1204: Ίδρυση του κράτους των Κομνηνών (Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας).
14ος-15ος αι.:Άνθιση της βυζαντινής τέχνης (αρχιτεκτ.-αγιογραφίες) στην Τραπεζούντα. Τα περισσότερα βυζαντινά μνημεία στην πόλη ανάγονται ο' αυτή την περίοδο.
1453: Άλωση της Κων/πολης. Μόνη ελεύθερη ελληνική κρατική περιουσία στην Ανατολή απομένει η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας, ο αυτοκράτωρ της οποίας έφερε τον τίτλο «Βασιλεύς Ιβηρίας, Περατίας και πάσης Ανατολής».
1461: Άλωση της Τραπεζούντας. Ανοίγει ο δρόμος στην εκστρατεία για την τουρκική κατάκτηση και του εσωτερικού Πόντου. Μόνα αδούλωτα ελληνικά κέντρα: Τα μεγάλα ιστορικά Μοναστήρια του Πόντου: Παναγία Σουμελά, Άγιος Ιωάννης Βαζελώνος, Άγιος Γεώργιος Περιστερεώτα, τα οποία ασκούν το πνευματικό τους έργο και εξακτινώνουν τη σωτήρια και λυτρωτική ακτινοβολία τους στους γύρω οικισμούς, σε μια έκταση που φτάνει μέχρι και την Τιφλίδα.
β' μισό 15ου-16ος αι.: Ερημώνεται ο παραλιακός Πόντος από το ελληνικό-χριστιανικό του στοιχείο, το οποίο, μπροστά στον κίνδυνο της εξόντωσης και του εκτουρκισμού, καταφεύγει στον Καύκασο, ή στις περιοχές των Μοναστηριών, για να σώσει την Πίστη και το Γένος.
Είναι, όμως, βέβαιο ότι ένα μεγάλο μέρος από τον παραλιακό Ελληνισμό διέρρευσε προς το μουσουλμανισμό και τον πλήρη εκτουρκισμό ήδη από αυτή την περίοδο.
17ος αι.: α) Έξαρση των εξισλαμισμών και των εκτουρκισμών. Το ελληνικό στοιχείο τελεί υπό απειλή και υπό ανελέητο διωγμό. Τέσσερις Πατριάρχες πεθαίνουν με μαρτυρικό θάνατο αυτή την περίοδο: Κύριλλος Λούκαρης (1638), Κονταρής (1639), Παρθένιος Β' (1653), Παρθένιος Γ (1657). Εξάλλου, ο Πόντος λεηλατείται από τις ληστρικές συμμορίες των Κιρκασίων και των Λαζών, οι οποίοι «αλωνίζουν» ανεξέλεγκτα όλη την έκταση, από τα ανατολικά της Τραπεζούντας μέχρι την Οινόη και τη Θεμίσκειρα (Τσαρτσαμπάς).
Παράλληλα, οι τοπικοί πασάδες (τερεμπέηδες) προβαίνουν σε παντός είδους αυθαιρεσίες εις βάρος των Χριστιανών, χωρίς το φόβο του ελέγχου και της τιμωρίας. Λειτουργούν με προσωπικούς, και μόνο, νόμους.
β) Η παραπάνω αφόρητη κατάσταση οδήγησε στη γένεση της αποκρυφίας, του κρυπτοχριστιανισμού που, ιδιαίτερα στον Πόντο, πήρε μαζικές διαστάσεις, κυρίως στις επαρχίες Τραπεζούντας και Αργυρούπολης.
Έτσι, ο κρυπτοχριστιανισμός λειτούργησε ως Τρίτη διέξοδος σωτηρίας, μετά την καταφυγή στον Καύκασο και στις περιοχές των Μεγάλων Μοναστηριών.
γ) Η ανάπτυξη της μεταλλουργίας οδήγησε στην οικονομική και πνευματική άνθιση της επαρχίας Αργυρούπολης.
