Με τους όρους της ειρήνης να έχουν επιτέλους διασφαλιστεί, αυτό που τώρα επιβαλλόταν ήταν να εφαρμόσει η Κοινωνία των Εθνών την ανταλλαγή και να μετριάσει όσο μπορούσε τις συνέπειες.
Ο ρόλος αυτής της επιτροπής, θεωρητικά τουλάχιστον, δεν ήταν απλώς να «επιβλέπει και να διευκολύνει» την ανταλλαγή αλλά επίσης να «κοστολογήσει τα περιουσιακά στοιχεία που είχαν αφήσει πίσω τους οι πρόσφυγες της ανταλλαγής, να τα ρευστοποιήσει και να ξεκινήσει τις διαδικασίες για μαζικές χρηματικές αποζημιώσεις.
Η Κοινωνία των Εθνών είχε και ένα πιο επείγον καθήκον. Να αναλάβει τις πρακτικές λεπτομέρειες της εγκατάστασης για όσους ήταν ήδη στην Ελλάδα.
Ως το Σεπτέμβριο ο γραφειοκρατικός μηχανισμός της Κοινωνίας, υπό βρετανική βεβαίως καθοδήγηση, είχε εκπονήσει λεπτομερές σχέδιο και είχε ήδη συμφωνήσει με τις ελληνικές αρχές τη σύσταση μιας Επιτροπής Αποκατάστασης Προσφύγων η οποία θα αναλάμβανε αυξημένες αρμοδιότητες.
Η ελληνική κυβέρνηση θα παραχωρούσε στην ιδιοκτησία της Επιτροπής Αποκατάστασης 500.000 εκτάρια γης. Με την υποστήριξη της Κοινωνίας, η Ελλάδα θα συγκέντρωνε και θα έδινε στην Επιτροπή ένα ποσό της τάξης των 3-6 εκατομμυρίων στερλινών.
Η εξόφληση του εν λόγω ποσού θα γινόταν υπό την εποπτεία μιας ομάδας χρηματοδοτών η οποία είχε δημιουργηθεί το 1898 όταν η Ελλάδα είχε χρεοκοπήσει ύστερα από έναν σύντομο αλλά καταστροφικό πόλεμο εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Παρόλο που ο Νάνσεν δεν συμφωνούσε, απαγορεύτηκε ρητώς στην Επιτροπή Αποκατάστασης να παρέχει έκτακτη βοήθεια στους άρρωστους ή τους πεινασμένους. Η δράση της έπρεπε να επικεντρωθεί στην «εγκατάσταση» των νεοφερμένων στην Ελλάδα, με σπίτια, χωράφια και εργασία - ώστε να αποκτήσουν το ταχύτερο εισοδήματα και να αποπληρώσουν το δάνειο. Αυτός θεωρήθηκε ο καλύτερος τρόπος για να μεγιστοποιηθεί η πιθανότητα να πειστούν οι διεθνείς οικονομικοί παράγοντες.
Με την ελπίδα να μπαλωθούν οι διατλαντικές έριδες, οι αμερικανικές ανθρωπιστικές οργανώσεις κλήθηκαν να ορίσουν τον πρόεδρο της Επιτροπής Αποκατάστασης. Ο αναπληρωτής θα οριζόταν από την Κοινωνία των Εθνών και τα υπόλοιπα δύο μέλη θα ήταν Έλληνες.
Αυτό το σχέδιο θεωρήθηκε ευφυές, τουλάχιστον επί χάρτου. Το Σεπτέμβριο, καθώς η ελληνική κυβέρνηση προσπαθούσε να μπαλώσει ένα διπλωματικό επεισόδιο με την Ιταλία (η οποία είχε βομβαρδίσει την Κέρκυρα σε αντίποινα για τη δολοφονία μιας ομάδας Ιταλών αξιωματούχων στη βόρεια Ελλάδα) η μόνη ανοιχτή επιλογή ήταν να δεχθεί τους όρους που είχαν θέσει οι σωτήρες της. Ως ένα βαθμό η Επιτροπή Αποκατάστασης θα ενεργούσε σαν κράτος εν κράτει, αλλά υπήρχε ρόλος και για την Ελλάδα η οποία θα μοιραζόταν την ευθύνη για τη λειτουργία των τοπικών υπηρεσιών υγείας και πρόνοιας για να σώσει την τιμή της.
