Μαθητές του Φροντιστηρίου Τραπεζούντας.

Οι μαθητές του Φροντιστηρίου προέρχονται όχι μόνο από την Τραπεζούντα αλλά από όλες τις εκκλησιαστικές περιφέρειες του Πόντου: Τραπεζούντας, Ροδοπόλεως, Χαλδίας, Νεοκαισαρείας, Κολωνείας, Αμάσειας, δηλαδή από όλο τον Πόντο, ακόμη και από το εξωτερικό και κυρίως τη Ρωσία, όπου υπάρχουν ακμάζουσες ελληνικές ποντιακές κοινότητες, συγκροτημένες κατά διάφορες περιόδους από τους Πόντιους που έχουν καταφύγει εκεί για λόγους πολιτικούς και οικονομικούς.

 Οι μαθητές πληρώνουν «εισιτήρια» (δίδακτρα), που προβλέπονται από τον κανονισμό της κοινότητας, ενώ είναι υποχρεωμένοι να πληρώνουν και τα διδακτικά βιβλία, τα οποία αγοράζει η Εφορία παραγγέλνοντάς τα από την Κωνσταντινούπολη, φυσικά μεταξύ του καταλόγου τω βιβλίων που έχουν εγκριθεί από την ΚΠΕΕ του Πατριαρχείου. Όμως, οι άποροι μαθητές δεν πληρώνουν δίδακτρα, ενώ τα βιβλία παραχωρούνται σ’ αυτούς δωρεάν. Πρόκειται για μια μεγάλη σε αξία έκφραση κοινωνικής αλληλεγγύης, που σε σημαντικό βαθμό ερμηνεύει το συνεκτικό ιστό που ενώνει την ελληνική κοινότητα Τραπεζούντας, ιδιαίτερα κατά την εξεταζόμενη περίοδο.

Φροντιστήριο  Τραπεζούντας

 Οι μαθητές απαγορεύεται να ομιλούν στο σχολείο την ποντιακή διάλεκτο, ενώ οι παραβάτες τιμωρούνται. Επιβάλλεται να ομιλούν όλοι στην καθαρεύουσα, που είναι και η γλώσσα των σαλονιών, των λεσχών και των επίσημων εκδηλώσεων. Πρόκειται για δεδομένο που επιβεβαιώνει την εκτίμησή μας ότι μεταξύ των στόχων του Φροντιστηρίου είναι και η προσπάθεια ιδεολογικής ταύτισης με το πρότυπο ελλαδικό βασίλειο.

 Η πειθαρχία στις εντολές των εκπαιδευτικών του Φροντιστηρίου είναι απόλυτη. Όλοι οι μαθητές είναι υποχρεωμένοι να έχουν βαθιά κομμένα τα μαλλιά τους, ενώ οι μαθητές του Γυμνασίου φορούν ειδική στολή σκούρου γαλάζιου χρώματος με κλειστό περιλαίμιο, όπου είναι στερεωμένες μικρές μεταλλικές πινακίδες, από τις οποίες η μία φέρει τα γράμματα ΦΤ (Φροντιστήριον Τραπεζούντας) και η άλλη αύξοντα αριθμό, που χορηγείται στην αρχή της χρονιάς από το σχολείο με την υποχρέωση να επιστραφούν με τη λήξη των μαθημάτων. Με τα διακριτικά αυτά ο κάθε μαθητής γίνεται εύκολα αντιληπτός εκτός σχολείου και η εν γένει συμπεριφορά του παρακολουθείται και κάθε περίπτωση παρεκτροπής αναφέρεται στο Διευθυντή του σχολείου.

 Ο εκκλησιασμός κατά τις Κυριακές και εορτές είναι υποχρεωτικός, πράγμα που επιβάλλεται μέσω μιας σημαντικής εγκυκλίου του Οικουμενικού θρόνου προς τους Μητροπολίτες στις αρχές του 20ού αιώνα. Οι μαθητές μάλιστα   πολλές φορές υποχρεώνονται να αναφερθούν στο λόγο που εκφωνεί στην εκκλησία ο Ιεροκήρυκας, ο οποίος διδάσκει ταυτόχρονα στο Φροντιστήριο το μάθημα των Θρησκευτικών, προκειμένου να ελεγχθεί εάν έχουν εκκλησιαστεί.

 Αναφέρονται μάλιστα περιπτώσεις μαθητών που ξυλοκοπούνται με ραβδισμούς, ακριβώς λόγω της αδυναμίας τους να απαντήσουν θετικά στο σχετικό ερώτημα που δέχονται από τον Καθηγητή τους.

 Τα μαθήματα, τόσο του Δημοτικού όσο και του Γυμνασίου αρχίζουν στις 8 το πρωί και διακόπτονται στις 12 το μεσημέρι για δύο ώρες. Τότε οι μαθητές μεταβαίνουν για φαγητό στο σπίτι τους, εκτός εκείνων που διαμένουν στις απομακρυσμένες συνοικίες της πόλης, οι οποίοι τρώνε το φαγητό που έχουν φέρει από το σπίτι. Τα μαθήματα συνεχίζονται στις 14.00, για δύο ακόμη ώρες. 

Το Σάββατο γίνονται μόνο πρωινά μαθήματα. Οι μαθήτριες του Παρθεναγωγείου, το οποίο βρίσκεται απέναντι από το κτίριο του Φροντιστηρίου, σχολούν ένα τέταρτο της ώρας νωρίτερα, για να μη συμπέσουν οι ώρες και διασταυρωθούν στο δρόμο οι μαθητές και οι μαθήτριες.

 Οι μαθητές, κυρίως του Γυμνασίου, έχουν συνήθως να μελετήσουν μεγάλο όγκο διδακτέας ύλης. Η απόδοσή τους ελέγχεται κατά τις γραπτές εξετάσεις που πραγματοποιούνται κατά το μέσον και το τέλος του διδακτικού έτους. Με το κλείσιμο του σχολείου, οι μαθητές καλούνται να επιβεβαιώσουν το επίπεδο μάθησης και τις προσπάθειες όλης της χρονιάς στις ετήσιες εξετάσεις, οι οποίες πραγματοποιούνται στο σχολείο, δημόσια, ενώπιον όχι μόνο των παραγόντων της εκπαίδευσης, αλλά και όλων των μελών της ελληνικής κοινότητας και των επισήμων Αρχών, που προσκαλούνται στις ετήσιες αυτές εξετάσεις, που κατ’ αυτό τον τρόπο λαμβάνουν πανηγυρικό χαρακτήρα. Είναι φανερό ότι οι εξετάσεις αυτές αποτελούν κριτήριο όχι μόνο για τους μαθητές, αλλά και για τους εκπαιδευτικούς. Εδώ η προσπάθεια των παραγόντων του Φροντιστηρίου είναι μεγάλη, προκειμένου να υπάρξει η καλύτερη δυνατή εικόνα, που θα δημιουργήσει ένα κλίμα υπεροχής έναντι των άλλων κοινοτήτων και αισιοδοξίας για το μέλλον της ελληνικής κοινότητας Τραπεζούντας. Μετά το πέρας των εξετάσεων, καλείται κάθε μαθητής ονομαστικά, του ανακοινώνεται ο βαθμός της επίδοσής του και λαμβάνει τον τίτλο σπουδών του από το Μητροπολίτη.

Σανταίοι μαθητές του Φροντιστηρίου

 Οι τίτλοι, Ενδεικτικά ή Απολυτήρια, είναι έντυποι, αναγράφουν τα μαθήματα με το Μέσο Όρο των βαθμών ανά μάθημα και το γενικό Μέσο Όρο όλων των μαθημάτων (Άριστα: βαθμοί 5,5 - 6, Λίαν Καλώς: 4 - 5,5, Καλώς: 3 - 4), τη διαγωγή του μαθητή (Καλή, Κοσμία, Κοσμιωτάτη) και φέρουν τις υπογραφές του Διευθυντού και των διδασκόντων.

