....Απ' την Ιστορία του Πόντου.

Ας ρίξουμε μια ματιά στην ιστορία του Πόντου γενικά.

Εδώ θα παραθέσουμε τις απλούστερες και απαραίτητες ιστορικές γνώ­σεις περί Πόντου, με άλλα λόγια θα εκλαϊκεύσουμε την ιστορία του Πόντου και θα φροντίσουμε να μην πέσουμε μέσα στο χάος των ιστορικών δαιδάλων και λαβύρινθων.

 Και το μικρό αυτό κόπο τον κάνομε για χάρη των αναγνωστών μας εκείνων, Ποντίων και ξένων, πού δεν έτυχε να περάσει από το μάτι τους η ιστορία του Πόντου. Στο έργο μας αυτό θα μας βοηθήσουν πολλοί ιστορι­κοί μας.

Πανάρετος Τοπαλίδης

Ο Αρχιμανδρίτης Πανάρετος Τοπαλίδης μας λέει στο σύγγραμμα του «Ο Πόντος ανά τους αιώνας» σελίδα 12 και 13 τα πα­ρακάτω :

«Είναι γνωστό και από την παράδοση των εθνών, και από την μυθολογία, αλλά και από την έρευνα των έργων τέχνης ότι πριν από τους ιστορικούς αιώνες διάφορες φυλές όρμησαν από την Κεντρική Ασία προς Δυσμάς, και ότι ο κεντρικός δρόμος που ακολούθησαν περνούσε απ' το Αρμένικο οροπέδιο, απ’ τις χώρες του Καυκάσου και από τα παράλια του Ευξείνου Πόντου στα δυ­τικά παράλια της Μικράς Ασίας και στις Ανατολικές και Νότιες πτυχές της Ευρώπης....

Η κίνηση αυτή δεν θίγει το γεγονός της επιστροφής από την Ελλάδα κατά την αποικιακή περίοδο των αποίκων, οι οποίοι βρήκαν φυλές συγγενικές στον Πόντο και επέβαλαν σ' αυτές τον Αιγαιατικό πολιτισμό».

Δημήτριος Αποστολίδης μας λέει στο σύγγραμμα του «Ιστορία του Ελληνισμού του Πόντου» Κεφάλαιο ΙΕ'. :

«Οι Ελληνικές πόλεις του Ευξείνου Πόντου διατήρησαν πάν­τοτε την ανεξαρτησία τους, γιατί στην αρχαία εποχή κατά τους Μηδικούς πολέμους οι μεγάλοι βασιλιάδες της Περσίας όταν εξεστράτευσαν ενάντια στους Σκύθες και στους Αιγύπτιους απέφευγαν να κατεβούν στον Πόντο, γιατί  η κάθοδος στον Πόντο ανάμεσα από οχυρώματα, φρούρια και μαχιμώτατα έθνη ήταν πάρα πολύ δύσκολη.

Αλλά και στην εποχή των Μιθριδατών βασιλιάδων του Πόντου και στην εποχή των Ρωμαίων Αυτοκρατόρων φύλαξαν την αυτοδιοίκηση τους καθώς μαρτυρεί ο ιστορικός Ευγενικός που λέει για τον Πομπήϊo ότι τοις «Ρωμαίοις και τη παγκρατεί αυτών εξουσία Τραπε­ζούντα περιεποιήσατο, πειθοί μόνον και συνθήκαις, άλλ' ού βία και νόμω πολέμου αυτοίς ωκειώσατο».

 Ύστερα απ' τους Αλεξανδρινούς συστήθηκε το Μιθριδατικό Βασίλειο του Πόντου με πρωτεύουσα την Αμάσεια και οι Μιθριδάτες βασιλιάδες είχαν καρφωμένη την προσοχή τους στην Λαζία και Απχαζία, όπου συγκεντρώθηκε χάριν εμπορίου πυκνός Ελληνισμός... Ανάμεσα στους Μιθριδάτες βασιλιάδες ο πιο σπουδαίος ήταν ο Μιθριδάτης ΣΤ', που λεγόταν Ευπάτωρ, γνωστός στην Ιστορία για τον φιλελληνισμό του και για την πείσμωνα αντίδραση του ενάντια στην επέκταση της Ρωμαϊκής κυριαρχίας στον Πόντο.

