Οι κανονισμοί της κοινότητας Τραπεζούντας των αρχών του 20ού αιώνα

Κατά την περίοδο της έρευνας εξετάζουμε δύο κανονισμούς της ελληνικής κοινότητας Τραπεζούντας, οι οποίοι ισχύουν κατά την περίοδο αυτή. Ο πρώτος από τους δύο κανονισμούς, ο οποίος είναι συνέχεια εκείνου του 1880, ψηφίζετε το Μάιο του 1901 και ισχύει μέχρι το 1909, οπότε ψηφίζεται ο δεύτερος και τελευταίος κανονισμός, ο οποίος ισχύει μέχρι την έξοδο των Ελλήνων του Πόντου από τις εστίες τους.

Οι εν λόγω δύο κανονισμοί της ελληνικής κοινότητας Τραπεζούντας συνιστούν ένα ισχυρό εργαλείο που μας βοηθά κατά τρόπο απολύτως ουσιαστικό να διαπιστώσουμε το σημαντικό ρόλο του οργανωμένου αυτού κοινωνικού μορφώματος στην κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη των Ελλήνων της περιοχής και γενικά να εξαγάγουμε ενδιαφέροντα συμπεράσματα για τη λειτουργία της εν λόγω κοινότητας και συνεπώς για τα δεδομένα της έρευνάς μας.

Το λιμάνι και το κτίριο του Τελωνείου της Τραπεζούντας

 Ο κανονισμός του 1901

Αποτελείται από 104 άρθρα, τα οποία περιέχονται σε 10 κεφάλαια. Το κεφάλαιο Α’ ορίζει ότι η Ορθόδοξη κοινότητα Τραπεζούντας αποτελείται από όλους τους Ορθοδόξους χριστιανούς της πόλης, που βρίσκονται κάτω από την πνευματική δικαιοδοσία του Μητροπολίτη Τραπεζούντας (άρθρο 1) και συγκροτείται από 9 ενορίες: του Αγίου Γεωργίου Τζαρτακλή, της Αγίας Μαρίνας, του Αγίου Γρηγορίου, της Υπαπαντής, του Αγίου Βασιλείου, του Χριστού, της Θεοσκεπάστου, της Δαφνούντος και των Εξωτείχων (άρθρο 2), ενώ, τέλος, τα όργανα της κοινότητας είναι: α) ο Μητροπολίτης και εν απουσία του ο Αρχιερατικός επίτροπος, β) η Αντιπροσωπεία της κοινότητας, γ) η Δημογεροντία και δ) το Συμβούλιο των Σχολείων.

Στο Β’ κεφάλαιο περιγράφεται ο ρόλος του Μητροπολίτη, ως οργάνου της κοινότητας. Εδώ ορίζεται ως «η βάσις και η κρηπίς, εφ΄ ης στηρίζεται πάσα η αρχή των Διοικητικών Σωματείων της κοινότητος, είναι ο γενικός διευθυντής και επόπτης των πραγμάτων της κοινότητος εν τη διοικήσει αυτών». Ο σημαντικός του αυτός ρόλος προκύπτει από τις παραχωρήσεις που απένειμε η οθωμανική κυβέρνηση στο πλαίσιο του συστήματος των εθνοτήτων (άρθρο 4). Ο Μητροπολίτης προνοεί για τη συγκρότηση και λειτουργία των αναγκαίων για τη διοίκηση των πραγμάτων της κοινότητας σωματείων, τη λειτουργία των οποίων επιβλέπει, ενώ επικυρώνει ως πρόεδρος όλα τα έγγραφα που εκδίδονται από τα σωματεία και επιτηρεί την πιστή τήρηση του κανονισμού και των αποφάσεων των σωματείων (άρθρο 5). Επιβεβαιώνεται και εδώ ο τεράστιος ρόλος που παίζει ο Μητροπολίτης στη ζωή της κοινότητας, όπου τίποτα σχεδόν δεν είναι δυνατόν να γίνει χωρίς τη δική του έγκριση. Είναι ο απόλυτος κυρίαρχος των κοινοτικών πραγμάτων και προφανώς η ύπαρξη ενός ικανού και οξυδερκούς ιεράρχη συνιστά αναγκαία προϋπόθεση για την οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ανάπτυξη της κοινότητας.