δ) Μαζικός εξισλαμισμός των περιοχών Τόνιας (12.000 άτ.), Όφη (60.000 άτ.). ε) 1682: Ίδρυση του Φροντιστηρίου της Τραπεζούντας από το Σεβαστό Κυμινήτη. Ανοίγει ο δρόμος για την εκπαιδευτική και πνευματική ανάπτυξη του Πόντου.
1774: Συνθήκη Κιουτσούκ Καϊναρτζή.
1792: Συνθήκη Ιασίου. Η Ρωσία, προστάτιδα των χριστιανών της Τουρκίας, προσελκύει συχνά μεταναστευτικά ρεύματα από όλο τον τουρκοκρατούμενο Ελληνισμό, και κυρίως από τον Πόντο. Τότε ιδρύεται και η Οδησσός (1789).
1814: Ίδρυση Φιλικής Εταιρείας στην Οδησσό της Ρωσίας.
1821: Ελληνική Επανάσταση. Οι Πόντιοι συμμετέχουν σ' αυτήν από την πρώτη στιγμή (Ιερός Λόχος).
1829: Συνθήκη Αδριανούπολης (μεταξύ Τουρκίας - Ρωσίας), μετά τον Α' ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1828-1829. Οι Ρώσοι αποχωρούν από τον Ανατολ. Πόντο και την περιοχή Αργυρούπολης, ακολουθούμενοι από 2.000, περίπου, οικογένειες χριστιανών,οι οποίοι, για να αποφύγουν την εκδικητική μανία των Τούρκων, αναζητούν καταφύγιο στον Καύκασο, ενισχύοντας σημαντικά τους εκεί ελληνικούς οικισμούς και ιδρύοντας τα χωριά της Τσάλκας.
1809-1839: Οι μεταρρυθμίσεις του Σουλτάνου Μαχμούτ Β' (1808-1839) καταφέρουν βαρύ πλήγμα στα γενιτσαρικά σώματα.
1839: Ο Σουλτάνος Αβδούλ Μετζίτ (1839-1861) εκδίδει το μεταρρυθμιστικό Διάταγμα «Χάτι Σερίφ» («Τανζιμάτ»), το οποίο, πλην των άλλων, θεσμοθετεί την ισονομία ραγιάδων και αγάδων, καθώς και τη θρησκευτική ελευθερία.
1849: Ίδρυση ελληνικού Υποπροξενείου στην Τραπεζούντα. Πρώτος Υποπρόξενος ο Παπαθύμνιος. Στροφή του ενδιαφέροντος του ελληνικού κράτους προς τον παρευξείνιο ανατολικό και νότιο Ελληνισμό.
1853-56: Κριμαϊκός πόλεμος. Η Ρωσία αντιμετωπίζει στην περιοχή της Σεβαστούπολης τις δυνάμεις Αγγλίας, Γαλλίας, Τουρκίας και Πεδεμοντίου. Οι Ρώσοι νικιούνται, παρά τη συμμετοχή και ενός τάγματος από Έλληνες εθελοντές της Κριμαίας. Ο πόλεμος θεωρήθηκε ευκαιρία από την ελληνική κυβέρνηση για το ξέσπασμα απελευθερωτικών επαναστάσεων στις αδούλωτες περιοχές, αλλά οι Τούρκοι τις κατέπνιξαν με τη βοήθεια των Αγγλογάλλων.
1856: Έκδοση του «Χάτι Χουμαγιούν» («Λαμπρή Γραφή»): αναγνωρίζονται τα παλιά προνόμια και παρέχονται θρησκευτικές και πολιτικές ελευθερίες στους χριστιανούς.
1857-1865: Μαζικές κινητοποιήσεις των Κρυπτοχριστιανών για τη φανέρωσή τους. Αναγνωρίζονται κάπου 25.000 άτομα ως χριστιανοί.
1865-1877:Τα τουρκικά αντίποινα στις κινητοποιήσεις των Κρυπτοχριστιανών του Πόντου εξωθούν χιλιάδες χριστιανών (κρυφών και φανερών) στην αναγκαστική έξοδο και καταφυγή σε Καύκασο και Ν. Ρωσία.
