Η δημιουργία του χωριού Νεα Σαντα

Το χωριό μεγάλωσε και τα έργα και άλλες δουλειές τέλειωναν γρήγορα και σε λίγα χρόνια όλα τα δημόσια κτίρια κτίστηκαν και λειτουργούσαν κανονικά. 

Από τις πρώτες κοινοτικές βρύσες του χωριού, ίσως η μοναδική σωζόμενη

Ας δούμε πως έγιναν ένα-ένα. 

Τ' όνομα αυτού του νέου χωριού σ' όλες τις οικογένειες των Σανταίων ήταν γνωστό, χωρίς καμιά σκέψη και χωρίς καμιά απόφαση πήρε τ' όνομα ΝΕΑ ΣΑΝΤΑ προερχόμενο από το παλιό όνομα ΣΑΝΤΑ. Είναι κτισμένο σε ανώνυμο λόφο ανάμεσα στον ποταμό Κουρού-Τερέ και τον δρόμο Θεσ/νίκης - Κιλκίς. Το ύψος του χωριού από την θάλασσα είναι 50 μ. και απέχει 28 χιλ. από την Θεσ/νίκη και 17 από το Κιλκίς. 

Παρ' όλη την ελεεινή κατάσταση άρχισαν να κτίζουν προσωρινά σπίτια. Καμιά κρατική ενίσχυση δεν τους δόθηκε, έτσι τα σπίτια που έκτισαν με πλίνθους με τις πρώτες βροχές καταστράφηκαν. Τον επόμενο χρόνο πήραν ρητή υπόσχεση από την Κυβέρνηση και έτσι άρχισαν με μεγαλύτερο ζήλο να κατασκευάζουν ξανά  πλίνθους και άρχισε η ανοικοδόμηση.

Οι τοίχοι των σπιτιών υψώθηκαν, αλλά η κρατική ενίσχυση από ξυλεία και κεραμίδια έφτασε τον Δεκέμβριο και έτσι με τις φθινοπωρινές βροχές οι τοίχοι κατέρρευσαν. Σαν να μην έφταναν όλα αυτά τον Φεβρουάριο του 1922 οι άνδρες κλήθηκαν να υπηρετήσουν στο στρατό και άφησαν εκτεθειμένες τις οικογένειες τους.

 Μετά την συνθήκη της Λοζάνης απολύθηκαν και άρχισαν να κατασκευάζουν τα σπίτια τους με αλληλοβοήθεια και την κρατική ενίσχυση το 1923 θεμελιώνεται το πρώτο πλινθόκτιστο σπίτι στον τόπο αυτό, του Γεωργίου Ελευθεριάδη (Μουρταζιά).

Όλα τα σπίτια γίνονται με αυστηρή υπόδειξη του Χρήστου Μαυρόπουλου,για να μπορέσει να βάλει μια οικοδομική γραμμή. Οι κάτοικοι τότε πειθαρχημένοι ακολούθησαν την εντολή αυτήν και σιγά - σιγά κατά κάποιον τρόπο έγινε νόμος.
Στο διάστημα αυτό της ανοικοδόμησης ξεκίνησε ο εποικισμός την κατασκευή ομοιόμορφων σπιτιών με τσιμεντόλιθους που πλέον δεν σώζεται σχεδόν κανένα . Ο εποικισμός επίσης με την συνεργασία των κατοίκων ίδρυσε μια επιτροπή, που φρόντιζε για τον εφοδιασμό  κεραμιδιών και ξυλείας και γενικά για την επίβλεψη των εκτελούμενων έργων. Τα μέλη της επιτροπής ήταν:

1.Τσακμακίδης Αβραάμ-Πρόεδρος
2.Γιαλαμάς Χαράλαμπος
3.Πιστοφίδης Περικλής
4.Θεοφρονίδης Αναστάσιος
5.Εφραιμίδης Χρήστος.

Μετά την οριστική εγκατάσταση τους το περισσότερο αναγκαίο ήταν η ύδρευση του χωριού, που μέχρι τότε κουβαλούσαν το νερό με τα χέρια από το ποτάμι. Κατόπιν ενεργειών των κατοίκων,το κράτος έστειλε τοπογραφικό συνεργείο και επεσήμανε τα σημεία απ' όπου θα περάσει ο αγωγός και με φυσική ροή να γίνει η ύδρευση του χωριού.
Ο Μαυρόπουλος Χρήστος δεν συμφωνεί με το τοπογραφικό διάγραμμα γιατί ήταν πολύ περίπλοκο και θα χρειαζόταν πολλά ημερομίσθια. Με την μελέτη που έκανε μετατόπισε τον αγωγό από ορισμένα σημεία και συντόμευσε την απόσταση, με την βοήθεια του εποικισμού το τεράστιο αυτό έργο που έγινε με προσωπική εργασία των κατοίκων τελείωσε το 1925.

Εργασίες ανακαίνισης της εκκλησίας

Τοποθετήθηκαν 5 βρύσες δυο γούρνες για το περίσσευμα, όπως το ονόμαζαν τότε. Το 1926 θεμελιώνεται η Εκκλησία και το 1927 το Δημοτικό Σχολείο, που λειτούργησε πλήρως εξοπλισμένο το 1929.

