Το αντάρτικο του Πόντου-Βιβλιογραφία

Για το ηρωικό ποντιακό αντάρτικο έχουν δημοσιευτεί στον τύπο των Ποντίων πολλά και ενδιαφέροντα άρθρα και έχουν εκδοθεί και βιβλία. Ανάμεσα σε αυτά είναι:
"Ανάμεσα στους αντάρτες του Πόντου" του Δημήτρη Κουτσογιαννόπουλου, Θεσσαλονίκη 1956.
«Η πραγματική ιστορία των ανταρτών της Σάντας» του Ευριπίδη Χειμωνίδη, βασισμένη στο ημερολόγιο του Κώστα Κουρτίδη, αδελφού του ένδοξου καπετάνιου Ευκλείδη. Δημοσιεύτηκε σε συνέχειες στο περιοδικό «Ποντιακή Εστία» της πρώτης περιόδου και ξαναδημοσιεύεται στο ίδιο περιοδικό από τις αρχές του 2011.
"Απομνημονεύματα από το αντάρτικο του Πόντου" του Δημοσθένη Κελεκίδη, στο περιοδικό «Ποντιακή Ηχώ», σε συνέχειες, από τον Μάρτιο έως τον Αύγουστο του 1983.
"Το αντάρτικο του Πόντου" του Γιώργου Αντωνιάδη και του Παναγιώτη Τανιμανίδη, Θεσσαλονίκη 1992.

«Ημερολόγιο της δράσεως των Ελλήνων Ανταρτών της Σάντας» του Χρήστου Ανδρεάδη, ανάτυπο, σελ. 10. «Ιστορικό σχεδίασμα της δράσεως των Ελλήνων ανταρτών του Πόντου», Καλλιθέα Αττικής, 1990, σελ. 20.
«Το ποντιακό αντάρτικο σώμα και η μικρασιατική καταστροφή» του Παναγιώτη Κιαγχίδη, πρώην γραμματέα της κοινότητας Ροδοχωρίου Ημαθίας, Βέροια 1991.
Το ημερολόγιο τοίχου της Ένωσης Ποντίων Αιγάλεω Αττικής, του έτους 2003, είναι αφιερωμένο στο ποντιακό αντάρτικο.
Ειδικό αφιέρωμα του περιοδικού «Στρατιωτική Ιστορία» με τη φροντίδα του Πόντιου Σταύρου Καρκαλέτση και με τίτλο «Το ποντιακό αντάρτικο και η γενοκτονία», Αθήνα 2007, σελ. 105 μεγάλου σχήματος.
«Αντάρτες εκδικητές — εσκιάδες του Δυτικού Πόντου» του Γιώργου Αντωνιάδη, στο περιοδικό «Ποντιακά», Θεσσαλονίκη, σε συνέχειες, από το 2008 και εξής..
"Ημερολόγιο των ανταρτών της Σάντας" του Κώστα Κουρτίδη, αδελφού του θρυλικού Ευκλείδη, έκδοση του Σωματείου «Παναγία Σουμελά», Θεσσαλονίκη, 2010.
«Ξεχασμένοι αντάρτες του Πόντου» του Λάζαρου Τσακιρίδη, Κατερίνη, αχρονολόγητο.
"Γυναίκες καπετάνισσες στο αντάρτικο του Πόντου" του Γιώργου Θ. Αντωνιάδη, Εκδόσεις Αφοί Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη, 2012.
Στον τόμο "Ιστορία του Πόντου", προσφορά της εφημερίδας "Κυριακάτικη Δημοκρατία", υπάρχει πολυσέλιδο αφιέρωμα στο αντάρτικο του Πόντου, Αθήνα 2012.
Φυσικά υπάρχουν και άλλες εκτεταμένες αναφορές στο αντάρτικο του Πόντου, αλλά αυτά έχω συλλέξει μέχρι τώρα. Δεν σταματάμε, όμως, εδώ, αφού η ιστορία του Πόντου και των Ποντίων προκαλεί πάντα το ενδιαφέρον.
Και ένα τραγούδι στα τουρκικά για τον καπετάνιο Κοτζά Αναστάς σε ελληνική απόδοση: Από την τρύπια πέτρα τα κανόνια ρίχνονται και ο Κοτζά Αναστάς με τους άντρες του ετοιμάζονται. Κάτω από τις κανονιές προχωρεί το στράτευμα και ο Κοτζά Αναστάς με τους αντάρτες του αντιστέκονται.

 «Μην έρχεσαι, Λιβά πασά, 
μην έρχεσαι επάνω μας.
 Το όπλο μου το γερμανικό
 το 'χω στον ώμο μου.
 Κοτζά Αναστάς με λένε, ξέρατο». 

(Από την ανθολογία «Θρήνοι και παινέματα για τις χαμένες πατρίδες» του δημοσιογράφου-συγγραφέα Απόστολου Μαγγανάρη, 1988). Κυκλοφορεί και ένα πάρα πολύ όμορφο ποντιακό τραγούδι για τον 25χρονο θρύλο Κοτζά Αναστάς.

Ανδρέας Ταταρίδης
Ζάκυνθος