1877-78: Β' ρωσοτουρκικός πόλεμος - Συνθήκη Αγ. Στεφάνου. Ανοίγει η φάση των μαζικών μετακινήσεων ελληνικών πληθυσμών από τον Πόντο προς τις περιοχές Καρς, Αρδαχάν και Βατούμ, οι οποίες περιέρχονται στην επικράτεια της τσαρικής Ρωσίας.
1878: Συνέδριο του Βερολίνου. Η Τουρκία αναγκάζεται να παραχωρήσει στη Ρωσία τις περιοχές Βατούμ, Καρς και Αρδαχάν. Η νέα αυτή κατάσταση δρομολογεί τα συχνότερα και πυκνότερα μεταναστευτικά ρεύματα από περιοχές του ανατολικού Πόντου προς τις εγγύτερες αυτές ρωσοκρατούμενες περιοχές.
1890-91: Καταπάτηση χριστιανικών προνομίων και αντίδραση του Πατριαρχείου.
1878-1918 (τέλος του Α' Παγκοσμίου Πολέμου) Υπολογίζονται σε πάνω από 200.000 οι Έλληνες του Πόντου που κατέφυγαν στην ευρύτερη περιοχή του Καυκάσου, κυρίως όμως στις περιοχές του Καρς, Βατούμ και Αρδαχάν.
1889: Α' Γενοκτονία των Αρμενίων.
1897: Κρητική Επανάσταση - Ρωσοτουρκικός Πόλεμος - Συνθήκη Κων/πόλεως.
Περίοδοι Γενοκτονίας ίου Ελληνισμού της Ανατολής
1904-8: Μακεδονικός Αγώνας.
1908-1912 (από τη Νεοτουρκική Επανάσταση μέχρι τους Βαλκανικούς
Πολέμους): Οι διωγμοί στον Πόντο γίνονται προσεγμένα και μεμονωμένα (δολοφονίες-δημεύσεις περιουσιών), για να μην αποκαλυφθεί το πρόσωπο της Νέας Τουρκίας.
1912-14 (από τους Βαλκανικούς πολέμους μέχρι την έναρξη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου): Επιτείνονται οι αθρόοι διωγμοί και οι μαζικές απελάσεις στην Ελλάδα ολόκληρων ελληνικών πληθυσμών από Θράκη και Μ. Ασία, με την πρόφαση ότι έχουν καταληφθεί από την Ελλάδα τα νησιά Λέσβος και Χίος. Υπολογίζονται σε πάνω από 150.000 οι εκδιωγμένοι Έλληνες σ' αυτή την περίοδο.
1913: 0 Γερμανός στρατηγός φον Σάντερς αναλαμβάνει, την οργάνωση του τουρκικού στρατού.
1914-18 (διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου):
Η περίοδος σημαδεύεται από θηριώδεις καταστροφές των ελληνικών πληθυσμών με αθρόες σφαγές, δηώσεις, πυρπολήσεις ολόκληρων πόλεων και χωριών. Εξάλλου, κάπου 85.000 Έλληνες του Πόντου κατέφυγαν στον Καύκασο και στη Ν. Ρωσία.
1914: Είσοδος της Γερμανίας στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο.
1914-1922: Δημιουργείται και αναπτύσσεται το αντάρτικο κίνημα του Πόντου, ως αντιδύναμη στους διωγμούς και στη Γενοκτονία.
1915: Β' Γενοκτονία των Αρμενίων από τους Τούρκους.
1916-18: Κατάληψη και κατοχή της Τραπεζούντας από τους Ρώσους.
1919-1922: α) Κεμαλική περίοδος, κατά την οποία οι διωγμοί γίνονται περισσότερο εξοντωτικοί και θηριώδεις. Στην περιοχή του Πόντου εξοντώθηκαν 353.000 άτομα.
