Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΩΝ ΠΟΝΤΙΩΝ

Στο Β' Παγκόσμιο Συνέδριο τον Ποντιακού Ελληνισμού, που έγινε στη Θεσσαλονίκη από 31 Ιονλίου έως 7 Αυγονστου 1988, ο Νίκος Λαπαρίδης, κάνοντας μια παμποντιακή πρωτο­τυπία, μίλησε στην ποντιακή διάλεκτο για την προσφορά των Ποντίων. Την εισήγηση του άρχισε, διαβάζοντας μερικούς στί­χους από το ποίημα «Δοξολογία» τον Ηλία Τσιρκινίδη:

«Εμείς οπίσ' θα κλώσκουμες, 'ς εκείνα τα στερέας,

 - τ' εγνώριμα, τα έμορφα, τα παντολαλεμένα,

- ξαν με τα ογληγορόπλεα καράβα αρματωμένα,

 -Τραντέλλενοι, Δρακέλλενοι και Δρακολλενοπούλα».

Ατό το ποίημαν τ' εμέτερον του Ηλία του Τσιρκίν', που έν' έναν μικρόν κομμάτ' ας σην συλλογήν ατ' «Δοξολογία», φανερών' την ψην και την καρδίαν ντο είχαμε ολίγα χρόνα κ' υστερνά ας σην Ανταλλαγήν και την Γενοκτονίαν.

Φίλ' πατριώτ', που έρθετε ας σου κοσμί' την άκραν και όλ' οι άλλ' απ' αδά, τ' εμετέρ'. Η αροθυμία τη πατρίδας, πρώ­τα, που 'ς εκείνα τα αγιασμένα χώματα ο Ελληνισμόν επάλεψεν δύο χιλάδες χρόνα και εκράτεσεν έθνος, θρησκείαν και ανθρωπίαν απέσ' 'ς σα βάρβαρα μιλέτα και δεύτερον τα δυσκολίας και τα τσεπίρά ντο έσυραμε αδά 'ς ση νέαν πατρίδαν, 'ς σην Ελλάδαν, εποίκαν εμάς να ελέπομε πολ­λά χρόνα ορώματα κι ονέρ'τα τα μέρα ντ' εγεννέθαμε και ετράνυναμε.

Τα παρχάρα και τα κρύα νερά, τα πολιτείας και τα χωρία 'μουν, τα ταφία και τα εγκλησίας, π' επέμ'ναν αλειτούργητα, τα κάστρα και τ' αρχοντικά «κινθέας ντ' εγο- μώθαν».

Πολλά 'κ' εθέλ'νεν ο μουγατσίρ'ς, να πίν' έναν ρακόπον και να τραγωδεί.

«Να σαν εκείνον π' αποθάν'

'ς σον τόπον ντ' εγεννέθεν,

που 'κ' εφέκεν τα χώματά τ'

και που 'κ' εξενιτεύτεν».

Και ντο 'κ' υπέφεραν οι γονέοι εμούν όνταν έρθαν! Αρρώστειας, λιμούς, εφτωχείας και όλον από πάν', το πικρόχολον πείραγμαν «αούτο το παιδίον έφαγεν το λαχανίον». Έικιτι, μαύρα χρόνα και μαύρα καιρούς!

Άμα, με του Θεού την δύναμην και με το πολλά την δουλείαν, ερχίνεσεν να ριζών' 'ς σον νέον τόπον ο πρόσφυγας εκείνος και να κλαδών' και να παιδών' και να γομών' τον κόσμον όλον.

Ετράνυνεν και εθάλυνεν και εγέντον νοικοκύρτς. Και ερχίνεσεν και να δι' και 'ς σο κράτος και 'ς σο έθνος και 'ς σην Ελλάδαν. Το δώσιμον και η προσφορά τ' μετρησίαν 'κ' είχαν και 'κ' έχ'νε.

Και πρώτα πρώτα, εγόμωσεν την Μακεδονίαν και τα σύ­νορα με Τραντέλλενους, ρωμέικα παλληκάρα, και εγέντον ο τόπον κι άλλο ελληνικός. Κι όνταν έρθεν τ'ς Αλβανίας ο πόλεμον, ο Ακρίτας έστραψεν 'ς σα ψηλά τα ραχία και ενίκεσεν τον τουσμάνον και εδέκεν 'ς σην Ελλάδαν τιμήν και δόξαν. Εφέκεν 'ς σα βορειοηπειρέτκα τα ραχία ψην και αίμαν και ετραγώδεσεν και είπεν: «Για την Ελλάδαν ήνταν δί'ς, χαλάλ' έν'».