Το Γ’ Κεφάλαιο, το οποίο αποτελείται από 19 άρθρα, περιγράφει το πλαίσιο δράσης της Αντιπροσωπείας της κοινότητας. Αυτή συγκροτείται από 36 αντιπροσώπους, που έχουν τετραετή θητεία και εκλέγονται από τις 9 ενορίες της πόλης, ανάλογα με τα στέφανα (νυμφευμένα ζευγάρια) που βρίσκονται στις οικογένειες. Εδώ, δηλαδή, βλέπουμε μια μορφή αναλογικής εκπροσώπησης πυρηνικών οικογενειών κατά ενορία.

 Ο αριθμός των αντιπροσώπων (ένας ανά 25 στέφανα, άρθρο 8) κατανέμεται στις εξής ενορίες, ανάλογα με τα προσδιορισμένα στέφανα ανά ενορία (άρθρο 9): 
-  Δαφνούντας,    επί 157   στεφάνων, αντιπροσ. 6

-  Αγ. Βασιλείου         135                                           5

-  Αγ. Γρηγορίου        125                                           5

- Εξωτείχων	106	4
- Χριστού	105	4
- Υπαπαντής	90	4
- Αγ. Μαρίνα	80	3
- Αγ. Γεωργίου	65	3
- Θεοσκεπάστου	55	2
ΣΥΝΟΛΟ	Αντιπρόσωποι	36

Να σημειωθεί ότι δικαίωμα ψήφου έχουν όσοι έχουν συμπληρώσει το 25^ο έτος της ηλικίας, διαμένουν από τριετίας τουλάχιστον στην πόλη και πληρώνουν την αρχιερατική επιχορήγηση (άρθρο 11), ενώ δικαίωμα του εκλέγεσθαι έχουν όσοι επίσης διαμένουν τουλάχιστον από τριετίας στην πόλη, έχουν συμπληρώσει το 30^ό έτος της ηλικίας, είναι συνδρομητές των σχολείων και πληρώνουν την αρχιερατική επιχορήγηση. Η θητεία της Αντιπροσωπείας είναι τετραετής (άρθρο 19) και αυτή συγκαλείται: α) Κάθε δεύτερη Κυριακή του Ιανουαρίου, για να ελέγξει τα πεπραγμένα της δημογεροντίας, β) Την Κυριακή των Μυροφόρων κάθε έτους, για να ελέγξει τα πεπραγμένα του Συμβουλίου των Σχολείων και γ) Όποτε κρίνει σκόπιμο ο Μητροπολίτης (άρθρο 20).

Είναι φανερό ότι η Αντιπροσωπεία είναι το ανώτερο όργανο της κοινότητας, είναι κατά κάποιο τρόπο μια περιορισμένης κλίμακας Γενική Συνέλευσή της, ένα όργανο που σε κάποιο βαθμό θυμίζει κοινοβούλιο, δεδομένου ότι οι Αντιπρόσωποι συνέρχονται σε τακτά διαστήματα και έχουν συγκεκριμένη θητεία.

Το Δ' κεφάλαιο, που αποτελείται από 17 άρθρα (άρθρα 25 μέχρι 41), ορίζει το πλαίσιο λειτουργίας της Δημογεροντίας. Αυτή αποτελείται από 8 μέλη μεταξύ των Αντιπροσώπων της κοινότητας, που έχουν συμπληρώσει το 40^ό έτος της ηλικίας και διαμένουν στην πόλη τουλάχιστον από πενταετίας (άρθρα 25 και 26), εκλέγονται για δύο χρόνια τη δεύτερη Κυριακή του Ιανουαρίου και λογοδοτούν κάθε χρόνο στην Αντιπροσωπεία (άρθρο 27). Πρόκειται για το όργανο που εκπροσωπεί την κοινότητα στις επίσημες Αρχές και ασχολείται με όλες τις αστικές υποθέσεις της κοινότητας, εκτός των θρησκευτικών και των υποθέσεων που αφορούν τα σχολεία (άρθρα 25, 28, 29 και 30).