 Η πειθαρχία μέσα στο χώρο του σχολείου και η συμμόρφωση των μαθητών στους όρους λειτουργίας του σχολείου είναι απόλυτη. Κατά το τέλος, όμως, της περιόδου που ερευνούμε και ιδιαίτερα κατά τα έτη 1912 και 1913, αναφέρεται ένα γεγονός ιδιαίτερα ενδιαφέρον, που έχει σχέση με την ευθεία αμφισβήτηση, εκ μέρους μιας ομάδας μαθητών, αυτής της τάξης πραγμάτων, που κυριαρχεί από πολλά έτη στη ζωή και την εν γένει λειτουργία του Φροντιστηρίου. Ο νεαρός Κασσάνης, ανιψιός των εκδοτών αδελφών Σεράση, μετά την αποφοίτησή του από τη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών έρχεται να μείνει αυτά τα χρόνια στην Τραπεζούντα, όπου και μεταφέρει την ιδεολογία της αθηναϊκής κοινωνίας και κυρίως την έντονη αμφισβήτηση που συνεπάγονται οι ιδεολογικές συγκρούσεις για το γλωσσικό ζήτημα. 

Εδώ δημιουργεί μια νέα, εντελώς πρωτόγνωρη για τα ήθη της πόλης, κατάσταση. Αναπτύσσει φιλίες με μαθητές των δύο τελευταίων τάξεων του Φροντιστηρίου, τους οποίους επηρεάζει βαθιά και δημιουργεί έναν κύκλο νέων, όπου γίνονται συζητήσεις, ανταλλάσσονται απόψεις και γενικά αρχίζει να διαμορφώνεται ένα νέο κλίμα. Οι μαθητές αρχίζουν να δείχνουν σημεία ανταρσίας απέναντι στο καθεστώς που έχει διαμορφωθεί στη ζωή του Φροντιστηρίου, απευθύνουν στους Καθηγητές τους ερωτήσεις πάνω σε θέματα «ταμπού» και τους φέρνουν συχνά σε δύσκολη θέση, ενώ οι Καθηγητές αρνούνται να απαντήσουν, χαρακτηρίζοντας τη στάση των μαθητών αυθάδη. 

Κάποιος μαθητής της ομάδας αυτής τολμά να θίξει τα απαραβίαστα, γράφοντας την έκθεσή του στη δημοτική γλώσσα, με αποτέλεσμα να αποβληθεί από το Γυμνασιάρχη Λιθοξόο για τρεις ημέρες από το σχολείο. Οι επαναστατημένοι μαθητές καταργούν τη στολή του σχολείου, δημιουργώντας δική τους μόδα με πανωφόρια που τα ράβουν σε δικό τους ράπτη τον - προφανώς Γάλλο - Κλος, γι’ αυτό και αποκαλούνται «Κλοσοφόρος παρέα».

 Τα μαλλιά τους είναι πολύ μακρύτερα των υπολοίπων μαθητών. Τα ονόματα των κύριων στελεχών της ομάδας αυτής είναι: Μακρίδης Παναγιώτης, Καραγκιοζίδης Γεώργιος, Καραγκιοζίδης Ιωάννης, Καρπόζηλος Γρηγόριος, Μεταξάς Ιωάννης, Κακουλίδης Νικόλαος και Βελισσαρίδης Βελισσάριος. Στη συντηρητική κοινωνία της Τραπεζούντας των αρχών του 20ού αιώνα, όπου οι κοινωνικοί θεσμοί θεωρούνται απαρασάλευτοι, η συμπεριφορά των μαθητών αυτών προκαλεί πρωτοφανή σάλο. Όλοι οι παράγοντες της εκπαίδευσης, ο Γυμνασιάρχης, οι καθηγητές, η Σχολική Εφορία, προσπαθούν να αποκαταστήσουν τις ανατραπείσες ισορροπίες, καλώντας συχνά τους γονείς και κηδεμόνες των ανταρτών μαθητών, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Όλη η ελληνική κοινότητα Τραπεζούντας στα σπίτια, στους δρόμους, στις κοινωνικές εκδηλώσεις, έχει ως κεντρικό θέμα συζήτησης το πρόβλημα αυτό. Το κλίμα αυτό έντονης αμφισβήτησης των κατεστημένων αντιλήψεων καταρρέει και πνίγεται κάτω από τις ραγδαίες εξελίξεις που επέρχονται με την έκρηξη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, που οδηγούν σε λίγα χρόνια στην έξοδο των Ελλήνων του Πόντου από τις εστίες τους.

ΑΝΤΩΝΗ Υ. ΠΑΥΛΙΔΗ

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΠΟΝΤΙΑΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ
 «ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΝΤΟΥ» ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 24

"ΤΟ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΑΣ (1900-1914) και η ιδεολογική κυριαρχία των Ελλήνων στον Πόντο"