Άναυα την εγάπ' 'ς σην πατρίδαν και 'ς σην Ελλάδαν έγκαμε και εδέκαμε έναν ορθοδοξίαν και έναν χριστιανοσύναν, που εφύλαξαμ' ατα άμον τ' ομμάτο 'μουν ατόσα χρόνα απέσ' 'ς σην Τουρκίαν και αφκά 'ς σο μαχαίρ' τ' Αγαρηνού, ορθοδοξίαν, λέγω, αγνόν και αλεθινόν, άμον ντο έτον 'ς σα παλαιά τα χρόνα.

Έγκαμε και έχτ'σαμε 'ς ση Μακεδονίας τα ψηλά τα ραχία τ' ευλογημένα τα μοναστήρα 'μουν, την Σουμελάν, τον Βαζελώνα, τον Περιστερεώτα, την Γουμεράν, που έσαν το στήριγμαν τη κοσμί' και η ελπίδα τ' εφτωχού χριστιανού και εφώτιζαν και εμάθιζαν γράμματα ελλενικά και των Βυζαντινών και Κομνηνών τα δόξας. Κι ατώρα πα ξαν δίγ'νε φως ανέσπερον (ανέβζηγον), φως τη Λαμπρής, φως χριστιανικόν, ορθόδοξον, 'ς σα πέρατα τσ' οικουμένης.

Και ντο 'κ' έγκαμε 'ς σην νέαν πατρίδαν, 'ς σην Ελλάδαν! Έγκαμε την όρεξη, τον πόθον, τα μουράτα για τα γράμ­ματα, για την επιστήμην, για τα τέχνας. Πολλά εγάπανεν, αλήθα, τ' εμέτερον το μιλέτ' τα γράμματα.

Την ορθίαν αν λέγομε, με τα γράμματα εκρατέθαμε απέσ' 'ς σην αγραμμα- τοσύνην τη Τουρκίας, και για τ' ατό είχαμε και σκολεία και γυμνάσια και φροντιστήρια, που εκράτ'ναν τον Ελλενισμόν.

Και ασσού έρθαμε αδά και εύραμε ελευθερίαν, εγόμωσαμε τον κόσμον ας σοι δεσκάλτς, ας σοι γιατρούς, δικεγόρτς, γεωπόντς και ήνταν άλλο θέλ' κάποιος. Απέσ' 'ς σα πα­νεπιστήμια πα οι δεσκάλ' που μαθίζ'νε επιστήμην σοι φοι­τητές, οι πανεπιστημιακοί καθγητές, ντο λέγ'νε, τ' εμετέρ' μετρησίαν 'κ' έχ'νε. Λελεύ' ατ'ς, γουρπάν να γίνουμαι 'ς σ' ατουνούς!

Άμα 'ς ση γεωργίαν πα κι άλλο πολλά τ' εμέτερον το μιλέτ', οι Πόντιοι, επροόδεψαν και τρανόν ωφέλειαν εδέκαν 'ς σην Ελλάδαν. Τα λιμνοτόπα και τα τσαίρα, 'ς σον κάμπον, τα καμέσα (καλαμιές) και τα χορτάρα εποίκαν ατα κοκκία και κριθάρα, καπνοφυτείας και πουμπάκια.

Τ' ορμάνα και τα παΐρα, που εσόκεψαν (ξερίζωσαν) και όργωσαν, εποίκαν ατα δεντροφυτείας, μήλα και ροδάκινα, απίδα και λεφτοκάρα και εγόμωσαν τον κόσμον με τη Θεού τα ευλογίας.

Άμαν, ντο υπόφεραν 'ς σην αρχήν! Έσυραν τη Χριστού τα πάθη. «Ο καημένον ο χωρέτες ξαν επούλ'τσεν τσάπαν τον καπνόν», έλεγεν το ποντιακόν η τραγωδία. Άμαν, πολλά χρόνα 'κ' εδέβαν και ο γεωργόν, με το πολλά την δουλείαν, με την εξυπνάδαν, με το δάσκεμαν τη γεωπόνονος, επέρεν απάν' ατ' και τα εσοδείας ατ' εγόμωσαν τ' αμπάρ' ατ'.