Το επόμενο κεφάλαιο, Ε’, μας ενδιαφέρει περισσότερο από κάθε άλλο. Αποτελείται από 32 άρθρα (άρθρα 42 μέχρι 75) και αναφέρεται στο πλαίσιο λειτουργίας των δύο οργάνων της κοινότητας που ασχολούνται άμεσα και αποκλειστικά με τα ζητήματα της εκπαίδευσης: το Συμβούλιο των Σχολείων και την Εφορία.

Το Συμβούλιο των Σχολείων ασκεί τη διοίκηση των σχολείων της πόλης (δηλαδή του κεντρικού κτιρίου του Φροντιστηρίου και των παραρτημάτων του που βρίσκονται στις διάφορες ενορίες της πόλης), είναι δεκαμελές και εκλέγεται με διετή θητεία μεταξύ των μελών της Αντιπροσωπείας, τα οποία έχουν συμπληρώσει τουλάχιστον το 30^ό έτος της ηλικίας και είναι εγκατεστημένοι από τριετίας τουλάχιστον στην πόλη (άρθρο 42 και 44). Εντός της πρώτης εβδομάδας από την εκλογή τους, τα μέλη του Συμβουλίου συνέρχονται για να εκλέξουν μεταξύ τους τα μέλη της Εφορίας, που είναι ο Έφορος, ο Ταμίας και Γραμματέας (άρθρο 45).

Κύριο έργο του Συμβουλίου είναι η οργάνωση των σχολείων της πόλης, η κατάθεση για έγκριση στη συνέλευση Αντιπροσωπείας του ετήσιου προϋπολογισμού των σχολείων, η έγκριση των κανονισμών και των Αναλυτικών Προγραμμάτων των σχολείων, ο έλεγχος των εξόδων τα οποία υποβάλλει για έγκριση στην Αντιπροσωπεία μαζί με πλήρη απολογισμό (άρθρο 46). Το Συμβούλιο προσλαμβάνει και απολύει το διδακτικό προσωπικό, ορίζει το ύψος των διδάκτρων, καθώς και τον αριθμό των μαθητών που θα φοιτήσουν δωρεάν σε συνεννόηση με τους Αντιπροσώπους (άρθρο 48). 

Το νοσοκομείο και οι στρατώνες της Τραπεζούντας.
(Φωτ. Λεύκωμα Αδελφών Κακουλή)

Μπορεί, κατά τη διάρκεια της θητείας του, να αυξομειώσει τα εγκεκριμένα έξοδα μέχρι το ποσό των 50 λιρών χωρίς την έγκριση της Δημογεροντίας και 100 λιρών χωρίς την έγκριση της Αντιπροσωπείας (άρθρο 47). Σε συνεργασία επίσης με τη Δημογεροντία, ορίζει το ύψος της χορηγίας των εκκλησιών προς τα σχολεία (άρθρο 49). Ορίζει επίσης τις σχολικές αργίες, καθώς και τις ημερομηνίες των ετήσιων σχολικών εξετάσεων (άρθρο 50). Κάθε σημαντική πράξη του Συμβουλίου ή της Εφορίας, όπως τα προγράμματα, τα συμβόλαια των εκπαιδευτικών κ.λπ., έχει ισχύ μόνο αν είναι επικυρωμένη από το Μητροπολίτη (άρθρο 52).

