ΤΑ ΘΕΟΦΑΝΙΑ ΣΤΟΝ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΟΝΤΟ

Τραπεζούντα: Θεοφάνια

Τα Θεοφάνια που ολοκλήρωναν και έκλειναν το κύκλο του δωδεκαημέρου, γιορταζόταν με την ίδια θρησκευτική ευλάβεια (νηστεία, εκκλησιασμός, κοινωνία του μεγάλου αγιασμού) ,σε ολόκληρο τον Πόντο. Γύρω της δημιουργήθηκαν μια σειρά εθίμων και συνηθειών, πολλές από τις οποίες διατηρήθηκαν και μεταφέρθηκαν στις πόλεις και τα χωριά που μετεγκαταστάθηκαν πρόσφυγες, μετά το 1922 οι πόντιοι. Κυρίαρχο θέμα της γιορτής είναι ο αγιασμός των υδάτων. Από την παραμονή των Θεοφανίων σε πολλές περιοχές από το βράδυ της παραμονής τα παιδιά σε ομάδες, που προετοιμαζόταν στο σχολείο, μαζί με το δάσκαλο ή τον φοροεπίτροπο, έψελναν τα κάλαντα και συγκέντρωναν χρήματα που προοριζόταν για το ταμείο της κοινότητας.

 Από τα χρήματα αυτά σε επίσημη εκδήλωση που γινόταν στην κοινότητα, έδιναν στα παιδιά που συμμετείχαν στις χορωδίες, πέντε με δέκα γρόσια, ως έπαινο και προσφερόταν πλούσιο γεύμα. Τα κάλαντα που συνήθιζαν να λεν ήταν τα βυζαντινά. "Από της ερήμου ο Πρόδρομος ,Ήλθε να βαφτίσει τον Κύριον. Βέβαιον βασιλέα ε βάπτισε, Εις τον Ιορδάνην τον ποταμόν. Γηγενείς σκιρτάτε και χαίρεσθε, Τάξεις των αγγέλων ευφραίνεσθε.." 

Στο σπίτι το βράδυ της παραμονής των Φώτων η γιαγιά η μια ηλικιωμένη γυναίκα του σπιτιού, άναβε κεριά για τη ψυχή των πεθαμένων μελών της οικογένειας, λέγοντας ξεχωριστά το όνομα καθενός. Το κερί αυτό σύμφωνα με τις παραδόσεις το απαιτούσαν οι νεκροί σύμφωνα με ένα γνωστό την εποχή εκείνη στιχούργημα :

"Τα Φώτα θέλω το κερί μ’ Και των ψυχών κοκία

 Και την Μεγάλ’ Παρασκευήν Έναν μαντίλιν δάκρα".

 Άναβαν όμως και ένα κερί χωρίς να το ονοματίσουν, δίνοντας την εξής εξήγηση στην ερώτηση των νεότερων, για ποιόν είναι. «Ατό ρίζα μ’ εν για τα’ εκείνους που ‘κ εχ’νε κανάν σον κόσμον»!(Αυτό ρίζα μου, παιδί μου, είναι για εκείνους που δεν έχουν κανένα στον κόσμο). Την παραμονή των Φώτων από νωρίς γέμιζαν τις εκκλησίες μαζί με τις οικογένειές τους, για να πιουν το μεγάλο αγιασμό και στη συνέχεια να τον μεταφέρουν στο σπίτι τους για τους ανήμπορους να μετακινηθούν και να ραντίσουν όχι μόνο το σπίτι ,αλλά και τους άλλους χρηστικούς χώρους της οικογένειας, (μαντριά, στάβλους, οπωρώνες, λιβάδια, τα εργαλεία ,ακόμη και τα τρόφιμα, πιστεύοντας ότι έτσι θα πληθαίνουν, ως και το μέρος που τάιζαν τα ζώα τους),για να ευλογηθούν και να διώξουν τα κακά πνεύματα. 

Το βράδυ της παραμονής έβαζαν κούτσουρα στο τζάκι και τα «σταύρωναν» με φύλλα δαφνοκερασιάς. Επιπλέον έριχναν στο τζάκι κρασί σταυροειδώς το σταύρωναν με το χέρι. Το κερί που κρατούσαν στην εκκλησία το μετέφεραν αναμμένο στο σπίτι και με αυτό άναβαν όλο το χρόνο την καντήλι. Ανήμερα της γιορτής, στην διάρκεια της λειτουργίας και όταν ο ιερέας έψαλλε το «Εν Ιορδάνη βαπτιζομένος, σου Κύριε»,παρά το τσουχτερό κρύο εξαιτίας των πολύ χαμηλών θερμοκρασιών που επικρατούσαν εκείνη την εποχή στα περισσότερα ορεινά χωριά αλλά και τις πόλεις του Πόντου, τα παλληκάρια που περίμεναν για ώρα γυμνά στις παραλίες και ποτάμια, βουτούσαν τουρτουρίζοντας, στα παγωμένα νερά, προσπαθώντας να πιάσουν το σταυρό. Αυτός που έπιανε πρώτος το σταυρό , θεωρείτο ευλογημένος και τυχερός, τον πήγαινε στα σπίτια του χωριού για ευλογία.

Στέφανος

Τανιμανίδης