — Μιχαήλ Στεφάνου ή Στεφάνοβιτς, για να οργανώσει τυπογραφείο. Ο Ισαάκ Λαυρεντίδης, στη μελέτη του :"Η κατά το 1895-1907 μετοικεσία Ελλήνων Ποντίων του Καυκάσου στην Ελλάδα", αναφέρει ότι ο Στεφάνου ίδρυσε το πρώτο τυπογραφείο στην Τιφλίδα το 1709 και ότι εκεί τυπώθηκαν οι πρώτες εκδόσεις εκκλησιαστικών έργων στα γεωργιανά.

Πάνος Καϊσίδης