Η Εφορία ενεργεί τις εισπράξεις και δαπάνες, εκδίδει τα εισιτήρια (δίδακτρα) των μαθητών, υπογράφει τα απολυτήρια, διανέμει τα βραβεία των αρίστων μαθητών με την επιδοκιμασία του Συμβουλίου, συντάσσει και υπογράφει τα συμβόλαια των εκπαιδευτικών, υπογράφει μετά από έγκριση του Συμβουλίου τα ενοικιαστήρια των σχολικών κτημάτων και εν γένει διενεργεί όλη την εσωτερική λειτουργία των σχολείων σύμφωνα με τις αποφάσεις του Συμβουλίου των Σχολείων (άρθρο 54). Οφείλει να κρατά ενήμερο το Συμβούλιο για την οικονομική κατάσταση των σχολείων (άρθρο 56). Ειδικά ο Επόπτης (ο επικεφαλής της Εφορίας) επισκέπτεται τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα τα σχολεία, ελέγχει την εφαρμογή του προγράμματος και του εσωτερικού τους κανονισμού και εν γένει την κανονική τους λειτουργία, σε συνεργασία πάντοτε με τη Διεύθυνση. 
Φροντίζει, έτσι, για την αντιμετώπιση των παρουσιαζομένων προβλημάτων και των ελλείψεων. Όταν είναι αναγκαίο, επικοινωνεί με τα υπόλοιπα μέλη της Εφορίας (άρθρο 57). Ο ταμίας πραγματοποιεί όλες τις αναγκαίες οικονομικού χαρακτήρα ενέργειες: εισπράξεις, πληρωμές, σύνταξη ισολογισμού (άρθρο 58), είσπραξη της χορηγίας των εκκλησιών υπέρ των σχολείων (άρθρο 59) κ.λπ. Ο Γραμματέας της Εφορίας συντάσσει τα πρακτικά των συνεδριάσεων του οργάνου, τηρεί την αλληλογραφία, φυλάττει τη σφραγίδα του Συμβουλίου, τηρεί το αρχείο και συνυπογράφει με τον Έφορο τα έγγραφα και τα πρακτικά του οργάνου (άρθρο 60).

Τακτικοί πόροι των σχολείων είναι οι εισπράξεις από τα εισιτήρια (δίδακτρα), τα ενοίκια των σχολικών κτημάτων, οι χορηγίες των εκκλησιών, οι ετήσιες συνδρομές των πολιτών - ενδημούντων και αποδημούντων στο εξωτερικό - τα έσοδα του προσκυνήματος του Αγίου Γεωργίου Κουρτζά, οι εισπράξεις από τη γιορτή των Αγίων Πάντων και του ραντίσματος των Φώτων, το πλεόνασμα της ετήσιας διαχείρισης της Μονής Θεοσκεπάστου και του Νεκροταφείου. 
Έκτακτες είναι οι συνδρομές μεμονωμένων συμπολιτών της περιοχής ή του εξωτερικού ή φορέων, καθώς και τα έσοδα από κληροδοτήματα (άρθρο 65). Στα τακτικά έσοδα περιλαμβάνονται και οι ετήσιες συνδρομές όλων των μελών της κοινότητας υπέρ των σχολείων. Τους ετήσιους καταλόγους με τις οικονομικές υποχρεώσεις του καθενός συντάσσει επιτροπή συγκροτούμενη για το λόγο αυτό. Η Εφορία γνωστοποιεί στον καθένα το ύψος της ορισθείσης γι’ αυτόν συνδρομής και μετά από 1 μήνα, εφόσον δεν υποβληθούν τυχόν ενστάσεις, οι κατάλογοι οριστικοποιούνται και είναι εκτελεστοί (άρθρο 68). 
Τα κληροδοτήματα, των οποίων ο διαθέτης δεν ορίζει ειδικό σκοπό, προορίζονται αποκλειστικά προς αύξηση των εσόδων των σχολείων (άρθρο 70). Οι δωρεές και τα κληροδοτήματα, που συνιστούν έσοδα των σχολείων, παραλαμβάνονται από τριμελή επιτροπή, που καταθέτει τα ποσά στην τράπεζα στο όνομα της κοινότητας και εν γνώσει του Μητροπολίτη (άρθρο 71). Τη συγκεκριμένη διάθεση των ποσών αυτών που προκύπτουν από τα κληροδοτήματα αποφασίζει η Δημογεροντία με το Συμβούλιο των Σχολείων (άρθρο 72).

Η οργάνωση της εκπαίδευσης στις κωμοπόλεις και τα χωριά της επαρχίας Τραπεζούντας ανατίθεται στο Φιλεκπαιδευτικό Σύλλογο «ΞΕΝΟΦΩΝ», ο οποίος οφείλει να στέλνει κάθε έτος σχετικό απολογισμό στο Συμβούλιο των Σχολείων (άρθρο 73).