 Ο βασιλιάς αυτός υπόταξε το Ελληνικό Βασίλειο του Βοσπόρου, όταν νικήθηκε στην Σινώπη απ' τον Ρωμαίο στρατηγό Λούκουλλο αναγκάσθηκε  να καταφύγει στο Κέρτς, όπου δοκίμασε να επαναστατήσει τους ηγεμόνας των Γότθων και Τατάρων ενάντια στη Ρώμη, απέτυχε όμως γιατί στα­σίασε εναντίον του ο γιος του Φαρνάκης.

Μόλις πέθανε ο Μιθριδάτης ΣΤ' το βασίλειο των Μιθριδατών έπεσε στην κυριαρχία της Ρώμης. Το 14 π.χ. ανέχτηκε η Ρώμη να συσταθεί νέο Ελληνικό κράτος του Πόντου το Πολεμωνιακό, που ονομάστηκε έτσι από το όνομα του ιδρυτή του Πολέμωνα, του γιου του Έλληνα ρήτορα Ζήνωνα που καταγόταν απ' τη Λαοδίκεια.

 Το 322 μ.Χ. διαλύεται και το κράτος αυτό, και ο Πόντος μεταβάλλε­ται σε ρωμαϊκή  (Βυζαντινή) επαρχία. Από τότε μέχρι της εποχής των Κομνηνών προστατευόταν ο Πόντος από τους αυτοκράτορες του Βυζαντίου και ευημερούσε προ παντός τον 4ον αιώνα μ.χ.

Ο Περικλής Τριανταφυλλίδης γράφει στα προλεγόμενα των «Φυγάδων» σελ. 55:" Και στους βυζαντινούς χρόνους δεν κατορθώθηκε εντελώς ο εξελληνισμός των κατοίκων του Πόντου.

Στην εποχή του αυτοκράτορος Λέοντος και πιο ύστερα στην περιοχή Τραπεζούν­τος ζούσαν βαρβαρόφωνοι κάτοικοι, κι αυτό αποδεικνύεται από τα βαρβαρόφωνα και τραχέα ονόματα των επισκόπων Τραπεζούντος, όπως ο Χαμούζουρ, ο Χαχαίου (σημ. Κελκέτ), ο Βυζάνων (Τερτζέν), ο Σακάβου (Τζενιπέν), ο Ταχαβτζίτζου, ο Τοχαντιέρτζ (Ερζιγγιάν), ο Τσουλνούτου, ο Τοσερμάτζου, ο Ανδάκτων, ο Ζαριμίκων, ο Πάϊπερ (Πάϊπουρτ).

 Μόνον ο Χεριάννων και ο Λερίου (Κοάς) φαίνον­ται λιγάκι εύφωνα, ο δε Κεραμέων και ο Φασιάνης (Πασέν) και ο Ροδοπόλεως είναι Ελληνικής καταγωγής.

 Μόλις στην εποχή των Κομνηνών με την προστασία και την διάδοση των Ελληνικών γραμ­μάτων κατορθώθηκε η εξελλήνιση της όλης αυτοκρατορίας".

Ο Νικόλαος Βραχνός γράφει στο έργο του «Ιστορία Ελλη­νική Ρωμαϊκή και Βυζαντινή» (1910 σελ. 31) τα παρακάτω:

 «Εκτός των βασιλείων της Συρίας, του Περγάμου, της Βακτριανής και του Παρθικού που φτιάχτηκαν στην Ασία από την απέραντη μοναρχία του Μ. Αλεξάνδρου, εξελληνίστηκαν και τα πρότερον βαρβαρικά  κράτη της Βιθυνίας, του Πόντου και της Καππαδοκίας...

 Οι βασιλιάδες του Πόντου (εννοεί τους Μιθριδάτες) οι οποίοι κατάγονταν από τον Κύρο τον βασιλιά των Περσών, μεταφύτεψαν στο κράτος τους τα Ελληνικά γράμματα και τους Ελληνικούς τρόπους ζωής.

 Πολύ βοήθησαν στον εξελληνισμό του Βασιλείου του Πόντου οι πιο αρχαίες Ελληνικές πόλεις Ηράκλεια, Σινώπη, Αμισός, Τραπεζούς και Κερασούς, οι οποίες σιγά - σιγά έπεσαν στην υποταγή των Βασιλιάδων του Πόντου».