Ακόμα και με αυτούς τους όρους δεν ήταν σίγουρο ότι η Επιτροπή Αποκατάστασης - λειτουργώντας σε μία χώρα με αρκετά ασαφές συνταγματικό μέλλον και της οποίας οι στρατιωτικοί ηγέτες δεν είχαν απόλυτα αναγνωριστεί από τις δυτικές δυνάμεις - θα κέρδιζε την εμπιστοσύνη των διεθνών πιστωτικών ιδρυμάτων.
Καθώς η έκτακτη βοήθεια για τους πρόσφυγες στέρευε, ορθωνόταν απειλητική η πιθανότητα ενός νέου κύματος θανάτων από κακουχίες, ασιτία και επιδημίες μεταξύ των προσφύγων από την Ανατολία.
Μεσούσης αυτής της συγκεχυμένης και απεγνωσμένης κατάστασης, έκανε την εμφάνιση της η εύστροφη, δυναμική και με σοβαρές διασυνδέσεις μορφή του Χένρι Μοργκεντάου.
Γεννημένος το 1858 σε μία γερμανοεβραϊκή οικογένεια η οποία μετανάστευσε στην Αμερική όταν εκείνος ήταν παιδί, ο Μοργκεντάου ήταν επιτυχημένος δικηγόρος και μεγιστάνας κτηματομεσίτης προτού ξεκινήσει τη διπλωματική του σταδιοδρομία ως απεσταλμένος της Ουάσινγκτον στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Όπως σχεδόν όλοι οι αντιπρόσωποι των δυτικών δυνάμεων στην περιοχή, είχε τις προτιμήσεις του, μόνο που εκείνος δεν έμπαινε καν στον κόπο να τις κρύβει.
Συμπαθούσε τους οθωμανούς χριστιανούς, Έλληνες και Αρμένιους, oι οποίοι κατά τη γνώμη του είχαν υποστεί τα πάνδεινα στα χέρια των Τούρκων, και έκανε ειλικρινείς προσπάθειες να πείσει γι' αυτό τα αφεντικά του στη Ουάσινγκτον.
Όσο μαινόταν ο Α' Παγκόσμιος πόλεμος απέκτησε σφοδρή αντιπάθεια για τους ηγέτες του Νεοτουρκικού Κομιτάτου που είχαν συμμαχήσει με τη Γερμανία εναντίον της Βρετανίας, της Γαλλίας και της Ρωσίας. Σύμφωνα με τον Μοργκεντάου ένας από αυτούς, ο Ταλάτ πασά, είχε «ελάχιστα αποκρύψει» την όρεξη του να ξεπαστρέψει την Αρμένικη κοινότητα - και τον είχε κάποτε ρωτήσει κατάμουτρα γιατί εκείνος, ως Εβραίος, ενδιαφερόταν τόσο για τη μοίρα των χριστιανών.
Μεταξύ των Τούρκων ιστορικών ο Μοργκεντάου θεωρείται προπαγανδιστής και ανάλγητος απέναντι στα βάσανα των Τούρκων, ο οποίος μεγαλοποίησε το θέμα των Αρμενίων προκειμένου να κερδίσει τη συμπάθεια των δυνάμεων της Αντάντ.
Ό,τι και να ήταν ο Μοργκεντάου το σίγουρο είναι ότι τα συναισθήματα του ήταν πολύ πιο σύνθετα. Ως πρεσβευτής της Αμερικής στην Κωνσταντινούπολη τον καιρό του πολέμου είχε την ευκαιρία να συνομιλήσει με ορισμένους από τους πιο επιτυχημένους και προικισμένους εκπροσώπους της ελληνικής και αρμενικής κοινότητας. Παρόλο που ήταν φιλέλληνας και θαυμαστής του Βενιζέλου, όπως άλλωστε οι περισσότεροι διεθνείς παρατηρητές που γνώριζαν καλά την περιοχή, διαφωνούσε με την ελληνική απόβαση στη Σμύρνη το 1919, ιθύνων νους της οποίας ήταν ο Βενιζέλος. Πολύ σωστά είχε καταλάβει ότι ο ελληνικός επεκτατισμός στην Ανατολία θα είχε ολέθριες συνέπειες για τους οθωμανούς χριστιανούς.
