Παράγοντες που επηρέασαν τη λειτουργία του Φροντιστηρίου.

Οι βασικοί παράγοντες λειτουργίας του Φροντιστηρίου στις αρχές του 20^ού αιώνα που εξετάζουμε (μεταξύ 1900-1914, δηλαδή από την είσοδο του 20^ού αιώνα μέχρι τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο) είναι οι εκπαιδευτικοί, οι μαθητές, η ελληνική κοινότητα Τραπεζούντας και κατά δεύτερο - αλλά όχι έσχατο - λόγο οι ελληνικές ποντιακές κοινότητες αλλά και οι ιδεολογικοί μηχανισμοί που δρουν εκτός των ορίων του Πόντου και κυρίως στην Κωνσταντινούπολη, τη Ρωσία, τον Καύκασο, ακόμη και στην Αθήνα. 

Γκραβούρα  Τραπεζούντας
(Συλλογή  Α. Αρτόπουλου)

 Σημαντικός, επίσης, είναι και ο ρόλος που παίζουν μεμονωμένοι Έλληνες του Πόντου ή Πόντιοι του εξωτερικού που με τις συνεχείς χορηγίες ή τις πρωτοβουλίες τους στηρίζουν αποφασιστικά τη λειτουργία του σχολείου και γενικά μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι κάθε Πόντιος, άμεσα ή έμμεσα, στηρίζει κατά τις δυνάμεις του το Φροντιστήριο, που το θεωρεί εργαλείο κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης για τον ποντιακό ελληνισμό.

Σε κάθε περίπτωση, οι Έλληνες του Πόντου αγωνίζονται να στηρίξουν τους σχολικούς τους μηχανισμούς. Κάθε εκδήλωσή τους, που έχει τη δυνατότητα να αποφέρει κάποια έσοδα, πραγματοποιείται κυρίως για τη διάθεση των εσόδων αυτών υπέρ των σχολείων. Δεν είναι τυχαίο που, όταν βρίσκονται μακριά από την ιδιαίτερη πατρίδα τους, όπως στην περίπτωση της Κωνσταντινούπολης, παράλληλα με τον αγώνα να βελτιώσουν την οικονομική τους κατάσταση μέσω των εμπορικών και άλλων δραστηριοτήτων τους, δεν λησμονούν να φροντίζουν και για τα σχολεία τους , ιδρύουν σωματεία, όπως την «εν Κωνσταντινουπόλει αδελφότητα Τραπεζουντίων ''Πρόνοια"» με κύριο στόχο τη βελτίωση της εκπαίδευσης της πατρίδας τους. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι μια σειρά από ελληνικές κοινότητες του Πόντου, ακολουθώντας το παράδειγμα της κοινότητας της Τραπεζούντας, σχεδιάζουν και προωθούν την οικοδόμηση και δικών τους νέων σχολείων, που να ανταποκρίνονται στις νέες ανάγκες. 

Οι φιλόδοξες, όμως, αυτές προσπάθειες διακόπτονται απότομα με την έκρηξη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου και την έναρξη των διωγμών των Ελλήνων του Πόντου που ακολουθεί και σημαίνει την αρχή του τέλους για την παραμονή του ποντιακού ελληνισμού στις εστίες του Δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να λησμονούμε το ρόλο της εκκλησίας ως παράγοντα λειτουργίας του Φροντιστηρίου, όπως άλλωστε και κάθε σχολείου της αυτοκρατορίας. Υπενθυμίζουμε τις συνεχείς μας αναφορές στο ρόλο που παίζει το Οικουμενικό Πατριαρχείο, το οποίο στο πλαίσιο του συστήματος των εθνικών κοινοτήτων που ισχύει στην οσμανική αυτοκρατορία είναι οιονεί κυβέρνηση του ελληνικών ορθοδόξων πληθυσμών. 

Εκτός των άλλων, σχεδιάζει και εφαρμόζει την εκπαιδευτική πολιτική των Ελλήνων της αυτοκρατορίας, μέσω της Κεντρικής Πατριαρχικής Εκπαιδευτικής Επιτροπής (ΚΠΕΕ) στην περιοχή της Αρχιεπισκοπής Κωνσταντινούπολης και μέσω των τοπικών Μητροπολιτών στις περιφέρειες του κράτους. Συνεπώς, ο τοπικός Μητροπολίτης είναι η ανώτατη αρχή για τους   Έλληνες της περιοχής, προΐσταται όλων των τοπικών κοινοτικών οργάνων και γενικά η συμβολή του όχι μόνο στις εξελίξεις των εκπαιδευτικών πραγμάτων αλλά και σε κάθε πτυχή της κοινωνικής ζωής των Ελλήνων είναι καθοριστική. 

Τραπεζούντα, από το Ποζ τεπέ.

 Δεν θα πρέπει εδώ να λησμονήσουμε τον αδιάκοπο ιδεολογικό και πολιτικό αγώνα που διεξάγεται από το Οικουμενικό Πατριαρχείο για την αντιμετώπιση της Καθολικής προπαγάνδας, η οποία προωθείται επίσης μέσω, κυρίως, σχολικών μηχανισμών. Ειδικά στην Τραπεζούντα, ως γνωστόν, το ρόλο αυτό παίζει κατά την εξεταζόμενη περίοδο το σχολείο των Freres Cerians. Το Πατριαρχείο ζητά με συνεχείς εγκυκλίους του προς τις Δημογεροντίες, όχι μόνο της Τραπεζούντας αλλά και όλης της επικράτειας, να αποτρέψουν τους ορθοδόξους χριστιανούς από την αποστολή των παιδιών τους για φοίτηση σ’ αυτά τα σχολεία. Παρακολουθεί δε με ιδιαίτερη προσοχή την προσπάθεια διείσδυσης αυτών των μηχανισμών στον Πόντο και ζητά συνεχώς από τους Μητροπολίτες της περιοχής να προχωρούν σε κάθε αναγκαία πρωτοβουλία που θα ακυρώνει στην πράξη αυτές τις προσπάθειες. Το γεγονός δε ότι οι προσπάθειες αυτές, τουλάχιστον στην περιοχή του Πόντου, έχουν πενιχρά αποτελέσματα, αποδεικνύει ότι οι μηχανισμοί αντίστασης των Ποντίων Ελλήνων είναι ιδιαίτερα ισχυροί.

Πολύ σημαντικές μπορούν να θεωρηθούν οι προσφορές πλούσιων αστών Ποντίων υπέρ του Φροντιστηρίου, μέσω των οποίων στηρίζεται σε σημαντικό βαθμό η λειτουργία του. Άπειρες ως προς τον αριθμό φαίνονται οι δωρεές επιφανών Ποντίων επιχειρηματιών του εξωτερικού (κυρίως της Ν. Ρωσίας) τόσο προς το Φροντιστήριο, όσο και για την οικονομική στήριξη των σχολικών μηχανισμών της ιδιαίτερης πατρίδας τους. Σε κάποιες μάλιστα περιπτώσεις, πλούσιοι Πόντιοι αστοί κάνουν δωρεές και σε μηχανισμούς εκτός του Πόντου και μάλιστα της Κωνσταντινούπολης.

ΑΝΤΩΝΗ Υ. ΠΑΥΛΙΔΗ

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΠΟΝΤΙΑΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ
 «ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΝΤΟΥ» ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 24

"ΤΟ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΑΣ (1900-1914) και η ιδεολογική κυριαρχία των Ελλήνων στον Πόντο"