Μηνολογιο και Εορτολογιο Γενάρης- Καλαντάρτς

Το μήνα αυτό γίνονταν οι περισσότεροι γάμοι. Τα μοσχάρια που γεννιούνταν το μήνα αυτό ονομάζονταν Καλαντάρα.

 Παροιμίες:

Τη Καλαντάρ τ' αιχτριάσματα και τη γραίας τ' ομνύγματα μ' ινανεύς. Άστατος ο καιρός τότε όπως και οι όρκοι της γριάς.

 Καλανταρί αίμαν και μη νερόν. Προτιμότερο να βρέξει αίμα παρά βροχή, διότι τότε πρέπει να χιονίσει, να σκεπασθεί η γη για να προφυλαχθούν τα γεννήματα από την παγωνιά.

Καλανταρί αγγούρια, λέγεται για κείνους που ζητούν πράγματα παράκαιρα ή παράλογα.

Οι πρώτες 12 μέρες του χρησίμευαν ως προγνωστικά των 12 μηνών. Αν στην πρώτη του μηνός έκαμνε καλόν καιρό, όλος ο μήνας θα ήταν καλός. Αν η Δευτέρα ημέρα του μηνός ήταν κακή, όλο ο Φεβρουάριος θα ήταν κακός. Αν η τρίτη ήταν καλή, όλος ο Μάρτιος θα ήταν καλός κ.τ.λ.

1.Τα Κάλαντα. Πριν να χαράξει η Ανατολή, πήγαιναν να καλαντιάζνε το πεγάδ (βρύση) και τις νεράιδες, που το κατοικούν και να πάρουν νερό, καλαντόνερον, αμίλητοι κατά τη μετάβαση και επιστροφή.

Χάριζαν δηλ. στη βρύση φρούτα, έπαιρναν όμως εκείνα με τα οποία ο προηγούμενος εκαλαντίασεν το πεγάδ, λέγοντας Κάλαντα, καλός καιρός, πάντα και του χρόνου.

 Άμον ντό τρέχχ το νερόν να τρέχχ και η ευλοΐα. Το βράδυ και το πρωί έδιναν άφθονο χόρτο στα ζώα, για να έχουν αφθονία όλον το χρόνο, βιάζονταν δε να ποτίσουν πρώτοι τα ζώα τους, προπάντων εκείνοι που ήσαν κοντά στη βρύση. Δεν θεωρούσαν καλό (ογουρλήν) να δώσουν κάτι σε ξένο.

Το πρωί η νοικοκυρά σκόρπιζε διάφορους σπόρους στο στάβλο, και εκαλαντίαζεν τα ζά, κόβοντας λίγο τις τρίχες της ουράς τους, χτυπούσε λαφρά με μια βίτζα τα ζώα και τα παιδιά λέγοντας: Άλλαξον το χούι σ (τις ιδιοτροπίες σου).

Τα κορίτσια εκαλαντίαζαν τα μαλλία 'τουν, δηλ. τα έκοβαν λιγάκι στις άκρες για να μεγαλώσουν, κρατούσαν έναν σκουλίν μαλλίν (μπούκλα) κάτω από τη βρύση, να παίρει ατο και τρέχχ και τρανύννε τα μαλλία 'τουν και τρέχχ και η τύχη ατουν.

Την ημέρα αυτή δοκίμαζαν το ποδαρικόν του πρώτου που θα έμπαινε στο σπίτι, δηλ. θυμούνταν ποιος μπήκε πρώτος, και πως πέρασε η χρονιά, ευτυχισμένα ή όχι, γ' αυτό μερικοί φρόντιζαν πρωί πρωί να βάλουν στο σπίτι ένα παιδάκι που είναι ανημάρτωτον (αναμάρτητο) αν το χρόνο εκείνο συνέβαινε στο σπίτι κακό, ατύχημα, τον άλλο χρόνο καλούσαν άλλο παιδί.

Την Πρωτοχρονιά απέφευγαν να αναφέρουν βλαβερά ζώα ή έντομα για να μη πληθύνονται, απέφευγαν επίσης κακολογίες και μαλλώματα, για να μη μαλλώνουν όλο το χρόνο. Μετά την απόλυση της εκκλησίας τα παιδιά γύριζαν τα συγγενικά σπίτια μ' ένα μήλο ή πορτοκάλι για να καλαντιάζνε τους άντρες που κάρφωναν στο πορτοκάλι, μερικά καπίκια ή μονόγροσα ή δίγροσα δηλ. μια ή δυο σημερινές δραχμές. Μεταφορικά καλαντιάζω σημαίν δέρνω, βρίζω. Πάντα κάλαντα 'κ εν. Όλα έχουν τον καιρό τους, την ευκαιρία τους.

5.Την παραμονή των Φώτων τα παιδιά γύριζαν στα σπίτια ψάλλοντας το Σήμερον τα Φώτα και φωτισμός. Όπως και τα Χριστούγεννα, στο τραπέζι έπρεπε να είναι λογής φαγητά. Άναβαν και κεριά, πάππων προς πάππον γονέων προς γονέον.

Τα κορίτσια έκαμναν τ' αλυκόν την πίταν, έψηναν πίτα αλμυρή, που έτρωγαν από το βράδυ και όποιον έβλεπα στ' όνειρο τους ότι τους έδωσε νερό, εκείνος ήταν μελλοντικός σύζυγος. Το νερό του αγιασμού που έπαιρνε την παραμονή δεν το φύλαγαν, αλλά το ξόδευαν πίνοντας ραντίζοντας σπίτι, στάβλο, ζώα, κήπο.

6. Τα Φώτα. Το αγόρι που γεννιόταν ονομαζόταν Φώτη (Φώτιος) και το κορίτσι Φωτεινή. Η κατάδυση του Σταύρο γινόταν στην εκκλησία σ' ένα δίλαβον χαλκόν, διότι το ποτάμι ήταν μακριά, ορμητικό και κατάψυχρο.

 Μετά το «Εν Ιορδάνη» ο καθένας προσπαθούσε να πάρει πρώτος αγιασμό με μαστραπάδες, και καμιά φορά πληγώνονταν στα χέρια.

 Από τον αγιασμό αυτό κρατούσαν στο εικονοστάσι για να χρησιμοποιηθεί σε ώρα ανάγκης, αχπάραγμαν(τρόμαγμα), αρρώστειες. Στον αγιασμό αυτό έσβηναν τη λαμπάδα τους με την οποία εμούντζευαν τα ζά δηλ. καψάλιζαν τις τρίχες των μασταριών τους μετά τον τοκετό.  Τα Φώτα τα δέντρα κλίσκουν κά και παίρνε νερόν(Τα φώτα τα δέντρα σκύβουν κάτω και πίνουν νερό).

17 Τ' Αγι' Αντωνί.

18 Τ' αεΘανασί.

30 Τρέν Αρχοντίων. Ήταν εορτή των γραμμάτων θρησκευτική και εθνική. Στις εκκλησίες έκαμναν μνημόσυνο των Δωρητών και Ευεργετών της Κοινότητος, στα σχολεία γίνονταν σχολικές τελετές με άσματα, ποιήματα μονολόγους και διάλογους. Οι δάσκαλοι έκαμναν λόγου εθνικοθρησκευτικούς. Ο αλύτρωτος ελληνισμός  χειροκροτούσε με όλη την καρδιά του τις επιτυχίες των ευσυνείδητων δασκάλων του και καμάρωνε τη νέα γενεά που ήταν προορισμένη να συνεχίσει την παράδοση και ν αυξάνει την αίγλη του αλύτρωτου έθνους.

Στάθη Αθανασιάδη

Πηγή: Λαογραφία του Πόντου