Ως το φθινόπωρο του 1923 αυτές οι συνέπειες ήταν ακόμα φανερές και μάλιστα με τov πιο φρικτό τρόπο. Αλλά ο Μοργκεντάου κατόρθωσε να υπερβεί τους διατλαντικούς καυγάδες και να μεσολαβήσει μεταξύ του θερμόαιμου κόσμου της ελληνικής πολιτικής από τη μία, και της αποστασιοποιημένης και δύσπιστης διεθνούς οικονομικής κοινότητας από την άλλη.
Τα απομνημονεύματά του από την αποστολή του στην Ελλάδα φανερώνουν μία διακριτική, γοητευτική, οξυδερκή και στην ανάγκη άκαμπτη προσωπικότητα με απόλυτη συναίσθηση της δύναμης και της αδυναμίας των συνομιλητών της.
Όπως και ο Φρίντχοφ Νάνσεν ήταν ένα πρώιμο παράδειγμα χαρισματικού διαιτητή/ειρηνοποιού» που μπορούσε να γεφυρώνει εθνότητες και πολιτισμούς.
Το γεγονός ότι ήταν Αμερικανός βοηθούσε να κατευναστούν οι φόβοι ορισμένων συμπατριωτών του ότι η γενναιοδωρία τους δεν θα γινόταν αντικείμενο εκμετάλλευσης από ραδιούργους Ευρωπαίους. Το γεγονός ότι ήταν φίλος των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης τον έκανε καλοδεχούμενο συνομιλητή στη Αθήνα.
Και το γεγονός ότι ήταν διατεθειμένος να δράσει μέσω της Κοινωνίας των Εθνών αποδείκνυε στους Ευρωπαίους ότι δεν ανήκε στην αδιάλλακτη, πάνω-από-όλα-το-συμφέρον-της-Αμερικάνικης σχολής εξωτερικής πολιτικής.
Φτάνοντας στο Λονδίνο στα τέλη Οκτωβρίου συνάντησε τον Μόνταγκιου Νόρμαν, πρόεδρο της Τράπεζας της Αγγλίας και τον σερ Όττο Νιμάιερ, επικεφαλής των δημοσιονομικών υποθέσεων του Υπουργείου Οικονομικών. Τον Αύγουστο, σε μία καλόπιστη χειρονομία, η Τράπεζα της Αγγλίας είχε προσφέρει 1 εκατομμύριο στερλίνες με τον όρο ότι το ποσό θα επιστρεφόταν μόλις έκλεινε η συμφωνία για το μεγαλύτερο προσφυγικό δάνειο. Στο Παρίσι ο Μοργκεντάου συμβουλεύτηκε τον σερ Άρθουρ Σάλτερ, τον «οικονομικό μάγο» της Κοινωνίας των Εθνών, και τον Βενιζέλο, ο οποίος τον παρότρυνε να επισπεύσει την ανταλλαγή των πληθυσμών - που πρακτικά σήμαινε την απέλαση της μουσουλμανικής κοινότητας της Μακεδονίας - ώστε να αδειάσει ο χώρος για τους νεοφερμένους οι οποίοι χρειάζονταν τουλάχιστον 40.000 κατοικίες για για να μην περάσουν τον ερχόμενο χειμώνα στο ύπαιθρο.
Όταν έφτασε στην Αθήνα όπου γρήγορα αναδείχθηκε ως ένας από τους ισχυρότερους παράγοντες των εσωτερικών υποθέσεων της Ελλάδας, ο Μοργκεντάου μίλησε στους αρχισυντάκτες των εφημερίδων:
BRUCE CLARK
"ΔΥΟ ΦΟΡΕΣ ΞΕΝΟΣ"
Μέρος των καθηκόντων της ήταν άλλωστε ενσωματωμένο σε ορισμένες ίσως υπερβολικά αισιόδοξες διατάξεις της Συνθήκης. Η Κοινωνία έπρεπε να ορίσει μία «Μεικτή Επιτροπή» από Έλληνες, Τούρκους και ουδέτερους (μέλη από χώρες που δεν είχαν λάβει μέρος στον Α' Παγκόσμιο πόλεμο) και να τους αναθέσει ένα τεράστιο φάσμα καθηκόντων.
Η Κοινωνία των Εθνών είχε και ένα πιο επείγον καθήκον. Να αναλάβει τις πρακτικές λεπτομέρειες της εγκατάστασης για όσους ήταν ήδη στην Ελλάδα.