Η Κεμαλική περίοδος σημαδεύεται, κυρίως, από τη Γενοκτονία του Ποντιακού Ελληνισμού, γνωστού όντος ότι, αυτή την περίοδο (1919-1822), ο Ελληνισμός της ζώνης της Σμύρνης και της Θράκης προστατεύεται από την επίσημη ελληνική παρουσία,
β) Ύστερα από το Παμποντιακό Συνέδριο της Μασσαλίας (Φεβρ. 1918), με Πρόεδρο τον Κων/νο Κωνσταντινίδη, μπαίνουν οι βάσεις και δρομολογούνται οι ενέργειες (εκτύπωση χαρτών, υποβολή υπομνημάτων, συγκρότηση επιτροπών κλπ.) για την αναγνώριση της Δημοκρατίας του Πόντου, μέσα στα πλαίσια της διακήρυξης των Μεγάλων της εποχής «περί αυτοδιαθέσεως των λαών».
Έτσι, το Μάρτιο του 1919 συγκροτείται, στο Βατούμ, το Εθνικό Συμβούλιο του πόντου, η άτυπη δηλ. και εξόριστη κυβέρνηση, με επίσημο δημοσιογραφικό όργανο (εφημερίδα της κυβέρνησης) την εφημερίδα «Ελεύθερος Πόντος».
Ταυτόχρονα συγκροτήθηκε και η Εθνοσυνέλευση του πόντου από 60 εκλεγμένα μέλη, τα οποία εκπροσωπούσαν τον οργανωμένο Ποντιακό Ελληνισμό της Ν. Ρωσίας και του Καυκάσου, αλλά και τον Ελληνισμό των έξι (6) μητροπολιτικών επαρχιών του Πόντου (Κολωνίας, Χαλδίας, Ροδοπόλεως, Τραπεζούντος, Νεοκαισαρείας, Αμάσειας).
Τελικά, το κίνημα για την ανεξαρτησία του Πόντου έμεινε ως όραμα και πολιτικός σχεδιασμός. Δεν προωθήθηκε στην πράξη, γιατί αυτή ήταν η βούληση των Μεγάλων.
Η προσφυγιά - Η παλιννόστηση
1919 Μάιος-1922 Σεπτ.: Μικρασιατική εκστρατεία.
1919 (2/15 Μαΐου): Αποβίβαση ελλην. στρατού στη Σμύρνη και απελευθέρωσή της.
1922 Αύγ.: Ήττα του ελλην. στρατού στο Σαγγάριο και Μικρασιατική Καταστροφή.
1922 Αύγ.: Πυρπόληση και καταστροφή Σμύρνης από τους Τούρκους.
1923 30 Ιαν.: Υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάννης μεταξύ Ελλάδος-Τουρκίας και Μεγάλων Δυνάμεων για Ανταλλαγή Πληθυσμών.
1923: Προσφυγιά του Μικρασιατικού, Θρακικού και Ποντιακού Ελληνισμού: 1.500.000 πρόσφυγες ξεριζώνονται και εγκαθίστανται στην Ελλάδα, ιδίως στη Μακεδονία και Θράκη. Ανάμεσά τους και 60.000 από τον Καύκασο και τη Ν. Ρωσία.
1939: Κύμα προσφύγων καταφθάνει στην Ελλάδα μετά από τις μεγάλες σταλινικές διώξεις στη Ρωσία (γύρω στα 20.000 άτομα).
1965: Μεγάλο ρεύμα Ελλήνων της Ρωσίας προς Ελλάδα.
1974-80: Η παλιννόστηση Ελλήνων προσφύγων από Ρωσία συνεχίζεται με έντονους ρυθμούς.
1989-99: Νέα μεγάλη μετανάστευση Ελληνοποντίων από τις ρωσικές δημοκρατίες δημιουργείται μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ και τον εμφύλιο πόλεμο στη Γεωργία.
Σταθης Πελαγιδης
Καθηγητης Πανεπιστημιου Θεσσαλονικης
"Ο Ηρωϊκός Πόντος"
(Εκδόσεις Τζιαμπίρης-Πυραμίδα)
Φράγκων & Ορφανίδου 1 -Θεσσαλονίκη
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου