Ο Γεωργιος Β' και οι πρόσφυγες

Henry Morgenthau

Ανεξάρτητα από κάποιες συγχύσεις , όσον αφορά ορισμένα πρόσωπα, που αναφέρονται στο ημερολόγιο του , ο Αμερικανοεβραίος διπλωμάτης και Πρόεδρος της επιτροπής Αποκατάστασης Προσφύγων ( ΕΑΠ) του 1920-1922 Χένρι Μοργκεντάου είναι οπωσδήποτε πολύ αξιόπιστος στις παρατηρήσεις που κάνει ειδικά για τη στάση του βασιλιά Γεωργίου Β' απέναντι στους πρόσφυγες της μικρασιατικής καταστροφής.
Οπωσδήποτε δεν είχε ο Μοργκεντάου λόγους να αντιπολιτευθεί τον βασιλικό θεσμό, που περνούσε τότε κρίσιμες στιγμές, καθώς βρίσκονταν σε ημερήσια διάταξη οι επαναστάσεις και τα κινήματα των πρωταγωνιστών στρατιωτικών της μικρασιατικής εκστρατείας του 1920-1922, όπως ο Νικόλαος Πλαστήρας, ο Στυλιανός Γονατάς, ο Παναγιώτης Κουντουριώτης κ.ά.
Ο Μόργκενταου που είχε οριστεί πρόεδρος της επιτροπής από την Κοινωνία των Εθνών(ΟΗΕ) αναφέρει στο ημερολόγιο του:
"Η πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα, όταν έφτασα εκεί τον Νοέμβριο του 1923 ήταν ρευστή...Η ατμόσφαιρα στην Αθήνα ηλεκτρισμένη από τις φήμες για επικείμενη αλλαγή . Ο κατ' όνομα ηγεμόνας της Ελλάδας ήταν ο Γεώργιος  Β' , αλλά η διακυβέρνηση της χώρας βρισκόταν ουσιαστικά στα χέρια μιας επαναστατικής επιτροπής, που την αποτελούσαν αξιωματικοί του στρατού και του ναυτικού.
Οι επαναστάτες είχαν δει τον Κωνσταντίνο, τον πατέρα του νεαρού βασιλιά, να χάνει τον θρόνο του  και να τον ξανακερδίζει με πολιτικές μηχανορραφίες .
Έτσι, δεν ήταν διατεθειμένοι να διακινδυνέψουν αυτή την φορά. Γι αυτό κράτησαν την πραγματική εξουσία στα χέρια τους , αυτοαποκαλούμενοι Προσωρινή Κυβέρνηση.
Προσπαθούσαν να οργανώσουν ένα κόμμα από μετριοπαθή στοιχεία, που θα είναι αρκετά συμπαγές, ώστε να αναλάβει τη διακυβέρνηση σε ένα εύτακτο συνταγματικό καθεστώς. 
Όταν έφτασα στην Αθήνα δεν είχα καταφέρει ακόμη να το επιτύχουν και υποχρεώθηκα να έχω δοσοληψίες με την κατ' όνομα κυβέρνηση και με την πραγματική...
"...Στην Αθήνα ζήτησα πριν απ' όλα ακρόαση από τον βασιλιά Γεώργιο Β'. Επισκέφτηκα τα ανάκτορα, υπέγραψα στο βιβλίο υποδοχής και υπέβαλα το αίτημα μου στον υπασπιστή της Α.Μ....Βρήκα ότι ο βασιλιάς ήταν ένας ευχάριστος, αλλά όχι επιβλητικός νεαρός ευπατρίδης.
Με την στρατιωτική στολή και το μικρό μουστάκι του, έμοιαζε μ' έναν συνηθισμένο, μάλλον νεαρό συνταγματάρχη.
"...Δεν μπορούσα να νιώσω λύπη για τον βασιλιά . Γνώριζα πολύ καλά πόσο επισφαλής ήταν η θέση του στον θρόνο.Ήταν βασιλιάς μόνο στο όνομα και όχι κάτι παραπάνω. Η επαναστατική κυβέρνηση που ασκούσε την πραγματική εξουσία ήταν εχθρική απέναντι του.
Οι περισσότεροι από ένα εκατομμύριο πρόσφυγες που είχαν φτάσει πρόσφατα  στο Βασίλειο του, είχαν πολύ λίγους λόγους να αγαπούν την οικογένεια του.
Σε αυτήν την ανασφαλή θέση που βρισκόταν, δεν ήταν να απορεί κανείς που με λοξοκοίταζε, γιατί αντιπροσώπευα μια άλλη αβεβαιότητα, που είχε πρόσθετα προστεθεί στις πολιτικές παρατάξεις της Ελλάδας.
Με εμένα η Κ.τ.Ε. αναμιγνυόταν στις ελληνικές υποθέσεις, αναλαμβάνοντας μερικές από τις εκδηλώσεις εθνικής κυριαρχίας. Φανταζόμουν τον βασιλιά να διερωτάται:
"Τι είδους άτομο είναι αυτό;
Τι επίδραση θα έχουν στη θέση μου αυτός και η επιτροπή του;"
Φυσικά μίλησα κυρίως για το πρόβλημα των προσφύγων. Φαινόταν να μην τον ενδιαφέρουν πολύ τα φοβερά δείνα των προσφύγων.Τον απασχολούσε κυρίως, οι πολιτικές του δραστηριότητες. 