Τα τρένα, τα ψυ­γεία, εγόμωσαν μήλα την Γερμανίαν. Κεράσα, μήλα, σταφύλα, απίδα, ακτινίδια και όλα τα καλά πάγ'νε 'ς σ' άλλα κράτη και τ' εμέτερον ο χωρέτες εγέν'τον «πλούσιος παραγωγός», με τα τραχτέρα και τα μηχανάς, με τα κομπίνας και τα σπαρτικάς.

1952: Ο Νίκος με την γυναίκα του Πόπη

Και αραέτσ' εκείνος ο εφτωχόν, ο τσιπλάκ'ς ο γεωργόν τ' εμέτερον εποίκεν την Μακεδονίαν παράδεισον, πλούισον τόπον, άμον Καναδάν.

Και με το εμπόριον πα επιάστεν, ίλαμ ας σην Κατοχήν κι υστερ'νά. 'Σ σα μικρά και 'ς σα τρανά τα πολιτείας τ' εμετέρ' που επιάσταν με τ' αλισβερίσ', όλ' εγένταν «ανθρώπ'». Πολλοί πα εγένταν τρανοί, πλούσιοι, τόπ' να κρούει απάν' ατουν, τιδέν 'κ' εγροικούνε.

Έγκαμε, ακόμαν, έναν γλώσσαν, διάλεκτον ντο λέγ'νε, πολλά ελλενικόν. Όνταν καλατσεύ'ς ποντιακά, εθαρρείς αφουγκρούνταν ατα οι αρχαίοι, οι Βυζαντινοί και οι Κομνηνοί και δίγ'νε ωτίν και λέγ'νε ανάμεσα 'τουν: «Αουτοίν' π' έζησαν και ετράνυναν μαναχοί ατουν 'ς σον Πόντον κι άλλο πολλά ομοιάζ'νε μας. Κ' ενεέσπαλαν την γλώσσαν εμούν, την ιστορίαν εμούν, την παράδοσιν εμούν, και κρατούν ατα ώς οσήμερον και παραδίγ'ν ατα και 'ς σα παιδί' ατουν».

Αμαν, ας σ' όλα ντ' έγκαμε αδά 'ς σην νέα ν πατρίδαν, που έχ'νε μυρωδίαν παρχαρί', δόξαν και ιστορίαν παλαιόν, είναι τα συνήθειας, τα έθιμα, τα τραγωδίας, οι χοροί εμούν, τα φορεσίας εμούν, η παράδοση και η ιστορία εμούν.

Έγκαμε έμορφα συνήθειας, να τιμά ο μικρόν τον τρα­νόν, το παιδίν να δεικνύζ' σέβας 'ς σοον κύρ' και τη μάναν, ο συγγενόν να πονά τον συγγενόν, να τιμούμε την οικογένειαν, να κρατούμε την πίστην εμούν και να ζούμε ελλενικά, όπως πρέπ'.

Έγκαμε και ντο 'κ' έγκαμε, νέικα και καλοδεμένα παλληκάρα, γιοσμάδες, που είν' πρώτοι 'ς σον αθλητισμόν. Πρώτοι 'ς σο πάλεμαν, με χρυσά κύπελλα και πολλά βραβεία. Και 'ς σο ποδόσφαιρον πα, οι ημ'σοί τ' εμέτερα παιδία είν', χώρα ντο έχομε και ποντιακά ομάδας.

Έγκαμε φάία απλά και νόστιμα, που χαρίζ'νε υείαν και μακροζωίαν. Έμαθαν ατα ατώρα και οι γειτονάδες και φτάγ'ν' ατα και εκείν'. Πενιρλία, θέλτς, πιροσκία, τανοτσόρβ', λάχανα με τα φασούλα, ταν, ανθόγαλαν, φουστρολάβασον και πόσα άλλα.

Έγκαμε τα τραγωδίας τα καλά, την λύραν τ' έμορφον, που παίζ' και κλαινίζ' τον άνθρωπον, ή που χορευτερίζ' ατον και ευτάει ατον και νεούται. Έγκαμε χορόντας έμορφα, κοδεσπενιακά. Την κότσαρην και την τρυγόναν, το τικ και την λετσίναν, το κότσ' και την πιπιλομάτεναν και όλον απάν' ας σα έμορφα, το τρομαχτόν την σέραν, που έχ' τα ρίζας ας σον αρχαίον τον καιρόν, τ'ς Αθήνας και τση Σπάρτης.

Τέλος, έγκαμε αδά 'ς σην νέαν πατρίδαν την εγάπ'ν εμούν, το αίμαν εμούν, την ψην εμούν κι όλα ατά για την Ελλάδαν!

Νικος Λαπαρίδης