Ο μεγάλος μας ιστορικός Κων. Παπαρρηγόπουλος προσθέ­τει στα ανωτέρω και τα παρακάτω στο έργο του «Ιστορία του Ελ­ληνικού Έθνους» (Κεφάλαιο Β'. Ο Ελληνισμός εν τη τρίτη και εν τη δευτέρα π.Χ. εκατονταετηρίδα):

 «Στον Πόντο και στην Παφλαγονία βρίσκονταν κατά την γ’ και β', π.χ. εκατονταετηρίδα εγχώριοι δυ­νάστες.

Οι δυνάστες της Παφλαγονίας δεν έμειναν ανεξάρτητοι για πολύν καιρό, αλλά υποτάχθηκαν στους ηγεμόνας του Πόντου και της Βιθυνίας...

Νέες Ελληνικές πόλεις δεν χτίστηκαν πολλές στον Πόντο. Μία απ' αυτές η Άμαστρις, που αρχικά δεν είχε Ελ­ληνική χροιά, ονομάστηκε «δεξιός οφθαλμός του κόσμου», γιατί μα­ζεύονταν σ' αυτή για το εμπόριο οι βόρειοι Σκύθες και οι νότιοι λαοί της Μ.  Ασίας. Άλλη είναι η Φαρνακία κοντά στην Κερασούντα. Άλλη είναι η Ευπατορία κοντά στην Αμισό.

Άλλη Ευπατορία βρισκόταν επάνω στην ένωση των ποταμών Λύκου και Ίριδος. Άλλαι πόλεις ήσαν Πολεμώνιον και Λαοδίκεια. Αυτές οι  Ελληνικές πόλεις του Πόντου μαζί με τις αρχαίες Ηράκλεια, Σινώπη, Αμισόν, Τραπεζούντα,Κερασούντα και άλλες βοήθησαν στον εξελληνισμό της χώρας, προ παντός της κυβέρνησης και της αυλής».

Ο ίδιος ιστορικός για συμπλήρωση των ανωτέρω γράφει και τα παρακάτω στο ίδιο έργο του (Κεφάλαιο Γ'. Ο Ελληνισμός εν τη πρώτη π.χ. εκατονταετηρίδι):

Ο Πόντος αναδείχτηκε ονομαστό κράτος στην β' εκατονταετηρίδα π.Χ. με τον μεγάλο του βασιλιά Μιθριδάτη ΣΤ'.

Ο Μιθριδάτης ανέλαβε την βασιλεία το 124 π.χ. σε μικρή ηλικία. Είχε όμως μεγάλα προτερήματα και απέβλεπε στην συγκρότηση νέας Ασιανής Αυτοκρατορίας, γιατί ήξερε να ωφεληθεί απ’ όλες τις Ελληνικές εφευρέσεις και τούς Ελληνικούς θεσμούς, και με το Ελληνικό πνεύμα να δώσει νέα ψυχή στην βάρβαρη δύνα­μη του έθνους αυτού.

 Αρχικά δεν επιτέθηκε εναντίον της Ρώ­μης, αλλά ζήτησε πρώτα να καθυποτάξει όλα τα γύρω του Εύξεινου Πόντου βάρβαρα έθνη και όλες τις Ελληνικές αποικίες του Πόντου, με τον σκοπόν να φτιάξη μεγάλη δύναμη από την ένω­ση των δύο στοιχείων.

 Οι Έλληνες που ζούσαν στην βόρεια και ανατολική παραλία του Ευξείνου Πόντου,  επειδή υπόφεραν ανέ­καθεν από τα ληστρικά έθνη της νότιας Ρωσίας και του Καυκάσου, δέχτηκαν πρόθυμα την κυριαρχία του Ποντικού κράτους πού εξελ­ληνίσθηκε, ώστε ο Μιθριδάτης κατά το 111 π.Χ, πρόσθεσε στην κληρονομιά των πατέρων του και άλλο Βασίλειο το Βοσπόριο, που έκλειε μέσα του όλον τον Εύξεινο Πόντο. Το Βασίλειο αυτό  ονομάστηκε Βοσπόριο εξ αιτίας του Κιμμερίου Βοσπόρου,  όπου βρί­σκονταν δύο Ελληνικές αποικίες, το Παντικάπαιον και ή Φαναγόρεια.

Άμα πέτυχε τά πράγματα αυτά ό Μιθριδάτης έκαμε απόπειρα να καθυποτάξει και όλη τη Μικρασία. Τότε όμως άρχισε ανάμεσα σ’ αυτόν και στην Ρώμη μακρός πόλεμος πού τελείωσε μόλις το 65 π.χ. με την καταστροφή του ισχυρού Μιθριδάτη, και την μετα­βολή του Πόντου σε Ρωμαϊκή Επαρχία».

Ο Σάββας Ιωαννίδης γράφει στο σύγγραμμά του «Ιστορία και Στατιστική Τραπεζούντος» σελ. 246: «Από τα ονόματα Κρώμνη, Χάλυβες, Αργύριοι, Κοτύωρα συμπεραίναμε ότι οι Έλληνες στην εποχή τού Όμηρου που αναφέρει τα ονόματα αυτά στην πα­ραλία της Παφλαγονίας, ενώ έκαναν τον μεταλλουργό εκεί σιγά σιγά προχωρούσαν ανατολικά για χάρη της μεταλλουργίας και κατάκτησαν τον Πόντο, όπου έδωσαν και τα ονόματα της παλαιάς τους πατρίδας.

Κι αυτή ή αποκατάσταση τους έγινε αμέσως μ. Χ. δεν μπόρεσαν όμως να προχωρήσουν ανατολικότερα για δύο λόγους : Πρώτον τα προς Α. του Πόντου έθνη ήσαν πολλά και άγρια, και δεύτερον βρήκαν στον Πόντο πλούσια μέταλλα προ πάν­των αργύρου, και παρέμειναν εκεί».

Ο Πανάρετος Τοπαλίδης στό έργο του «Ο Πόντος ανά τους αιώνας» σελ. 42 και 52 γράφει τα παρακάτω : «Στην εποχή της  Βασιλείας Αλεξίου του Β’ Κομνηνού ο Πόντος και κυρίως η Τραπεζούς ήταν η κυρία αρτηρία του εμπορίου της Ευρώπης και Ανατολής εξ αιτίας της ασφαλείας και των διευκολύνσεων πού εύρισκαν οι εμπορευόμενοι, οι οποίοι ήσαν προ παντός Γενουήνσιοι, εδώ και σ' όλες τις χώρες όπου επικρατούσαν οι Μογγόλοι έως τις Ινδίες και το Θιβέτ. Την ανάπτυξη του εμπορίου εδώ την υπεβοήθησαν και οι ανωμαλίες πού επικρατούσαν σ' όλη την Μικρά Ασία εξ αιτίας των Τουρκομάνων...

Η πρωτεύουσα του Πόντου, η Τραπεζούς έγινε το μέγα εμπορείο της Ανατολής και κοινή αποθήκη των προϊόντων πού διασταυρώνονταν απ' την Ανατολή και τη Δύση εξ αιτίας της ασφαλείας πού είχε, και εξ αιτίας του εμπορικού και διεθνούς πνεύματος πού ανέπτυξε».

Άνθιμος Παπαδόπουλος

Ο  Άνθιμος Παπαδόπουλος γράψει στο «Αρχείο Πόντου» Τόμος α', σελ. 40: «Από όλους τους Έλληνας του Πόντου την περισσότερη ησυχία στην εποχή της Τουρκοκρατίας την είχαν οι κάτοικοι των μεταλλοφόρων περιφερειών.

Ο Πόντος πού είναι με το παραπάνω ορεινός έχει κρυμμένα στη γη άφθονα μέταλλα. Με­ταλλεία αργύρου, χαλκού και άλλα απ' τα πολύ παλιά χρόνια ήσαν ο κυριότερος πόρος της ζωής των Ελλήνων του Πόντου.

Οι Τούρκοι σαν είδαν τούς υπόγειους αυτούς θησαυρούς αναγκάστηκαν να χρησιμοποιήσουν τους Έλληνες για την εκμετάλλευση, για­τί οι ίδιοι ήσαν ανίκανοι για τέτοιες δουλειές, κι αυτή η ανάγκη τούς έκαμε να μην ενοχλούν τους μεταλλουργούς και να τούς δώ­σουν προνόμια.