Γεώργιος Β'

Παραπονέθηκε ότι οι πρόσφυγες, αντί να προσπαθήσουν να φροντίσουν τους εαυτούς τους, αναμειγνύονται στην πολιτική, για να επιτύχουν την παροχή περίθαλψης.
Ήταν συγκινητικό να βλέπεις το πόσο λίγο είχε συνειδητοποιήσει την ανεπάρκεια του  να αντιμετωπίσει αυτήν την κατάσταση με τους πρόσφυγες. Η παρατήρηση μου ότι "μολονότι δεν είμαι επιχειρηματίας, πρέπει να βασιστώ στη λογική και στον κοινό, πρακτικό νου" ηχούσε τραγικά ειρωνική καθώς προερχόταν από ένα άτομο τόσο φανερά μέτριο και άπειρο..
Μια βδομάδα αργότερα είχα μια δεύτερη και εκτενέστερη συνομιλία με τον βασιλιά Γεώργιο. Αυτή την φορά , η σύζυγος μου και εγώ είχαμε προσκληθεί από τον βασιλιά και την βασίλισσα. 
Τώρα ξεκάθαρα φαινόταν ότι ο βασιλιάς δεν ήταν πολιτικός. Ο συνταγματάρχης Νικόλαος Πλαστήρας είχε πλατιές αντιλήψεις σχετικά με την ευημερία της Ελλάδας.Οι μοναδικές σκέψεις του βασιλιά αφορούσαν τον ίδιο και την οικογένεια του. Αντί να επαινεί τους ανθρώπους που προσπαθούσαν να σταθεροποιήσουν την κλυδωνιζόμενη Ελλάδα, ο βασιλιάς παραπονιόταν και επέκρινε.
Δήλωσε ότι η κυβέρνηση Πλαστήρα εκμεταλλευόταν την κατάσταση, για να κερδίσει δημοτικότητα σε βάρος της βασιλείας , ενώ στην πραγματικότητα ο Πλαστήρας προσπαθούσε να επανορθώσει μια καταστροφή που συνέβη από την ανικανότητα του θρόνου...
Ο βασιλιάς επέκρινε όλες τις δραστηριότητες του γραφείου δημόσιας περίθαλψης, που ήταν μέχρι τότε επιφορτισμένο με το συνολικό έργο περίθαλψης των προσφύγων. Δήλωσε ότι ο ίδιος θα μπορούσε να είχε επιτελέσει αυτό το έργο καλύτερα.
Η επόμενη όμως παρατήρηση του απέδειξε ότι δεν θα μπορούσε .Είπε συγκεκριμένα, ότι η εγκατάσταση των προσφυγικών καταυλισμών κοντά στις μεγάλες πόλεις ήταν λαθεμένη. 
Μπήκα στον πειρασμό να ρωτήσω κάτι προφανέστατο, αλλά απέφυγα . Που θα μπορούσαν να βρουν άμεση απασχόληση αυτοί οι δύστυχοι άνθρωποι που είχαν εγκατασταθεί σε αυτούς τους καταυλισμούς, εκτός από τις πόλεις;;;
Είπα στον βασιλιά ότι θα έπρεπε να επισκεφθεί τους καταυλισμούς για να δείξει τη συμπάθεια του προς τους πρόσφυγες , επικαλούμενος το παράδειγμα του βασιλιά της Ιταλίας , που είχε σπεύσει στη Μεσσήνη, μετά τον μεγάλο σεισμό που είχε πλήξει την πόλη. Ο Βασιλιάς απάντησε ότι ο υπουργός περίθαλψης δεν τον είχε ποτέ προσκαλέσει να επισκεφτεί τους καταυλισμούς.
"Τότε εγώ , ως κυρίως υπεύθυνος για τους πρόσφυγες, σας προσκαλώ τώρα",του απάντησα.Μου είπε ότι οι βασιλόφρονες θα τον επέκριναν αν έκανε κάτι τέτοιο.Δεν μπορούσα να φανταστώ για ποιο λόγο θα έκαναν κάτι τέτοιο, αλλά η στάση του βασιλιά Γεωργίου Β' ήταν μέρος της λαθεμένης πολιτικής του, σύμφωνα με την οποία δεν ενεργούσε ως αμερόληπτος επικεφαλής του κράτους, συμβολίζοντας στο πρόσωπο του ολόκληρο το έθνος ,αλλά ως ηγέτης μιας πολιτικής παράταξης.
Αυτή ακριβώς η στάση στοίχισε στον πατέρα του, τον Κωνσταντίνο, τον θρόνο του. Πραγματικά ,έναν μήνα μετά το γεύμα, ο Γεώργιος Β' πλήρωσε τη λαθεμένη  του άποψη με το ίδιο αντίτιμο .Ο συνταγματάρχης Νικόλαος Πλαστήρας έκανε εκλογές στις 30 Δεκεμβρίου 1923 για αντιπρόσωπους στην εθνοσυνέλευση, επικράτησαν οι Φιλελεύθεροι, που απαίτησαν και επέτυχαν τελικά, την κατάργηση της βασιλείας και ανακήρυξη της δημοκρατίας...