Ως το Σεπτέμβριο ο γραφειοκρατικός μηχανισμός της Κοινωνίας, υπό βρετανική βεβαίως καθοδήγηση, είχε εκπονήσει λεπτομερές σχέδιο και είχε ήδη συμφωνήσει με τις ελληνικές αρχές τη σύσταση μιας Επιτροπής Αποκατάστασης Προσφύγων η οποία θα αναλάμβανε αυξημένες αρμοδιότητες.
Η ελληνική κυβέρνηση θα παραχωρούσε στην ιδιοκτησία της Επιτροπής Αποκατάστασης 500.000 εκτάρια γης. Με την υποστήριξη της Κοινωνίας, η Ελλάδα θα συγκέντρωνε και θα έδινε στην Επιτροπή ένα ποσό της τάξης των 3-6 εκατομμυρίων στερλινών.
Η εξόφληση του εν λόγω ποσού θα γινόταν υπό την εποπτεία μιας ομάδας χρηματοδοτών η οποία είχε δημιουργηθεί το 1898 όταν η Ελλάδα είχε χρεοκοπήσει ύστερα από έναν σύντομο αλλά καταστροφικό πόλεμο εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
 |
| Νάνσεν |
Με την ελπίδα να μπαλωθούν οι διατλαντικές έριδες, οι αμερικανικές ανθρωπιστικές οργανώσεις κλήθηκαν να ορίσουν τον πρόεδρο της Επιτροπής Αποκατάστασης. Ο αναπληρωτής θα οριζόταν από την Κοινωνία των Εθνών και τα υπόλοιπα δύο μέλη θα ήταν Έλληνες.
Αυτό το σχέδιο θεωρήθηκε ευφυές, τουλάχιστον επί χάρτου. Το Σεπτέμβριο, καθώς η ελληνική κυβέρνηση προσπαθούσε να μπαλώσει ένα διπλωματικό επεισόδιο με την Ιταλία (η οποία είχε βομβαρδίσει την Κέρκυρα σε αντίποινα για τη δολοφονία μιας ομάδας Ιταλών αξιωματούχων στη βόρεια Ελλάδα) η μόνη ανοιχτή επιλογή ήταν να δεχθεί τους όρους που είχαν θέσει οι σωτήρες της. Ως ένα βαθμό η Επιτροπή Αποκατάστασης θα ενεργούσε σαν κράτος εν κράτει, αλλά υπήρχε ρόλος και για την Ελλάδα η οποία θα μοιραζόταν την ευθύνη για τη λειτουργία των τοπικών υπηρεσιών υγείας και πρόνοιας για να σώσει την τιμή της.
Ακόμα και με αυτούς τους όρους δεν ήταν σίγουρο ότι η Επιτροπή Αποκατάστασης - λειτουργώντας σε μία χώρα με αρκετά ασαφές συνταγματικό μέλλον και της οποίας οι στρατιωτικοί ηγέτες δεν είχαν απόλυτα αναγνωριστεί από τις δυτικές δυνάμεις - θα κέρδιζε την εμπιστοσύνη των διεθνών πιστωτικών ιδρυμάτων.
 |
| Henry Norgenthau |
Μεσούσης αυτής της συγκεχυμένης και απεγνωσμένης κατάστασης, έκανε την εμφάνιση της η εύστροφη, δυναμική και με σοβαρές διασυνδέσεις μορφή του Χένρι Μοργκεντάου.
Γεννημένος το 1858 σε μία γερμανοεβραϊκή οικογένεια η οποία μετανάστευσε στην Αμερική όταν εκείνος ήταν παιδί, ο Μοργκεντάου ήταν επιτυχημένος δικηγόρος και μεγιστάνας κτηματομεσίτης προτού ξεκινήσει τη διπλωματική του σταδιοδρομία ως απεσταλμένος της Ουάσινγκτον στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Όπως σχεδόν όλοι οι αντιπρόσωποι των δυτικών δυνάμεων στην περιοχή, είχε τις προτιμήσεις του, μόνο που εκείνος δεν έμπαινε καν στον κόπο να τις κρύβει.
Συμπαθούσε τους οθωμανούς χριστιανούς, Έλληνες και Αρμένιους, oι οποίοι κατά τη γνώμη του είχαν υποστεί τα πάνδεινα στα χέρια των Τούρκων, και έκανε ειλικρινείς προσπάθειες να πείσει γι' αυτό τα αφεντικά του στη Ουάσινγκτον.
Όσο μαινόταν ο Α' Παγκόσμιος πόλεμος απέκτησε σφοδρή αντιπάθεια για τους ηγέτες του Νεοτουρκικού Κομιτάτου που είχαν συμμαχήσει με τη Γερμανία εναντίον της Βρετανίας, της Γαλλίας και της Ρωσίας. Σύμφωνα με τον Μοργκεντάου ένας από αυτούς, ο Ταλάτ πασά, είχε «ελάχιστα αποκρύψει» την όρεξη του να ξεπαστρέψει την Αρμένικη κοινότητα - και τον είχε κάποτε ρωτήσει κατάμουτρα γιατί εκείνος, ως Εβραίος, ενδιαφερόταν τόσο για τη μοίρα των χριστιανών.
Μεταξύ των Τούρκων ιστορικών ο Μοργκεντάου θεωρείται προπαγανδιστής και ανάλγητος απέναντι στα βάσανα των Τούρκων, ο οποίος μεγαλοποίησε το θέμα των Αρμενίων προκειμένου να κερδίσει τη συμπάθεια των δυνάμεων της Αντάντ.
Ό,τι και να ήταν ο Μοργκεντάου το σίγουρο είναι ότι τα συναισθήματα του ήταν πολύ πιο σύνθετα. Ως πρεσβευτής της Αμερικής στην Κωνσταντινούπολη τον καιρό του πολέμου είχε την ευκαιρία να συνομιλήσει με ορισμένους από τους πιο επιτυχημένους και προικισμένους εκπροσώπους της ελληνικής και αρμενικής κοινότητας. Παρόλο που ήταν φιλέλληνας και θαυμαστής του Βενιζέλου, όπως άλλωστε οι περισσότεροι διεθνείς παρατηρητές που γνώριζαν καλά την περιοχή, διαφωνούσε με την ελληνική απόβαση στη Σμύρνη το 1919, ιθύνων νους της οποίας ήταν ο Βενιζέλος. Πολύ σωστά είχε καταλάβει ότι ο ελληνικός επεκτατισμός στην Ανατολία θα είχε ολέθριες συνέπειες για τους οθωμανούς χριστιανούς.
Ως το φθινόπωρο του 1923 αυτές οι συνέπειες ήταν ακόμα φανερές και μάλιστα με τov πιο φρικτό τρόπο. Αλλά ο Μοργκεντάου κατόρθωσε να υπερβεί τους διατλαντικούς καυγάδες και να μεσολαβήσει μεταξύ του θερμόαιμου κόσμου της ελληνικής πολιτικής από τη μία, και της αποστασιοποιημένης και δύσπιστης διεθνούς οικονομικής κοινότητας από την άλλη.
Τα απομνημονεύματά του από την αποστολή του στην Ελλάδα φανερώνουν μία διακριτική, γοητευτική, οξυδερκή και στην ανάγκη άκαμπτη προσωπικότητα με απόλυτη συναίσθηση της δύναμης και της αδυναμίας των συνομιλητών της.
Όπως και ο Φρίντχοφ Νάνσεν ήταν ένα πρώιμο παράδειγμα χαρισματικού διαιτητή/ειρηνοποιού» που μπορούσε να γεφυρώνει εθνότητες και πολιτισμούς.
Το γεγονός ότι ήταν Αμερικανός βοηθούσε να κατευναστούν οι φόβοι ορισμένων συμπατριωτών του ότι η γενναιοδωρία τους δεν θα γινόταν αντικείμενο εκμετάλλευσης από ραδιούργους Ευρωπαίους. Το γεγονός ότι ήταν φίλος των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης τον έκανε καλοδεχούμενο συνομιλητή στη Αθήνα.
Και το γεγονός ότι ήταν διατεθειμένος να δράσει μέσω της Κοινωνίας των Εθνών αποδείκνυε στους Ευρωπαίους ότι δεν ανήκε στην αδιάλλακτη, πάνω-από-όλα-το-συμφέρον-της-Αμερικάνικης σχολής εξωτερικής πολιτικής.
Φτάνοντας στο Λονδίνο στα τέλη Οκτωβρίου συνάντησε τον Μόνταγκιου Νόρμαν, πρόεδρο της Τράπεζας της Αγγλίας και τον σερ Όττο Νιμάιερ, επικεφαλής των δημοσιονομικών υποθέσεων του Υπουργείου Οικονομικών. Τον Αύγουστο, σε μία καλόπιστη χειρονομία, η Τράπεζα της Αγγλίας είχε προσφέρει 1 εκατομμύριο στερλίνες με τον όρο ότι το ποσό θα επιστρεφόταν μόλις έκλεινε η συμφωνία για το μεγαλύτερο προσφυγικό δάνειο. Στο Παρίσι ο Μοργκεντάου συμβουλεύτηκε τον σερ Άρθουρ Σάλτερ, τον «οικονομικό μάγο» της Κοινωνίας των Εθνών, και τον Βενιζέλο, ο οποίος τον παρότρυνε να επισπεύσει την ανταλλαγή των πληθυσμών - που πρακτικά σήμαινε την απέλαση της μουσουλμανικής κοινότητας της Μακεδονίας - ώστε να αδειάσει ο χώρος για τους νεοφερμένους οι οποίοι χρειάζονταν τουλάχιστον 40.000 κατοικίες για για να μην περάσουν τον ερχόμενο χειμώνα στο ύπαιθρο.
Όταν έφτασε στην Αθήνα όπου γρήγορα αναδείχθηκε ως ένας από τους ισχυρότερους παράγοντες των εσωτερικών υποθέσεων της Ελλάδας, ο Μοργκεντάου μίλησε στους αρχισυντάκτες των εφημερίδων:
Το πρόβλημα της Ελλάδας είναι πρωτίστως επιχειρηματικό, κάτι που ουσιαστικά γνωρίζει κάθε έμπειρος επιχειρηματίας. Είναι το πρόβλημα μιας βιώσιμης επιχείρησης η οποία αντιμετωπίζει προσωρινές δυσκολίες. Για να αναδιοργανωθεί και να ορθοποδήσει, πρέπει πρώτα να εξεταστούν και να προσδιοριστούν τα περιουσιακά στοιχεία που διαθέτει προκειμένου να ανακάμψει οικονομικά.
Στην περίπτωσή σας δεν υπάρχει πρόβλημα. Οι ίδιοι οι πρόσφυγες αποτελούν ένα πρόσθετο ατού. Σας παρέχουν νέο εργατικό δυναμικό για να αναπτύξετε τα εδαφικά και υλικά σας μέσα. Για παράδειγμα οι Τούρκοι που φεύγουν από τη Μακεδονία αφήνουν πίσω τους περισσότερα από 40.000 σπίτια και χωράφια. Οι πρόσφυγες θα τα καλλιεργήσουν καλύτερα και αποδοτικότερα προς όφελος της Ελλάδας.
Η τελευταία αυτή φράση ήταν αποκαλυπτική. Ό,τι και να σκαρφίζονταν οι οικονομολόγοι, οι διπλωμάτες και οι πολιτικοί για να ελαφρύνουν το φορτίο της Ελλάδας και των χριστιανών προσφύγων από την Ανατολία, είχε την ίδια βάση.
Οι μουσουλμάνοι που τύχαινε να ζουν στην Ελλάδα κατά κανένα τρόπο δεν αποτελούσαν ευθύνη της ελληνικής κυβέρνησης. Ήταν στην καλύτερη περίπτωση μία ανεκτή μειοψηφία και στη χειρότερη ανεπιθύμητοι αλλοδαποί.
Όσο πιο γρήγορα απομακρύνονταν, τόσο πιο γρήγορα η Ελλάδα θα μπορούσε να εγκαταστήσει τους «δικούς» της ανθρώπους, δηλαδή τους εκτοπισμένους ορθόδοξους. Στη νέα τάξη πραγμάτων στα Βαλκάνια, κάθε κράτος υπήρχε για μία συγκεκριμένη εθνοτική ομάδα, και η ταυτότητα αυτής της ομάδας συχνά καθοριζόταν με θρησκευτικά κριτήρια. Τόσο το χειρότερο για όποιον είχε γεννηθεί σε «λάθος» μέρος ή ξέφευγε από το αυστηρό πλαίσιο.
BRUCE CLARK
"ΔΥΟ ΦΟΡΕΣ ΞΕΝΟΣ"
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου