Η Τραπεζούντα,
διοικητικό κέντρο του Πόντου κατά την οσμανική περίοδο, υπήρξε πόλη αναφοράς
του ποντιακού ελληνισμού. Ιστορικά συγκέντρωνε τη μεγαλύτερη οικονομική και,
κατά συνέπεια, πολιτιστική και κοινωνική δραστηριότητα. Εδώ, λοιπόν, κατά
απολύτως φυσικό λόγο, ιδρύθηκε και αναπτύχθηκε το σημαντικότερο εκπαιδευτικό
ίδρυμα του ποντιακού ελληνισμού, το Φροντιστήριο.
 |
| Φροντιστήριο Τραπεζούντας |
Στις αρχές του 20ού
αιώνα στα μάτια του ταξιδιώτη που την προσεγγίζει από τη θάλασσα παρουσιάζεται
μια πόλη με ελληνική αρχιτεκτονική ταυτότητα, γεγονός που οφείλεται κυρίως στο
μεγαλοπρεπές για την εποχή του κτίριο του Φροντιστηρίου, με τα νεοκλασικά του χαρακτηριστικά.
Δεσπόζει στην παραλία της πόλης και στο μητροπολιτικό ναό του Αγίου Γρηγορίου,
λίγο ανατολικότερα.
Σύμφωνα με τον
Ανδρέα Σπυράντη αλλά και τον πολεοδομικό χάρτη της Τραπεζούντας που σχεδιάστηκε
από το ρωσικό στρατό, η πόλη δεν διαθέτει κάποιο πολεοδομικό σχέδιο. Βασικό
πολεοδομικό της στοιχείο είναι η κεντρική της πλατεία, μια έκταση 5 - 6 περίπου
στρεμμάτων σε σχήμα ορθογωνίου παραλληλόγραμμου, με τις στενές πλευρές προς τα
ανατολικά και δυτικά.
Δύο είναι οι κύριοι δρόμοι της πόλης. Ο ένας,
γνωστός ως «κουντουράδικα», ταυτίζεται με όλη τη βόρεια πλευρά της πλατείας
προς τη θάλασσα και ανατολικά συνεχίζεται για λίγα μέτρα, έπειτα στρίβει
αριστερά καταλήγοντας χαμηλά στο τελωνείο, στο λιμάνι, ανατολικά από το «Guzel Saray» (ωραίο παλάτι), ένα χαρακτηριστικό μεγάλο βράχο με
παλιό κάστρο στην παραλία της πόλης, όπου σχηματίζεται ένα μεγάλο παραλιακό
«Γ».
Ο δρόμος αυτός από
το ύψος της πλατείας συνεχίζεται προς τα δυτικά. Εκεί βρίσκονται τα
σημαντικότερα τραπεζικά καταστήματα της πόλης. Έπειτα πηγαίνει με ελαφρά κλίση
βορειοδυτικά προς τη θάλασσα, με την ονομασία «Σεμερτζιλέρ μπασί» και ύστερα
από λίγες δεκάδες μέτρα καταλήγει στην παραλία, στη λαχαναγορά, το «sogan Pazar» (αγορά κρεμμυδιών), λίγο πριν από το παραλιακό μέρος
όπου κατέληγαν οι βυζαντινές οχυρώσεις και το μικρό βυζαντινό λιμάνι. Ο άλλος
δρόμος, που θεωρείται και σημαντικότερος, είναι το «Uzun Sokak» (Μακρύς δρόμος).
Ξεκινά από τα
δυτικά της πόλης, όντας προέκταση του δρόμου που δυτικότερα (μετά από 2-3
χιλιόμετρα) οδηγεί στην Αγία Σοφία της Τραπεζούντας, ένα ναό στα δυτικά της
πόλης που οικοδομήθηκε κατά την περίοδο της Αυτοκρατορίας των Κομνηνών.
Περνά μέσα από τα
βυζαντινά τείχη και κάθετα, διασχίζει τη γέφυρα «Taba Hane»
(βυρσοδεψείο) και συνεχίζεται για 400 περίπου μέτρα μέχρι
την πλατεία, της οποίας καταλαμβάνει τη νότια πλευρά, προς τα βουνά. Στη
συνέχεια και μετά την πλατεία στρίβει δεξιά στη συνοικία της Δαφνούντας μέχρι
τον Πυξίτη ποταμό και συνεχίζεται προς τα νότια, ψηλά, όντας η αρχή του
σημαντικού, από οικονομική άποψη, αμαξιτού δρόμου προς το εσωτερικό της Ασίας
(Ερζερούμ, Περσία κ.λπ.).
Η πόλη είναι
χτισμένη πάνω σε μαλακές γαιώδεις εκτάσεις και περιστοιχίζεται από σχεδόν τραπεζοειδείς λόφους, οι
οποίοι ξεκινώντας από το βουνό καταλήγουν στη θάλασσα. Λόγω του σχήματός τους
πήρε η πόλη αυτή την ονομασία.
Στη νότια πλευρά
της πόλης, προς το εσωτερικό (στα ΝΔ. του λιμανιού), σε ύψος περίπου 250
μέτρων, υψώνεται ένας λόφος, που ονομάζεται «Boz tepe»
(Φαιός λόφος), από τον οποίο η θέα της πόλης είναι
πανοραμική. Ένας δρόμος από την πλατεία οδηγεί ψηλά στο λόφο, ανεβαίνοντας
πρώτα νότια και στη συνέχεια νοτιοδυτικά. Στις παρυφές του λόφου βρίσκεται η
(γυναικεία) Μονή Θεοσκεπάστου, καθώς και το Ακρίτειο νοσοκομείο, που κτίστηκε
στις αρχές του αιώνα.
Δυτικά της πόλης
βρίσκονται τα τείχη των Κομνηνών, που ξεκινούν από ψηλά στα νότια και καταλήγουν
στη θάλασσα, όπου βρίσκονται ίχνη του βυζαντινού λιμανιού. Δυτικά των τειχών
και έξω από αυτά είναι η συνοικία των Εξωτείχων, ενώ στην ανατολική πλευρά της
πόλης (Α. - ΝΑ. της πλατείας, παραθαλάσσια) βρίσκεται η συνοικία της
Δαφνούντας.
Ψηλά, δυτικά του
λόφου «Boz tepe» είναι το προάστιο «Soguk Su» (Κρυονέρι). Σε μια μαγευτική περιοχή γεμάτη πράσινο,
σαν κήπος που φτάνει μέχρι τη θάλασσα, σε ύψος περίπου 300 μέτρων, βρίσκονται
οι επαύλεις των Ελλήνων αστών της Τραπεζούντας, κάποιες από τις οποίες και
σήμερα ακόμη γοητεύουν τον επισκέπτη της πόλης.
 |
| Βίλα Κωστάκη Θεοφύλακτου (Σήμερα Μουσείο) |
Η ορθόδοξη ελληνική
κοινότητα της πόλης είναι χωρισμένη στις εξής 9 ενορίες, όπου υπάρχουν
αντίστοιχοι ναοί:
- Της Αγίας Μαρίνας στα ΒΔ., όπου και ο
«Φραγκομαχαλάς», μεταξύ της πλατείας και της θάλασσας.
- Της Υπαπαντής, δυτικά του
Φροντιστηρίου, μεταξύ αυτού και των βυζαντινών τειχών.
- Του Αγίου Βασιλείου, ΝΔ. της Υπαπαντής,
μεταξύ πλατείας και τειχών.
- Του Χριστού, πάνω από το «Ουζούν Σοκάκ»,
νότια προς το λόφο.
- Της Θεοσκεπάστου, στις παρυφές του λόφου,
όπου και η ομώνυμη μονή.
- Του Αγίου Γρηγορίου (μητροπολιτικός
ναός) λίγα μέτρα δυτικά της Αγίας Μαρίνας. Δυτικά του Αγίου Γρηγορίου και δίπλα
του βρίσκεται το Φροντιστήριο.
-Της Δαφνούντας,
ανατολικά, με ναό του Αγίου Ιωάννου.
-Του Αγίου Γεωργίου Τσαρτακλή, στα
Κουντουράδικα, στην περιοχή όπου βρίσκονται και τα καταστήματα των τραπεζών.
-Των Εξωτείχων, έξω από τα βυζαντινά τείχη,
στα δυτικά. Πρόκειται για την πιο απομακρυσμένη από το κέντρο περιοχή της
πόλης.
Η Τραπεζούντα, σε
σχέση με την Ελλάδα, απέχει 904 ναυτικά μίλια από τον Πειραιά και βρίσκεται
16,13 μοίρες ανατολικότερα της Αθήνας.
Μια αίσθηση των
αποστάσεων ανάμεσα στην Τραπεζούντα και τις υπόλοιπες πόλεις του Πόντου και της
Μ. Ασίας μπορούμε να έχουμε μέσω των σημερινών χαρτών που κυκλοφορούν στην
Τουρκία. Ο παρακάτω πίνακας μας δείχνει αυτές τις αποστάσεις:
Χιλιομετρικές αποστάσεις πόλεων του Πόντου και Τουρκίας από την
Τραπεζούντα
Τραπεζούντα - Κωνσταντινούπολη
|
1.079 χιλιόμετρα
|
Τραπεζούντα - Άγκυρα
|
763 "
|
Τραπεζούντα - Σινώπη
|
514 "
|
Τραπεζούντα - Σαμψούντα (Αμισός)
|
346 "
|
Τραπεζούντα - Ορντού (Κοτύωρα)
|
181 "
|
Τραπεζούντα - Κερασούντα
|
137 "
|
Τραπεζούντα - Ρίζαιο
|
76 "
|
Τραπεζούντα - Αργυρούπολη
|
100 "
|
Οι αποστάσεις
αυτές, φυσικά με τις σημερινές συνθήκες, μια ιδέα μόνο μας δίνουν για την
επικοινωνία μεταξύ των πόλεων του Πόντου κατά την περίοδο της έρευνας,
επικοινωνία που γίνεται κυρίως με άμαξες ή ημιόνους και, φυσικά, μέσω αμαξιτών
ή μη δρόμων της εποχής εκείνης.
 |
Βίλα Καπαγιαννίδη
|
Έτσι, π.χ., η
απόσταση μεταξύ Τραπεζούντας και Κοτυώρων των 181 χιλιομέτρων διανύεται σε 45
ώρες, ενώ μεταξύ Τραπεζούντας και Κερασούντας των 137 χιλιομέτρων σε 36 ώρες.
Φαίνεται, δηλαδή, από αυτό ότι με τα μεταφορικά μέσα της εποχής η απόσταση που
μπορεί κάποιος να διανύσει είναι περίπου 4,5 χιλιόμετρα την ώρα, ενώ φυσικά οι
μετακινήσεις γίνονται πολύ δυσκολότερα προς το εσωτερικό, όπου το ορεινό και
δύσβατο έδαφος απαιτεί πολύ μεγαλύτερη προσπάθεια και περισσότερο χρόνο. Το
ταξίδι με ιστιοφόρο πλοίο από την Τραπεζούντα μέχρι την Κωνσταντινούπολη
διαρκεί 3-4
ημέρες.
ΑΝΤΩΝΗ Υ. ΠΑΥΛΙΔΗ
ΤΟ
ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΑΣ (1900-1914)
και
η ιδεολογική κυριαρχία των Ελλήνων
στον
Πόντο.