Όσα έχουν σχέση με τη βιβλιοθήκη και το αναγνωστήριο του Φροντιστηρίου, διέπονται από ιδιαίτερο κανονισμό, την εφαρμογή του οποίου εποπτεύει το Συμβούλιο των Σχολείων, το οποίο διορίζει ή απολύει και το βιβλιοφύλακα (άρθρο 74). Οι εισπράξεις από τους ελέγχους, τα αποδεικτικά και τις απολυτήριες εξετάσεις διατίθενται για τον εμπλουτισμό της βιβλιοθήκης (άρθρο 75).

Από το υπόλοιπο μέρος του κανονισμού αυτού, άμεση σχέση με την εκπαίδευση έχει το Κεφάλαιο Η’ και κυρίως το άρθρο 88, που αναφέρεται στις οικονομικές προσφορές υπέρ των σχολείων, χαρακτηρίζοντας και τον αντίστοιχο δωρητή, ανάλογα με το ύψος του ποσού . Συγκεκριμένα Έκτακτος συνδρομητής είναι εκείνος που προσφέρει ποσό μέχρι 25 λίρες, Δωρητής ονομάζεται όποιος προσφέρει από 25 μέχρι 50 λίρες, Ευεργέτης από 50 μέχρι 100 και Μεγάλος Ευεργέτης από 100 μέχρι 300 λίρες. Οι προσφέροντες ποσά άνω των 300 λιρών αναγορεύονται Μεγάλοι Ευεργέτες της κοινότητας και η εικόνα τους αναρτάται σε αίθουσα της Μητρόπολης. Το Συμβούλιο των Σχολείων και η Δημογεροντία συνέρχονται σε κοινή συνεδρίαση για να αποφασίσουν από κοινού για τις απονεμητέες τιμές σε περίπτωση θανάτου Μεγάλου Ευεργέτη της κοινότητας.

Το κεφάλαιο ΣΤ’ του κανονισμού (άρθρα 76 μέχρι 83) αναφέρεται στη διαδικασία των ενοριακών συνελεύσεων, όπου εκλέγονται οι Αντιπρόσωποι της κοινότητας. Το Ζ’ κεφάλαιο (άρθρα 84 μέχρι 87) αναφέρεται στο ύψος (10.985 γρόσια) και στις διαδικασίες είσπραξης από τις ενορίες - στις οποίες κατανέμεται ανάλογα με τον αριθμό των στεφάνων - της Αρχιερατικής Επιχορήγησης. Τέλος, υπάρχουν κάποιες γενικές διατάξεις (άρθρα 94 μέχρι 104 ), που αναφέρονται σε διαδικαστικά θέματα της κοινότητας, μεταξύ των οποίων περισσότερο ενδιαφέρον για μας έχει αυτή που αναφέρεται στο άρθρο 99, σύμφωνα με το οποίο δεν μπορεί κάποιος να συμμετέχει ταυτόχρονα στη Δημογεροντία και στο Συμβούλιο των Σχολείων και του άρθρου 100, σύμφωνα με το οποίο όσοι καθυστερούν την πληρωμή, τόσο της Αρχιερατικής αποζημίωσης όσο και της συνδρομής προς τα σχολεία, αποκλείονται του δικαιώματος του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι.

Ο κανονισμός αυτός εγκρίθηκε, όπως έχουμε προαναφέρει, στις 22 Μαρτίου 1901 και άρχισε να ισχύει με την επικύρωσή του από τη Μητρόπολη στις 2 Μαΐου 1901.

Φροντιστήριο  Τραπεζούντας

  Ο κανονισμός του 1909

Ο κανονισμός αυτός είναι πολύ μεγαλύτερος, αποτελείται από 144 άρθρα, τα οποία είναι κατανεμημένα σε 8 κεφάλαια. Επειδή τα περισσότερα από τα σημεία του κανονισμού αυτού δεν διαφέρουν από τον προηγούμενο, θα κάνουμε ιδιαίτερη αναφορά μόνο στα σημεία όπου υπάρχουν διαφοροποιήσεις σε σχέση με εκείνον και θα αναφερθούμε αναλυτικότερα στα σημεία που έχουν άμεση σχέση με την εκπαίδευση.

