Στατιστικά στοιχεία

Έχουμε ήδη επανειλημμένα αναφερθεί στις δυσκολίες παράθεσης σημαντικών και αξιόπιστων στατιστικών στοιχείων σε σχέση με το Φροντιστήριο. Ένα σημαντικό, όμως, στοιχείο που διαθέτουμε αξίζει να παρατεθεί, γιατί μας οδηγεί σε συμπεράσματα μέσω της σύγκρισης των δεικτών της εκπαίδευσης μεταξύ της εκπαίδευσης των Ελλήνων του Πόντου και Οσμανών και, συνεπώς, στην ποιότητα και την πολιτιστική και ιδεολογική υπεροχή της ελληνικής κοινότητας έναντι της οσμανικής. Το δεδομένο αυτό προκύπτει από σχετικό πίνακα του σχολικού έτους 1902-1903, τον οποίο παραθέτουμε στη συνέχεια:

 

Ποντιόπουλα στη Θεσσαλονίκη

Συγκριτικά στατιστικά στοιχεία ελληνικών και οσμανικών σχολείων της Τραπεζούντας το 1903.

Α. Ελληνικά σχολεία Κεντρικά σχολεία Φροντιστηρίου Κεντρικό Παρθεναγωγείο Συνοικιακά σχολεία, μαθητές και μαθήτριες. Σύνολο Ελλήνων μαθητών- μαθητριών Τραπεζούντας	Μαθητές Μαθήτριες	1050 420 500 1970
Β. Οσμανικά (Μουσουλμανικά) σχολεία Ιταντιέ (Γυμνάσιο) Ρουστέ(Ημιγυμνάσιο) Παρθεναγωγείο Σύνολο Οθωμανών  μαθητών-μαθητριών Τραπεζούντας	Μαθητές Μαθητές Μαθήτριες	250 310 55 632

Ο πίνακας αυτός είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτικός και μας αποκαλύπτει τη μεγάλη ποιοτική διαφορά μεταξύ των - οικονομικά και κοινωνικά κυρίαρχων - Ελλήνων του Πόντου και των - πολιτικά μόνο κυρίαρχων - Οσμανών της Τραπεζούντας. Οι αριθμοί αυτοί γίνονται ακόμη πιο εύγλωττοι αν μαζί με τους αριθμούς των μαθητών συνυπολογίσουμε και συγκρίνουμε τα πληθυσμιακά μεγέθη των δύο εθνικών ομάδων, όπως φαίνεται στον επόμενο πίνακα:

Αναλογία πληθυσμού / μαθητικού δυναμικού Ελλήνων και Οσμανών           της Τραπεζούντας το 1903 

	Πληθυσμός	Αριθμός Μαθητών	Αναλογία
Έλληνες	15.780	1.970	8,01 κάτοικοι ανά μαθητή
Οσμανοί (Μουσουλμάνοι)	30.000	632	47,4 κάτοικοι ανά μαθητή

Η ποιοτική διαφορά μεταξύ των δύο εθνικών ομάδων, όπως εκφράζεται στην εκπαίδευση, η οποία θεωρείται τεράστιας αξίας ποιοτικό μέγεθος, με τον πίνακα αυτό καθίσταται σχεδόν ισοπεδωτική σε βάρος της κυρίαρχης πολιτικής ομάδας. Το μέγεθος «κάτοικοι ανά μαθητή» αναδεικνύει τους Έλληνες του Πόντου να υπερέχουν έξι περίπου φορές έναντι των Οσμανών (8,01 κάτοικοι ανά μαθητή, έναντι 47,4 ), γεγονός που ερμηνεύει, εκτός των άλλων, και την αδιαμφισβήτητη πολιτιστική και ιδεολογική υπεροχή των Ελλήνων της Τραπεζούντας και, κατά συνέπεια, όλου του Πόντου.

Στη συνέχεια, παραθέτουμε πίνακες με διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία των μαθητών του Φροντιστηρίου, της ίδιας χρονικής περιόδου (από 1901 μέχρι 1913 και το 1921, τελευταίο έτος λειτουργίας του Φροντιστηρίου):

Στατιστικά στοιχεία μαθητών του Φροντιστηρίου από το 1900

Σχ. Έτη	Ελλην. Πληθ.	Μαθητές	Μαθήτριες	Σύνολο	Μαθητές  %	Εκπαι δευτικοί	Εκπαιδευτικοί- Μαθητές	Προϋπολογισμός
1901	12.000	920	350	1.270	10,6%	20	1:63,5
1902	15.780	1.050	420	1.970	12,4%			2.500
1907	14.000	1.292	764	2.056	14,6%	44	1:46,7	3.200 λ.
1911	-	1.193	652	1.845	-	-	-
1913	-	1.800	-	-
1921		200

Στις πηγές από τις οποίες αντλούμε τα στοιχεία αυτά δεν αποσαφηνίζεται εάν τα στοιχεία, ειδικά των μαθητών, αφορούν μόνο το κεντρικό κτίριο ή και τα συνοικιακά παραρτήματα (τα οποία όμως, ούτως ή άλλως, όπως έχουμε προαναφέρει, υπάγονται στο Φροντιστήριο). Από τη σύγκριση των διαφόρων δεδομένων συμπεραίνουμε ότι μάλλον αφορούν το κεντρικό κτίριο, όπως φαίνεται και στον επόμενο πίνακα, όπου ο συγγραφέας που μας παρέχει τα σχετικά στοιχεία, το κάνει με περισσότερη σαφήνεια.

