Ο Χριστιανάρτς. Η παράδοση κατά τον μήνα Δεκέμβρη στον Πόντο

Ο Δεκέμβρης μήνας λεγόταν από τους αρχαίους Αθηναίους Ποσειδεών και ήταν αφιερωμένος στον θεό της θάλασσας Ποσειδώνα. Οι γιορτές που γίνονταν κατά τη διάρκεια του μήνα λέγονταν Ποσει­δώνια. Κατά τις γιορτές αυτές προσέφεραν θυσίες στον θεό και τον παρακαλούσαν να μην κάνει μεγάλες τρικυμίες στη θάλασσα και να πνέει πάντα ευνοϊκός (ούριος) άνεμος για καλά ταξίδια.

Οι πρώτες ημέρες του χριστιανικού ημερολόγιου αποτελούν προμήνυμα του χειμώνα. Έτσι, οι Πόντι­οι, που έλεγαν τον Δεκέμβρη Χριστιανάρ' (ο Χριστιανάρτς), έλεγαν για το πρώτο δεκαήμερο του Δεκέμβρη:

«Άε Βαρβάρα, φύσα,

Άε Σάββα, χιόντζον,

 Άε Νικόλα, λύσον».

Σε μερικά μέρη του Πόντου, όταν διαπίστω­ναν το μεγάλωμα της ημέρας, έλεγαν: «Κοκκίν κοκκίν τρανύ'νε τα ημέρας».

Ιδιαιτέρως γιορταζόταν η γιορτή του Αγίου Ελευθε­ρίου (Άε Λευτέρτς) στις 15 Δεκεμβρη. Άλλοι έδιναν στη γιορτή τον συμβολισμό της απελευθέρωσης (γέν­νας) της έγκυας γυναίκας, άλλοι της απελευθέρωσης φυλακισμένου, κάποιοι άλλοι της απελευθέρωσης του γένους και ορισμένοι - κατά τα τελευταία χρόνια, μετά την εμφάνιση του Ελευθέριου Βενιζέλου στην πολιτική - συνδύαζαν τη γιορτή με το πρόσωπο του. 

Για τον μήνα Δεκέμβρη (στην ποντιακή Χριστουγεννάρτς κατά τον Δημήτριο Κ. Παπαδόπου­λο - Σταυριώτη) λεγόταν έτσι από τη γιορτή των Χριστουγέννων.

"Κατά τον μήνα αυτόν", αναφέρει ο Σταυριώτης, "ελανάριζαν τα μαλλία, έξαναν το κανάβι, έπλεκαν κάλτσες (ορτάρα) και επαρακάθευαν ως αργά την νύκτα. 

Του Αγίου Στεφάνου υπήρχε ναός εντός σπηλαίου στην Χατσάβεραν (σ. σ. περι­οχή Ροδόπολης) και εγίνετο τοπική πανήγυρις. Οι κάτοικοι, Τούρκοι κατά το πλείστον, εμαγείρευαν σφάζοντες πρόβατα και δαμάλεις και εφίλευον τους προσκυνητάς".

Τα Χριστούγεννα γιορτάζονταν στον Πόντο με πολλά έθιμα. Ένα από αυτά - το πιο χαρακτηριστικό - ήταν ότι έβαζαν στα τζάκια των σπιτιών το χριστοκούρ', ένα μεγάλο κούτσουρο, που έκαιγε για πολλές ημέρες. 

Όλα τα άλλα χριστουγεννιάτικα έθιμα του ελληνι­σμού, υπήρχαν και στον Πόντο, όπως τα κάλαντα, που τα έλεγαν τα παιδιά. Συνήθως έλεγαν τα «Χριστούγεν­να πρωτούγεννα, πρώτη γιορτή του χρόνου ...». Έλε­γαν, όμως, και το «Χριστός γεννέθεν, χαρά σον κόσμον ...» .

Η προτίμηση των Ποντίων στο κοτόπουλο φαίνεται και από τον στίχο «Τη Χριστού όλ' αναλλάζ'νε και τα πετεινάρα σπάζ'νε». Δεν συνηθιζόταν καθόλου η γαλο­πούλα, που είναι έθιμο των διαμαρτυρομένων, κυρίως των Αμερικανών.

*Έρθαμε σον Χριστιανάρ', ο Χριστόν εγεννέθεν, τα μήνας  ίν'ταν δώδεκα, ο χρόνος ετελέθεν.

* Ο Χριστιανάρτς φέρ' τα χόνα, κλώσκεται τελέν' τα χρόνα.

* Τη Χριστού όλ'  αλλάζ'νε και τα πετεινάρα σπάζ'νε.

* Αε-Βαρβάρα φύσα, Αε-Σάββα τούφ'σον, Αε-Νικόλα χόντσον.

* Χριστός 'γεννέθεν, χαρά σον κόσμον.

* Ο Χριστιανάρτς φέρ' τον κρύον, νασάν εκείνον π' έχ' τον βίον.

* Έρθεν κι ο Χριστουγεννάτες με τα χόνα ασπορογεννάτες.

Καίτη Μελή-Παπαπαναγιώτου

Δημοσιογράφος-Οικονομολόγος