Πρώτη και μάλιστα βασική διαφορά του νέου αυτού κανονισμού σε σχέση με τον παλαιό είναι ο ίδιος ο τίτλος, στον οποίο προστίθεται ο εθνικός προσδιορισμός «ελληνικής» δίπλα στο θρησκευτικό «ορθόδοξης» για την κοινότητα Τραπεζούντας. Βασική ερμηνεία της πρόσθεσης του εθνικού αυτού προσδιορισμού, που δίνει την αίσθηση μεγαλύτερης ελευθερίας για τους Έλληνες του Πόντου, έχει ο χρόνος κατά τον οποίο έρχεται ο νέος αυτός κανονισμός. Συγκεκριμένα, έχει προηγηθεί η επανάσταση των Νεοτούρκων (Yon Turkler) το 1908, η οποία με τις βασικές της διακηρύξεις περί ισονομίας και ισοπολιτείας για όλους τους λαούς της αυτοκρατορίας, συγκινεί και ενθουσιάζει σε μεγάλο βαθμό μεταξύ των άλλων εθνοτήτων και τους Έλληνες του Πόντου, οι οποίοι, μετά τη μεγάλη τους οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη, βλέπουν να αποδεσμεύονται από το αυταρχικό οσμανικό καθεστώς και να υλοποιούνται οι στόχοι τους για περισσότερες εθνικές και θρησκευτικές ελευθερίες. Η συγκίνηση και ο ενθουσιασμός αυτός αντικατοπτρίζονται σε πολλές εικόνες της εποχής, όπου σε διάφορες περιοχές του Πόντου οι Έλληνες οργανώνουν πολλές και μεγάλες εκδηλώσεις για να εορτάσουν την ψήφιση του νέου συντάγματος που κατοχυρώνει τις παραπάνω αρχές. Θα περάσουν, βέβαια, λίγα μόνο χρόνια για να διαψευστούν παταγωδώς ο ενθουσιασμός και οι ελπίδες που γεννήθηκαν μεταξύ των Ελλήνων και να αποκαλυφθεί ο πραγματικός στόχος των Νεοτούρκων, που αναφέρεται σε μια εθνικά καθαρή Τουρκία.

Άλλη διαφορά είναι το μέγεθος. Ο νέος κανονισμός απέναντι στα 104 άρθρα του παλαιότερου, περιέχει όχι μόνον 144 άρθρα, αλλά και παράρτημα στο τέλος, αποτελούμενο από 20 επιπλέον άρθρα, με τα οποία ρυθμίζει ζητήματα σχετικά με τις επικήδειες τιμές που απονέμουν τα όργανα της κοινότητας στους ομογενείς που επιχορηγούν τα σχολεία, ανάλογα με τον τίτλο που τους έχει απονεμηθεί, που αντιστοιχεί στο ύψος της προσφοράς τους.

Στο νέο κανονισμό υπάρχουν διαφορές ως προς την εκλογή των μελών της Αντιπροσωπείας. Ενώ στον παλαιότερο προβλέπεται η αναλογική εκλογή αντιπροσώπων κατά ενορία ανάλογα με τον αριθμό των στεφάνων, στο νέο προβλέπεται η εκλογή ίσου αριθμού (4) αντιπροσώπων από καθεμία εκ των 9 ενοριών (δηλαδή 4 Χ 9 = 36 αντιπρόσωποι, άρθρο 6). Πολύ σημαντική είναι και η τροποποίηση του τρόπου διαλογής των ψήφων, η οποία, ενώ πριν γινόταν σε ορισμένο τόπο στην περιοχή της ενορίας, τώρα γίνεται στη Μητρόπολη, όπου έχει μεταφερθεί από την Εφορευτική Επιτροπή της κάθε ενορίας η κάλπη μετά τη λήξη της ψηφοφορίας (άρθρο 13). Αυτό το γεγονός, σε συνδυασμό με την ύπαρξη δύο επιπλέον άρθρων, σε σχέση με τον παλαιότερο κανονισμό που αφορούν τη διαδικασία της εκλογής Αντιπροσώπων, εκτός από την ακόμη μεγαλύτερη ενίσχυση του ρόλου του Μητροπολίτη δείχνει ότι προφανώς στο παρελθόν είχαν γίνει παρατυπίες ή ακόμη και κάποιες αδικίες κατά τις διαλογές των ψήφων, που η κοινότητα έκρινε ότι θα πρέπει να αρθούν με το νέο κανονισμό.