 Τέτοια μεταλλοφόρος περιοχή ήταν και η επαρχία Χαλδίας, η οποία χάρις στα προνόμια πού απόκτησε έγινε το κα­ταφύγιο χιλιάδων δυναστευομένων Ελλήνων. Προνομιούχοι λοιπόν ήσαν οι αρχιμεταλλουργοί και οι μεταλλουργοί ως κυβερνητικοί υπάλληλοι, και τα προνόμια τους είχαν καλή επίδραση και στις άλλες τάσεις της κοινωνίας.

 Και οι Έλληνες της γειτονικής Μα­τσούκας είδαν κάποια ωφέλεια από τα προνόμια αυτά, γιατί προ­μήθευαν απ' τα πλούσια δάση τους την ξυλεία πού ήταν απαραίτητη για τα μεταλλουργικά καμίνια».

 Λησμόνησε  ιστορικός ν' αναφέρει πώς και οι Σανταίοι ωφελήθηκαν από τα προνόμια αυτά, γιατί προμήθευαν κι αυτοί απ' τα δάση τους άφθονα κάρβουνα για τα καμίνια. 

Ο Παύλος Καρολίδης, καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών  στην Εισαγωγή του, της Ιστορίας Παπαρρηγοπούλου σελ. ρζ. λέγει: «Από την Χαλυβία πού είναι, γύρω από τον ποταμό Θερμώδοντα, οι σιδεράδες Αλίζωνες ή Χάλυβες διέδωσαν την τέχνη τους σ’ όλη τη Μικρά Ασία, όπου γύρευαν εύρισκαν και εκμεταλλεύονταν τούς μεταλλικούς θησαυρούς της χώρας αυτής.

 Για τον ίδιο σκοπό πή­γαν και στα μεταλλεία της Θράκης και Μακεδονίας, όπως έκαναν μέχρι της Μικρασιατικής καταστροφής οι Ελληνόγλωσσοι της περι­φερείας Τραπεζούντας πού καταχρηστικώς λέγονται Λαζοί, και πού αποκαταστάθηκαν στα μεταλλοφόρα βουνά του Ταύρου και Αντίταυρου σαν να σχημάτισαν εκεί αποικίες μεταλλευτών».

 Πάλι ο ίδιος Π. Καρολίδης στην Εισαγωγή του σελ. ρλζ' λέγει: «Η παράδοση των Αμαζόνων τίποτε άλλο δεν παριστάνει παρά την μεγάλη πο­λεμική δύναμη των λαών του Πόντου, πού βρήκαν και κατεργάσθηκαν το σίδερο και τα πολεμικά όπλα».

Ο Δ. Αποστολίδης στο σύγγραμμά του «Ιστορία του Ελλη­νισμού του Πόντου» Κεφαλ. Δ', γράφει για τον διωγμό των Χριστια­νών του Πόντου: «Η χωρίς εμπόδια διάδοση του Χριστιανισμού στον Πόντο αποδίδεται στην επιείκεια των Ρωμαίων ανθυπάτων, πού κώφευαν στις διαταγές των Αυτοκρατόρων της Ρώμης για τούς διωγμούς των Χριστιανών.

 Μόνο στην εποχή του Διοκλητιανού έ­γινε άγριος διωγμός των Χριστιανών και στον Πόντο, και τότε μαρτύρησαν πολλοί, όπως ο Άγιος Ευγένιος, η Αγία Βαρβάρα, κ.ά.»,

Οι παραπάνω σύντομες ιστορικές σημειώσεις είναι αρκετές για τον σκοπό μας. Εμείς τώρα εδώ εφόσον θέλομε να γινόμαστε αντιληπτοί κατά την εξιστόρηση της ζωής της πατρίδας μας Σαντάς, θ' ανακεφαλαιώσουμε τις γνώμες των ως άνω ιστορικών μας, για ν' αποτελέσουμε έναν μικρό και όμορφο καθρέφτη της ιστορίας του Πόντου από Εθνική, θρησκευτική, Πολιτική και Οικονομική άποψη.