Οι Πόντιοι λογοτέχνες κατ'εξοχήν λαογράφοι.

Όλοι οι συγγραφείς, σε όλα τα μέρη του κό­σμου, ακόμη και οι πιο μοντέρνοι, αυτοί που παριστάνουν τους νεωτεριστές και τους επα­ναστάτες, δεν μπορούν να αποφύγουν την αναφο­ρά στα ήθη και έθιμα των ανθρώπων, γιατί λαο­γραφία είναι η περιγραφή της ανθρώπινης ζωής, στο παρελθόν ή στο παρόν.

Οι Πόντιοι λόγιοι, όμως, που έχουν γράψει λογο­τεχνία ή εκείνοι που γράφουν τώρα, πολλές φορές υπερβάλλουν, με αποτέλεσμα να ξεσηκώνουν αντι­δράσεις, που προέρχονται από εκείνους που θεω­ρούν τους εαυτούς τους προοδευτικούς και καταγ­γέλλουν τους Πόντιους συγγραφείς ότι με το να εί­ναι απορροφημένοι τόσο πολύ από τη λαογραφία, αποπροσανατολίζουν τους αναγνώστες τους από τα πραγματικά θέματα της ζωής και της τέχνης.

Ποια, όμως, είναι αυτά τα θέματα, που θα έπρε­πε να εμπνέουν τους συγγραφείς; Η τέχνη είναι ο καθρέφτης της ζωής και οδηγός της. Τα θέματα της τέχνης είναι η ζωή, ο αγώνας για τη ζωή, ο έρωτας και ο θάνατος. Όλα αυτά τα θέματα αποτελούν και το περιεχόμενο της επιστήμης που λέγεται λαογρα­φία. Με όλα αυτά τα θέματα, επομένως, είναι υπο­χρεωμένος να ασχολείται ο καλλιτέχνης, ακόμη και αν δεν έχει υπόψη του την ακριβή έννοια της λαογραφίας.

Πηγαίνοντας νοερά στον αλησμόνητο Πόντο, τα πολύ παλιά χρόνια, θυμόμαστε ότι ο Ελευθέριος Τραπεζούντιος, ένας μεταβυζαντινός Πόντιος ποι­ητής, που γράφει κυρίως στίχους για τους συγχρό­νους του ή και για παλαιότερους - γιαυτό υπάρχει κάποια σύγχυση για την εποχή που έζησε ο ποιητής - πάντοτε κάνει σαφείς αναφορές στα ήθη και έθι­μα. Με την ευκαιρία να αναφέρουμε ότι το ύφος του Κωνσταντίνου Καβάφη θυμίζει Ελευθέριο Τραπεζούντιο. Ο Κωνσταντίνος Καβάφης γνώριζε πολλά για τον ελληνισμό της Ανατολής και ασχο­λήθηκε με τη δημοτική ποίηση του Πόντου.

Διακρίνονται απο αριστερά: Αναστασιάδης,Αντωνιάδου-Κεσίδου,η σύζυγος του Γιώργου Ζερζελίδη,Νικος Λαπαρίδης,Μελή -Παπαπαναγιώτου,Τσομίδης

Έχοντας υπόψη τα γραφτά των Ποντίων λογί­ων, από το 1860 και το 1870, που κυκλοφόρησαν τα βιβλία, το ιστορικό του Σάββα Ιωαννίδη και το λογοτεχνικό του Περικλή Τριανταφυλλίδη, με ένα μεγάλο ξεχωριστό μέρος τους να αναφέρεται στα ήθη και τα έθιμα του Πόντου, μπορεί κανείς να ισχυριστεί με πολλή βεβαιότητα ότι οι Πόντιοι εί­ναι μετά μανίας λαογράφοι.

Ο Ιωάννης Παρχαρίδης, που ήταν φιλόλογος και λογοτέχνης, αποτελεί το ξεκίνημα. Αυτός άρχισε να συγκεντρώνει λαογραφικό υλικό από τα χωριά του Πόντου, αρκετά χρόνια πριν να παρουσιάσει τα λαογραφικά του ενδιαφέροντα ο πατέρας της ελληνικής λαογραφίας Νικόλαος Πολίτης, ο οποί­ος το 1884 εισήγαγε τον όρο λαογραφία, ενώ έως τότε οι λαογραφικές έρευνες ονομάζονταν εθνολο­γικές.

Παρακάμπτοντας τον Ιωάννη Παρχαρίδη, που εμφανίστηκε στη λογοτεχνία ως θρησκευτικός ποι­ητής, μπορεί κανείς να αναφέρει μία πλειάδα Πο­ντίων λογοτεχνών, που δεν μπορούν να ξεφύγουν από την αγκαλιά της αγαπημένης τους λαογραφί­ας. Και αυτό παρατηρείται και σε εκείνους που εμπνέονται από τη θρησκευτική τους πίστη, και σε εκείνους που αναφέρονται σε επίκαιρα γεγονότα, όπως ο θάνατος προσφιλούς προσώπου, αλλά και σε εκείνους που πυρπολούνται στα κατάβαθά τους από τη φωτιά της ρωσικής επανάστασης ή και από τον έρωτα.

Ο Χρυσόστομος Συμβουλίδης, ο Γεώργιος Προυσσαίος ή Προυσανίδης, ο Αλέξανδρος Σιμώνωφ ή Συμεωνίδης, και άλλοι παλαιότερα, πριν

μπει ο 20ός αιώνας, γράφουν μη μπορώντας να ξε­φύγουν από την παράδοση ή αρεσκόμενοι να την υπηρετούν. Λίγο αργότερα, με την αυγή του 20ού αιώνα, έρχονται να προστεθούν άλλοι λογοτέχνες που υπηρετούν ταυτόχρονα και τη λαογραφία, όπως ο Θάνος Θανέμης, ο Φίλων Κτενίδης, ο Νί­κος Καπετανίδης, ο Γεώργιος Κουτσούρης, ο Ιω­άννης Αηδονίδης και άλλοι.

Όταν οι Πόντιοι έρχονται στην Ελλάδα, τότε πλέον όλα πλημμυρίζουν λαογραφία, πλημμυρί­ζουν παράδοση, γιατί αυτή είναι που τους ενώνει νοερά με τη γλυκιά πατρίδα, γιατί με της πατρίδας τη νοσταλγία, την αροθυμία, πεθαίνουν κι ας έφτι­αξαν οικογένειες εδώ, κι ας ρίζωσαν για πάντα στα χώματα της Ελλάδας.

Ο Ηλίας Τσιρκινίδης, ο Παντελής Μελανοφρύδης, ο Δημήτριος Παπαδόπουλος - Σταυριώτης, ο Σίμος Λιανίδης, ο Παναγιώτης Τανιμανίδης, ο Χρήστος Σαμουηλίδης, ο Στάθης Ευσταθιάδης και πολλοί άλλοι Πόντιοι συγγραφείς κατά τις τελευ­ταίες δεκαετίες εμπνεύστηκαν από την παράδοση.

Ιδιαίτερα λαογραφικό - ηθογραφικό είναι το θέ­ατρο των Ποντίων, που γράφηκε στον Πόντο, στη νότια Ρωσία και στην Ελλάδα. Και το θέατρο, βέ­βαια, είναι λογοτεχνία.

Όποια περίοδο της λογοτεχνίας των Ποντίων και αν εξετάσει κανείς, θα διαπιστώσει πολύ εύκολα ότι ο Πόντιος, ενώ είναι τόσο ρεαλιστής στην αντιμετώπιση της ζωής, εντούτοις πάντοτε του αρέσει η λαογραφία και όταν παίρνει μολύβι και χαρτί να γράψει, αυτή διαρκώς του χτυπάει τον ώμο, υπενθυμίζοντάς του «εδώ είμαι εγώ».

Κλείνοντας αυτό το μεγάλο θέμα μέσα στις λίγες αυτές γραμμές, θα επιχειρούσαμε την πρόβλεψη ότι όσα χρόνια κι αν περάσουν, και όταν λείψου­με εμείς της δεύτερης γενιάς των προσφύγων, που είμαστε διαποτισμένοι ως το μεδούλι με τις παρα­δόσεις των γονιών μας, η λαογραφία δεν θα πάψει να αποτελεί κινητήρια δύναμη και μοχλό για τη συγγραφή της λογοτεχνίας. Γιατί βαθιά μας πίστη είναι πάντοτε ότι «Η Ρωμανία κι αν πέρασεν ανθεί και φέρει κι άλλο».

Πάνος Καϊσίδης 

Δημοσιογράφος-Συγγραφέας