Καινοτομία του νέου κανονισμού συνιστά επίσης η καθιέρωση του ασυμβίβαστου μεταξύ της ιδιότητας του Αντιπροσώπου αφενός και του Δημογέροντος ή Συμβούλου των Σχολείων αφετέρου. Αν κάποιος

Αντιπρόσωπος εκλεγεί Δημογέρων ή Σύμβουλος, παραιτείται από την ιδιότητα του Αντιπροσώπου και αντικαθίσταται από τον αναπληρωματικό του (άρθρο 22). Κατ’ αυτό τον τρόπο αποφεύγεται η συγκέντρωση περισσότερων αξιωμάτων σε λίγα πρόσωπα, δίνεται η ευκαιρία σε περισσότερα στελέχη της κοινότητας να συμμετέχουν στα κοινά και συνεπώς η λειτουργία των οργάνων της κοινότητας γίνεται πιο αποτελεσματική.

Άλλη σημαντική καινοτομία αναφέρεται στο Συμβούλιο των Σχολείων, το οποίο έχει θητεία διετή, εκλεγόμενο από την Αντιπροσωπεία όπως και πριν, αλλά ανανεώνεται κατά το ήμισυ κάθε έτος, με κλήρωση (άρθρο 44). Επίσης, τα τρία μέλη της Εφορίας (Έφορος, Ταμίας και Γραμματέας) εκλέγονται τώρα μεταξύ των 10 μελών του Συμβουλίου, όχι από τα μέλη του Συμβουλίου, αλλά από την ίδια την Αντιπροσωπεία (άρθρο 47). Αυτό αναβαθμίζει την Εφορία ως όργανο της κοινότητας, προσδίδοντάς της μεγαλύτερο κύρος. Ενώ στον παλαιότερο κανονισμό δεν υπάρχει σαφής πρόβλεψη για την εκλογή Προέδρου του Συμβουλίου των Σχολείων, εδώ έχουμε το Μητροπολίτη να συμμετέχει στην πρώτη μετά την εκλογή του συνεδρίαση του οργάνου και να υποδεικνύει αυτός τον Πρόεδρό του (άρθρο 48). Έτσι, ο Μητροπολίτης καθίσταται ακόμη πιο καθοριστικός παράγοντας στα εκπαιδευτικά πράγματα, δεδομένου ότι, ενώ η Εφορία είναι εκτελεστικό κατά βάση όργανο, το Συμβούλιο των Σχολείων είναι κατεξοχήν όργανο χάραξης της εκπαιδευτικής πολιτικής της κοινότητας.

Μια ιδιαίτερα σημαντική αναφορά του νέου κανονισμού αξίζει να προσεχθεί: Το άρθρο 51 αναθέτει στο Συμβούλιο των Σχολείων τη σύνταξη κανονισμού λειτουργίας των σχολείων της πόλης, καθώς και κανονισμό ταμείου προνοίας υπέρ των εκπαιδευτικών τους. Αυτή καθεαυτή η απόφαση είναι πολύ σημαντική, αλλά το γεγονός ότι δεν διασώζεται αντίστοιχος κανονισμός δείχνει ότι τα γεγονότα που ακολούθησαν και οδήγησαν μετά από λίγα χρόνια στην οριστική έξοδο των Ελλήνων από τον Πόντο δεν επέτρεψαν να υλοποιηθεί η απόφαση αυτή.