Ελευθέριος Βενιζέλος

....Το πρόβλημα των προσφύγων σημειώνει τέλος ο Χένρι Μόργκενταου, καθ' εαυτό είχε προσθέσει ένα νέο στοιχείο στην ελληνική πολιτική με το οποίο, πιστεύω, ο Ελευθέριος Βενιζέλος δεν είχε αρκετά εξοικειωθεί .
Η άφιξη των προσφύγων στην Ελλάδα είχε προσθέσει έναν τεράστιο αριθμό ψηφοφόρων στο εκλογικό σώμα. Αυτοί οι άνθρωποι περνούσαν μια πολύ σκληρή δοκιμασία και -όχι αδικαιολόγητα- απέδιδαν την ευθύνη για τα δείνα τους κυρίως στα σφάλματα του ισχυρογνώμονα βασιλιά Κωνσταντίνου.
Έκριναν την βασιλεία από τα αποτελέσματα της, και φυσικά, τα δικά τους δεινά  δεν αποτελούσαν καλές συστάσεις για μια μοναρχική κυβέρνηση . Ακόμη, επειδή δεν είχαν ζήσει προηγουμένως στην Ελλάδα, δεν είχαν καμία συναισθηματική πρόσδεση με την βασιλεία ως σύμβολο της χώρας, που εξακολουθούσε να εμπνέει τη φαντασία των γηγενών Ελλήνων .
Αντιμετώπιζαν σχεδόν όλοι με απέχθεια το μοναρχικό σύστημα.
Οι περισσότεροι ήταν φλογεροί βενιζελικοί, ήταν όμως και εξίσου φλογεροί δημοκρατικοί και δεν θα ακολουθούσαν τον Βενιζέλο σε κάποιον ενδεχόμενο συμβιβασμό με τον θρόνο...