Δημοκρατία του Πόντου (Αγώνες γι' αυτήν το 1917-1918)

           Κρισεις και συμπεράσματα για την εξέλιξη της

Για τους Ποντίους της πρώ­της γενιάς, που εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα, εκτός από τις άλλες φροντίδες και υποχρεώσεις που είχαν να αντιμετωπίσουν, παρέμε­νε στη μνήμη τους επιτακτική η προσπάθεια αναζήτησης και κατα­γραφής της ιστορίας του Ποντια­κού Ελληνισμού.

 Ήθελαν, όλες οι βαρβαρότητες των Νεότουρκων, που συνέβησαν στα χρόνια του Α’ παγκοσμίου πολέμου μέχρι την οριστική εγκατάλειψη της πατρώας γης, να καταγραφούν και να απο­τελέσουν αντικείμενο έρευνας και μελέτης από τους ιστορικούς του μέλλοντος.

Πίστευαν ότι αυτό θα αποτελούσε ένα αποδεικτικό στοι­χείο στο δικαστήριο της Ιστορίας εναντίον του τουρκικού κράτους και της ποινικής ευθύνης, που είχε αυτό για τις καταστροφές και τους θανάτους που προκάλεσε σε βάρος των χριστιανών Ελλήνων του Πό­ντου.

Είναι αυτό που αργότερα θα ωριμάσει και θα αποτελέσει το με­γάλο ζήτημα της Γενοκτονίας του Ποντιακού Ελληνισμού.

Για πολλούς Ποντίους, ένα γε­γονός συγκέντρωνε περισσότερο ενδιαφέρον, ήταν η αναζήτηση της αλήθειας. Ήθελαν να μάθουν σχετικά με την αποτυχημένη προ­σπάθεια αυτονόμησης του Πόντου. Αναρωτιούνται γιατί απέτυχε η προσπάθεια και ποιοι ευθύνονται από όλους εκείνους που είχαν μικρή ή μεγάλη εμπλοκή στο ζήτημα αυτό. Ποιοι πα­ράγοντες συνετέλεσαν στην αποτυχία της.

Ένας από αυτούς που προβληματίζονταν, κατά τη δε­καετία του 1970, ήταν και ο αείμνηστος, ο κορυφαίος βυ­ζαντινολόγος, Οδυσσέας Λαμψίδης. Τον προβληματισμό του αυτόν τον διετύπωσε γραπτά με άρθρο του στον 30ό τόμο του «Αρχείου Πόντου» (σελ. 3 έως 12).

«Πρόκειται», γράφει, «περί της προσπαθείας των Ελλήνων Ποντίων και εν μέρει και της Ελληνικής τότε κυβερνήσεως δια την ανακήρυξιν αυτονόμου περιοχής περιλαμβανούσης τους Έλληνας Ποντίους και τους Αρμενίους».

Γνώριζε ο μεγάλος φιλόσοφος και συγγραφέας ότι αρκε­τοί είχαν ασχοληθεί στην εποχή του με το θέμα αυτό, είχε, όμως, την άποψη ότι «Τούτο πρέπει να προτείνουμε: την περαιτέρω αναδίφηση και έρευνα δια να δυνηθεί η ιστορία να φωτίσει έτι πληρέστερον το ιστορικόν τούτο γεγονός».

Σε άλλο σημείο της εργασίας του επισημαίνει τα σημεία εκείνα που χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής: «Η εξέλιξη του ζητήματος τούτου από της πρώτης στιγμής μέχρι της τραγι­κής εκριζώσεως των ελληνικών πληθυσμών υπέστη πλείστας όσας μεταλλαγάς, προσέλαβε πολλά μορφάς και δημιούργη­σε πάμπολλα προβλήματα». Ζητάει, δηλαδή, να ερευνηθούν όλες εκείνες οι φάσεις που πέρασε το όλο ζήτημα. Για να διευκολύνει τους μελλοντικούς ερευνητές και συγγραφείς, έθεσε και κάποια ερωτήματα που πρέπει , κατά την άποψή του, να διερευνηθούν:

Ι.Ποια ήταν η έκταση του αιτήματος της ανεξαρτησίας του Πόντου.

2. Πώς  εφαντάζοντο αυτήν οι εν Πόντω Έλληνες, οι εν Ελλάδι επίσημοι, τα ποντιακά σωματεία.

3. Ποια ήταν η θέση της ευρωπαϊκής διπλωματίας και οι ενέργειες των κυβερνήσεων της Ελλάδος και της Τουρκίας.

4.Ποια  τύχη είχε η στρατιωτική οργάνωση του συντάγ­ματος των Ποντίων στην Αθήνα.

5.Γιατί  απέτυχε συνολικά η προσπάθεια αυτονόμησης και ποιοι υπήρξαν οι λόγοι αποτυχίας.

Η εισήγηση του μεγάλου δασκάλου τελειώνει με την προτροπή να εντείνουμε τις προσπάθειές μας για την έρευνα των αγνώστων σημείων της ιστορίας του Ποντιακού Ελληνι­σμού κατά την τουρκοκρατία.

Στην ίδια εργασία, ο συγγραφέας χωρίζει την τουρκο­κρατία σε τρεις περιόδους. Κατά την πρώ­τη, 1461 μέχρι τα μέσα του 17ου αιώνα, οι Τούρκοι τηρούν ευνοϊκή ή ουδέτερη στάση έναντι των χριστιανών Ελλήνων.

Τη δεύτερη περίοδο, 17ος αιώνας μέχρι το 1714 (Συνθή­κη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή) δημιουργείται η τουρκική φεουδαρχία, η οποία προκαλεί προστριβές με τους Έλληνες.

Κατά την τρίτη περίοδο, 1714 μέχρι 1922, η Ρωσία αναδει­κνύεται η προστάτιδα δύναμη των χριστιανών Ελλήνων της Μικράς Ασίας και του Πόντου. Τότε δίνεται η ευκαιρία στους Ποντίους να αναπτυχθούν, αλλά αργότερα να υποστούν τη γενοκτονική πολιτική των Νεοτούρκων, που οδήγησε στον ξεριζωμό του Ελληνισμού από τις πατρογονικές εστίες

Βέβαια, από τη δεκαετία του 1970 μέχρι σήμερα, πολλά έχουν αλλάξει. Πολλά βιβλία έχουν γραφεί, αναφερόμενα στον Πόντο και στις αυτονο­μιστικές τους προσπάθειες.

 Πανεπιστημιακοί δάσκαλοι και ιστορικοί ερευνητές αξιοποίησαν τη διπλωματική αλληλο­γραφία των προξενείων και των υπουργείων των ευρωπαϊκών κρατών, φώτισαν πολλές πλευρές της ελληνικής ιστορίας, παρουσίασαν πειστική επιχειρηματολογία για τη γενοκτονία σε βάρος των Ελλήνων από το τουρκικό καθεστώς, αλλά και τους αγώνες που έγιναν για την αυτονόμηση του Πόντου.

Αυτές τις πηγές επιχειρώ να αξιοποιήσω στην προσπά­θεια μου να παρουσιάσω τη συνολική εικόνα για τη Δημο­κρατία του Πόντου και τη μοιραία κατάληξή της.

Παναγιώτης Παπαδόπουλος

Φιλόλογος-Συγγραφέας

Βεροια