Οι αλλαγές στο πολιτικό επίπεδο, με την επανάσταση των Νεοτούρκων το 1908 ήταν φυσικό να επηρεάσουν και τον πολιτισμό. Στις αρχές του 20ού αιώνα η φιλολογική ανάπτυξη, εκτός από την αθρόα έκδοση εφημερίδων και περιοδικών, οφειλόταν στις ποικίλες δραστηριότητες που ανέπτυξε ο Ελληνικός Φιλολογικός Σύλλογος, που ιδρύθηκε στο Πέραν το 1861.
Κάθε Κυριακή και μεγάλη γιορτή, στην αίθουσα του συλλόγου αυτού δίνονταν διαλέξεις με επιστημονικό και φιλολογικό περιεχόμενο, που τις παρακολουθούσαν με πολύ μεγάλο ενδιαφέρον οι διψασμένοι για ελληνικό πολιτισμό κάτοικοι της Πόλης.
Δεν ήταν, όμως, μόνον ο Ελληνικός Φιλολογικός Σύλλογος στην Κωνσταντινούπολη. Ιδρύθηκαν και δραστηριοποιήθηκαν, παράλληλα, και άλλοι φορείς πολιτισμού, όπως η Λέσχη «Μνημοσύνη» στο Φανάρι, η «Πρόοδος» στα Ταταύλα, ο «Κοραής» στο Μακροχώρι κ. ά. Εκτός από τις διαλέξεις, οι σύλλογοι αυτοί οργάνωναν και χορούς για φιλανθρωπικούς σκοπούς.
Όλες τις πολιτιστικές εκδηλώσεις πρόβαλλαν και στήριζαν οι εφημερίδες και τα περιοδικά της Κωνασταντινούπολης, που περνούσαν και τότε δύσκολες ώρες με την τουρκική λογοκρισία να βρίσκεται από πάνω τους σαν δαμόκλεια σπάθη.
Οι εφημερίδες ήταν υποχρεωμένες να αυτοπεριορίζονται στην ειδησεογραφία και να μην δημοσιεύουν άρθρα και σχόλια για τις τοπικές και διεθνείς εξελίξεις, γιατί μπορεί να θιγόταν το πρόσωπο του σουλτάνου ή το καθεστώς των Νεοτούρκων, που συνυπήρχε μέχρι το 1923 με το οθωμανικό σουλτανικό καθεστώς.
Οι συντάκτες των εφημερίδων μετέφραζαν και δημοσίευαν τις ειδήσεις που μετέδιδε με πολλή φειδώ το επίσημο τουρκικό πρακτορείο ειδήσεων ή που δημοσίευαν οι τουρκικές εφημερίδες. Ρεπορτάζ σπάνια γίνονταν, γιατί το παραμικρό αν έγραφαν οι ελληνικές εφημερίδες απειλούνταν με κλείσιμο, με πρόστιμα ή και με φυλακίσεις των υπευθύνων τους. Ρεπορτάζ έκαναν μόνον οι λεγόμενοι «εκκλησιαστικογράφοι», που δημοσίευαν θέματα που σχετίζονταν με τα πατριαρχεία της Κωνσταντινούπολης, της Αλεξάνδρειας ή της Αντιόχειας.
Στο τέλος του 19ου αιώνα εκδίδονταν οι εφημερίδες «Κωνσταντινούπολη», «Βυζαντίς», «Νέα Εφημερίς», η τουρκόφωνη με ελληνικούς χαρακτήρες «Ανατολή», ο «Ταχυδρόμος» και η «Πρόοδος» του Κωνσταντίνου Σπανούδη, που ήταν η πρώτη συγχρονισμένη εφημερίδα, που είχε πλήρη ειδησεογραφία και ειδήσεις φιλολογικές και καλλιτεχνικές.
Η ανακήρυξη του τουρκικού Συντάγματος από τους Νεότουρκους το 1908 έλυσε τα δεσμά που κρατούσαν επί πολλές δεκαετίες φιμωμένο τον ελληνικό Τύπο.
Βγήκαν νέες εφημερίδες και για πρώτη φορά ελληνικές εφημερίδες έκαναν κριτική, ελέγχοντας τις κυβερνητικές πράξεις, και παραλείψεις. Ο εξόριστος στην Αθήνα δημοσιογράφος Σταύρος Βουτυράς γύρισε στην Πόλη και έβγαλε ξανά την εφημερίδα «Νεολόγος». Ο Βουτυράς είχε το θάρρος να τα βάλει με τους ισχυρούς, τότε, Νεότουρκους, κάνοντας αυστηρή κριτική των πράξεων τους.
Από τις πολλές εφημερίδες, που εκδόθηκαν μέσα στους πρώτους ενθουσιασμούς που προκάλεσε η ανακήρυξη του Συντάγματος των Νεοτούρκων, μπόρεσαν να κρατηθούν για αρκετά χρόνια η «Πατρίς» του Π. Κεσίσογλου, η «Πρωία» του Αρ. Καλωφαίου, ο Αμερόληπτος» του Ανδρέα Καβαφάκη, ο «Χρόνος» του Ν. Μαργαρίτη και ο «Φάρος» του Στ. Πολυκρίτου. Από τις παλαιές συνέχισαν την έκδοσή τους η «Πρόοδος» και ο «Ταχυδρόμος».
Σημαντικά υπήρξαν και τα περιοδικά, με φιλολογικό περιεχόμενο, που εκδόθηκαν κατά την ίδια περίοδο, δηλαδή μετά το 1908. Ήταν τα περιοδικά «Νέον Πνεύμα», «Απ' Όλα», «Ζωή» του Απόστολου Μελαχροινού, «Χρονικά», και τα εβδομαδιαία σατιρικά «Άνω Κάτω» του Γ. Δελή — που κυκλοφορούσε και στη Σμύρνη και στην Τραπεζούντα, όπου ανταποκριτής ήταν ο εθνομάρτυρας δημοσιογράφος Νίκος Καπετανίδης — «Εμπρός» του Κ. Μακρίδη, που ήταν έμμετρο, μιμούμενο τον αθηναϊκό «Ρωμηό» του Γιώργου Σουρή.
Κατά τη διάρκεια του α' παγκοσμίου πολέμου (1914 — 1918), λόγω της αυστηρότατης λογοκρισίας που επιβλήθηκε, αλλά και εξαιτίας οικονομικών δυσκολιών, μερικές εφημερίδες έκλεισαν και η φιλολογική κίνηση σταμάτησε σχεδόν εντελώς.
Σημείωση
Μέσα στη φιλολογική κίνηση συμπεριλαμβανόταν και η λογοτεχνία, την οποία, τότε, σε όλες τις περιοχές του Ελληνισμού, την ονόμαζαν φιλολογία.
Καίτη Μελή -Παπαπαναγιώτου
Δημοσιογράφος- Συγγραφεας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου