Η καταγραφή μαρτυριών των παλαιών προσφύγων

Η ενασχόληση μου εδώ και αρ­κετά χρόνια με την καταγρα­φή των εμπειριών εκείνων που έζη­σαν τα γεγονότα του διωγμού των Ελλήνων της Μικράς Ασίας, του Πόντου και της Θράκης, είτε γιατί περιλαμβάνονται στους πρόσφυγες της πρώτης γενιάς είτε στη δεύτερη γενιά που βίωσαν τα ίδια γεγονότα ως απόηχο εκείνων που άκουσαν, με έπεισε για το αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι, μέχρις ενός σημείου, είναι πολύ δύ­σκολο να βγάλεις μέσα από τα κατάβαθα της σκέψης και της καρδιάς αυτών των τόσο ταλαιπω­ρημένων ανθρώπων τις τραγικές μνήμες εκείνης της ζοφερής περιόδου που έζησε ο Ελληνισμός.

Για να καταγράψω αυ­τές τις μνήμες, διέτρεξα - οπλισμένος με υπομο­νή, επιμονή και αγάπη για αυτούς που θα συνα­ντούσα - ολόκληρη τη Μακεδονία και τη Θράκη. Συνομίλησα κυρίως με άγνωστους στους πολλούς πρό­σφυγες και εκείνα που αποκόμισα ως ανεκτίμητο θησαυρό, καταγραμ­μένα στο μαγνητόφωνο, στη φωτο­γραφική μηχανή και στην τηλεοπτι­κή κάμερα, επιβεβαίωσαν όσα είχα προηγουμένως διαβάσει σε διάφο­ρα έντυπα, αλλά διαπίστωσα, επί­σης, - και αυτό είναι το σημαντικό­τερο - ότι ο κάθε συνομιλητής μου πρόσθετε και κάτι άγνωστο μέχρι εκείνη τη στιγμή, γιατί το άγνωστο αυτό προερχόταν από τη δική του προσωπική εμπειρία.

Οι δυσκολίες οφείλονταν, κατά πρώτον στο ό,τι είχα να κάνω με υπερήλικα άτομα, που δεν άκου­γαν, μερικές φορές θυμούνταν λίγα, άλλες φορές κλείνονταν στον εαυτό τους, αρνούμενοι να επιστρέψουν στο επώδυνο παρελθόν, όπου θα έπρεπε να θυμηθούν πολύ αγαπη­μένα πρόσωπα, που χάθηκαν μέσα στη λαίλαπα που προκάλεσαν οι λεγόμενες Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής και, βέβαια, ο τουρκικός εθνικισμός.

Υπήρξαν, όμως, και άλλες αντι­κειμενικές δυσκολίες, όπως η άρ­νηση κάποιων στενών συγγενών να «εκθέσουν» τους δικούς τους σε μια τέτοια δοκιμασία, η αδυναμία ορι­σμένων συνομιλητών μου να μιλή­σουν καθαρά, λόγω ηλικίας κ. ά.

Από το πολύτιμο υλικό που συγκέντρωσα, ένα μέρος δημοσίευσα στο περιοδικό των Φίλων Ιστορικού Αρχείου Προ­σφυγικού Ελληνισμού «Ο Μικρός Πρόσφυγας» και στο περιοδικό «Ποντια­κή Εστία» του Σωματεί­ου «Παναγία Σουμελά». Το μεγαλύτερο μέρος παραμένει αδημοσίευτο, περιμένοντας τον ιστο­ρικό που θα το μελετήσει και θα το αξιοποιήσει. Χωρίς ούτε καν τη σκέψη να θέλω να μειώσω την προσφορά εκείνων που έγραψαν και γράφουν την ιστο­ρία των αλησμόνητων πατρίδων της Ανατολής, τους οποίους ίσα - ίσα εκτιμώ βαθύτατα για το έργο τους, πιστεύω ότι έχουν πολύ πιο μεγάλη αξία οι προσωπικές μαρτυρίες των απλών ανθρώπων από την ιστορία των σπουδαίων, που πολλές φορές δεν λένε όλη την αλήθεια.

Από όλα αυτά, πάντως, εκείνο που έμεινε σαν πίκρα μέσα στην καρδιά είναι ότι πολλούς, με τους οποίους συνεννοήθηκα να συνο­μιλήσω, δεν τους πρόφτασα, γιατί έφυγαν για πάντα από κοντά μας. Αυτό με κάνει να τους σκέφτομαι περισσότερο, ίσως, από εκείνους, τους οποίους ... πρόφτασα, θεωρώ­ντας ότι, επειδή δεν μίλησαν, έφυ­γαν πολύ πιο αδικαίωτοι από τους άλλους.

Νικος Τελιδης