ΕΚΛΗΣΙΑ

Στη μέση του χωριού και σε ωραίο οικόπεδο είναι χτισμένη η εκκλησία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος (Βασιλικού ρυθμού). Θεμελιώθηκε το 1926 , κτίστηκε από μαστόρους Σανταίους, το εσωτερικό της εκκλησίας το διαμόρφωσε ο Χρήστος Μαυρόπουλος, σε διάφορα σημεία και οι κολώνες που στηρίζουν τον θόλο του ναού είναι μελέτη δική του.Σαν εργολάβος που ήταν γνώριζε όλους τους Σανταίους μαστόρους και τις ειδικότητες τους. Κάλεσε λοιπόν από τον Λαχανά τον Αβραάμ Καλαϊτζίδη, που ήταν πρώτος τεχνίτης σε κεραμοσκεπές.
Πρώτος ιερέας στην Εκκλησία ήταν ο Δρεπανίδης Αναστάσιος. Για να υπηρετήσει κανείς στην Εκκλησία σαν Επίτροπος , έπρεπε να καταβάλει χρηματικό ποσό, όπως το καθόριζε η Εκκλησία.
Ο Μαυρόπουλος πλήρωνε κάθε χρόνο το καθορισμένο ποσό και υπηρέτησε σαν Επίτροπος μέχρι τον θάνατο του.

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

Στην άκρη του χωριού και σε ωραία τοποθεσία βρίσκεται το Δημοτικό Σχολείο. Δημοπρατήθηκε το 1927 και θεμελιώθηκε την ίδια χρονια από υπεργολάβο Σανταίο ,τον Γραμματικόπουλο Σταύρο και κτίστηκε από τεχνίτες Σανταίους,που ήταν πρώτοι μαστόροι στο κτίσιμο της πέτρας. Το σχέδιο του Σχολείου δόθηκε από το Υπουργείο Παιδείας  ,είναι διώροφο 3/θέσιο με αίθουσα πολλαπλών χρήσεων και λειτούργησε το 1929-30 ,κτισμένο σε οικόπεδο 15 στρεμμάτων.
Με πρωτοβουλία του, ο Χαράλαμπος Χαραλαμπίδης οργάνωσε σχολικό κήπο με διάφορα φυτά, δέντρα, αμπέλια, μελίσσια και δίδασκε τις ελεύθερες ώρες τα παιδιά πως φυτεύεται το δέντρο, πως καλλιεργείται το αμπέλι, για την επίβλεψη των μελισσών κ.τ.λ. Το Δημοτικό Σχολείο είχε 25 στρέμματα γεωργικό κλήρο. Στα χρόνια εκείνα η σπορά και ο θερισμός γινόταν από τους κατοίκους του χωριού δωρεάν και με τα χρήματα που εισέπρατταν κάλυπταν ορισμένες ανάγκες του σχολείου.  

Δημοτικό Σχολείο

ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ
Από το 1921 μέχρι το 1929 ο συνοικισμός Ραχμαλή υπαγόταν στην Κοινότητα του Δρυμού και χρέη Πάρεδρου εκτελούσε ο Τριαντάφυλλος Μαυρόπουλος.
Ο θαρραλέος, ηθικώτατος και τιμιώτατος αυτός άνθρωπος, ο αγαπητός και συμπαθής πατριώτης εργάστηκε σκληρά σ' όλους τους τομείς. Συμμετείχε στην δημογεροντία και σαν Πάρεδρος μαζί μ' άλλους έλυνε όλα τα σοβαρά προβλήματα του τόπου χωρίς να καταφεύγει σε κάποια αρχή. 
Δίπλα στο σχολειο ηταν το Κοινοτικό κατάστημα παλιά το λέγαν ιατρείο γιατί μέχρι το 1927 στεγαζόταν το ιατρείο και πρώτος γιατρός του χωριού ήταν ο Ιωαννίδης και συνεργαζόταν με τον φαρμακοποιό Γεώργιο Ροδόπουλο (Φέρσαλον). Το 1929 που έγινε η Σάντα κοινότητα μεταφέρονται τα μητρώα από τον Δρυμό, οπότε μεταφέρεται και το ιατρείο στο σπίτι του φαρμακοποιού.
Το 1929 γίνονται δημοτικές εκλογές , οι Σανταίοι αποκτούν κοινοτικό συμβούλιο με πρώτο Πρόεδρο τον Θεοφρονίδη Αναστάσιο και Γραμματέα τον Αθανασιάδη Χαρίλαο. Το συμβούλιο αυτό με απόφαση του επέβαλε υποχρεωτική προσωπική εργασία στους άντρες από 18-50 χρόνων, δέκα ημερών και πέντε ημερών σ' όσους είχαν ζώα με κάρο.
Με την προσωπική εργασία που πρόσφεραν έγιναν πολλά και διάφορα έργα, έστρωσαν με αμμοχάλικο όλους τους δρόμους και τις πλατείες, άνοιξαν χαντάκια για να προστατέψουν τους δρόμους και σε κάθε σταυροδρόμι έγιναν αποστραγγιστικά έργα , λατόκια όπως τα έλεγαν τότε. 
Δίπλα στο Κοινοτικό κατάστημα βρίσκονται τα γραφεία του Γεωργικού Συνεταιρισμού που πρόσφερε πολλές ευκολίες στους συνεταίρους.
Κοντά στο Συνεταιρισμό υπήρχε ο Πειραματικός κήπος, όπως λεγόταν, σε έκταση 15 στρεμμάτων. Σ' αυτό καλλιεργούσαν διάφορες ποικιλίες σιτηρών και με διάφορα πειράματα διαπίστωναν ποιες ποικιλίες σε απόδοση ευδοκιμούν στο τόπο.


 Με πληροφορίες  από εργασία του Σανταίου Παρχαρίδη Μιλτιάδη.