 Το σημαντικότερο συμπέρασμα που προκύπτει από τον πίνακα αυτό είναι η συνεχής ανάπτυξη της εκπαίδευσης στην Τραπεζούντα από την αρχή του 20^ού αιώνα. Κορύφωση της ανάπτυξης αυτής αποτελεί το σχολικό έτος 1913-14. Από εκείνο το χρονικό σημείο αρχίζει η αντίστροφη πορεία για την ελληνική κοινότητα της Τραπεζούντας και γενικά για τον ποντιακό ελληνισμό.

Η βασική μας αυτή εκτίμηση επιβεβαιώνεται στον επόμενο πίνακα, όπου παρατίθενται στοιχεία μόνο του κεντρικού σχολείου και των αποφοίτων του:

Στατιστικά μαθητών και αποφοίτων του κεντρικού σχολείου του        Φροντιστηρίου.

Σχ.  Έτος	Αριθ.  Μαθητών	Αριθ.  Αποφοίτων
1884-1885	99	4
1901-1902	1.050
1905-1906	1.500	24
1912-1913	1.800	64
1920-1921	200	7

Εδώ, η παράθεση και στατιστικών στοιχείων του Φροντιστηρίου, τόσο δεκαπέντε χρόνια πριν από την ερευνώμενη περίοδο, όσο και λίγα χρόνια (έξι) μετά, κάνει περισσότερο σαφή την εικόνα του σχολείου. Στους ιδιαίτερα εύγλωττους αυτούς αριθμούς αντανακλάται ουσιαστικά η ίδια η πορεία των Ελλήνων της Τραπεζούντας και γενικά του Πόντου κατά την αντίστοιχη χρονική περίοδο. Δεκαπέντε χρόνια πριν από τον 20° αιώνα, η ελληνική κοινότητα Τραπεζούντας σπαράσσεται από τη μεγάλη και πολύχρονη εσωτερική κρίση, που εμποδίζει να εκφραστούν θετικά στα στατιστικά δεδομένα των μαθητών οι μεγάλες αλλαγές, οι προοπτικές και οι ρυθμοί ανάπτυξης της πόλης. 

Με την έλευση, όμως, του νέου Μητροπολίτη η κρίση διευθετείται, ενώ οικοδομείται το νέο κτίριο του Φροντιστηρίου, που καθίσταται μαγνήτης προσέλκυσης Ποντίων μαθητών από όλη την περιοχή του Πόντου και το εξωτερικό. Πλέον, οι ρυθμοί οικονομικής ανάπτυξης είναι τεράστιοι και αυτοί αντανακλώνται με απολύτως ανάλογο τρόπο στα στατιστικά στοιχεία των μαθητών του Φροντιστηρίου. Αποκορύφωμα αυτής της ποσοτικής ανάπτυξης της εκπαίδευσης της Τραπεζούντας είναι το σχολικό έτος 1913­-1914, όπου παρατηρούνται οι μεγαλύτεροι αριθμοί μαθητών στην ιστορία του σχολείου. 

Όμως, το 1914 η έναρξη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου με τη γενοκτονία των Αρμενίων το 1915, την υποχρεωτική στράτευση των Ελλήνων και στον Πόντο, τη ρωσική κατοχή (1916) και στη συνέχεια την αποχώρηση του ρωσικού στρατού (1918) και τις συνεχείς διώξεις και, προπάντων, τις εξοντωτικές λευκές πορείες θανάτου προς τα βάθη της Ανατολής, οδηγεί στη γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου και στην οριστική έξοδο όσων διασώζονται από τις προγονικές τους εστίες. Η πραγματικότητα αυτή αντανακλάται απολύτως στα αντίστοιχα στατιστικά στοιχεία του Φροντιστηρίου.

 Οι μέγιστοι αριθμοί των 1.800 μαθητών και των 64 αποφοίτων του 1913, καταρρέουν και το 1921, τελευταίο έτος λειτουργίας του Φροντιστηρίου, οι μαθητές γίνονται 200 και οι απόφοιτοι μόνον επτά. Έτσι, το Φροντιστήριο «υπέστειλε την σημαίαν του και έσβησε την άσβεστον έως τότε λυχνίαν του φάρου του».

ΑΝΤΩΝΗ Υ. ΠΑΥΛΙΔΗ

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΠΟΝΤΙΑΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ
 «ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΝΤΟΥ» ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 24

"ΤΟ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΑΣ (1900-1914) και η ιδεολογική κυριαρχία των Ελλήνων στον Πόντο"