Διπλασιάζεται το ποσό που έχει τη δυνατότητα να διαχειριστεί το Συμβούλιο εκτός των προϋπολογισθέντων ποσών. Τώρα μπορεί να αυξομειώσει τα προϋπολογισθέντα ποσά κατά 100 λίρες (από 50) χωρίς την έγκριση της Δημογεροντίας και κατά 200 λίρες (από 100) χωρίς την έγκριση της Αντιπροσωπείας (άρθρο 52). Προφανώς, πρόκειται για μια ρύθμιση που αντιμετωπίζει τη σχετική γραφειοκρατία και καθιστά το Συμβούλιο περισσότερο ευέλικτο και αποτελεσματικό στη λειτουργία του. Το ίδιο ισχύει και για την Εφορία, η οποία, ενώ πριν δεν μπορούσε να διενεργήσει έκτακτες δαπάνες αξίας πάνω από 500 γρόσια χωρίς την έγκριση του Συμβουλίου, τώρα το ύψος του ποσού αυτού ανέρχεται στα 2.000 γρόσια (άρθρο 61).

Ενδιαφέρουσα είναι η διαδικασία σύνταξης των καταλόγων των συνδρομητών με το ύψος της ετήσιας συνδρομής του καθενός υπέρ των σχολείων. Αυτό που γνωρίζουμε είναι ότι οι κατάλογοι αυτοί συγκροτούνται στις ενοριακές συνελεύσεις (άρθρο 72), είναι δηλαδή αντικείμενο ελεύθερης και δημόσιας συζήτησης, όπου προφανώς ο καθένας αναπτύσσει τους ισχυρισμούς του, επικαλούμενος τυχόν λόγους οικονομικής του αδυναμίας για τους οποίους πιθανόν θα πρότεινε μείωση του ύψους της συνδρομής του. Πρόκειται για μια ενδιαφέρουσα διαδικασία, μετά το πέρας της οποίας μπορούμε να συμπεράνουμε ότι ο καθένας, ανεξάρτητα αν έχει παιδιά που φοιτούν στο Φροντιστήριο και τα παραρτήματά του, καταθέτει την ετήσια συνδρομή του υπέρ των σχολείων της πόλης, σύμφωνα με τις δυνάμεις του.

Ενώ στον προηγούμενο κανονισμό υπάρχουν μόνο τρία άρθρα σχετικά με τα κληροδοτήματα, στο νέο προστίθεται ολόκληρο κεφάλαιο (το κεφάλαιο Ζ’) με 17 άρθρα (άρθρα 76 μέχρι 91). Τα κληροδοτήματα συνιστούν ουσιαστικά περιουσία των σχολείων, είναι κυρίως δωρεές κάποιων, πλουσίων κατά κανόνα, ομογενών υπέρ των σχολείων. Εδώ αναφέρονται οι περιγραφές των κληροδοτημάτων, οι διαδικασίες που απαιτούνται για την ορθή και προς μεγαλύτερο δυνατόν όφελος των σχολείων διαχείρισή τους, οι σχέσεις της Εφορίας και του Συμβουλίου με τις τράπεζες στις οποίες είναι κατατεθειμένα χρήματα από τα έσοδα των κληροδοτημάτων και γενικά περιγράφονται με λεπτομέρειες όλες οι ενέργειες που απαιτούνται για την αποτελεσματική και διαφανή διαχείριση των κληροδοτημάτων των σχολείων. Η ύπαρξη του κεφαλαίου αυτού δικαιολογεί κατά ένα μεγάλο μέρος το μεγαλύτερο όγκο του κανονισμού αυτού σε σχέση με τον προηγούμενο. Αυτό έχει αξία, γιατί φαίνεται ότι έχει παρατηρηθεί κατά το παρελθόν διαχείριση όχι ορθολογική, που οφείλεται προφανώς στο ελλιπές πλαίσιο λειτουργίας που προέβλεπε ο παλαιότερος κανονισμός. Συνεπώς, οι εμπειρίες αυτές από τη διαχείριση των κληροδοτημάτων μέχρι τη στιγμή εκείνη έδειξαν ότι απαιτείται πιο αποτελεσματική και περισσότερο διαφανής διαχείριση και συνεπώς η κοινότητα οφείλει να διασφαλίσει αυτά τα χαρακτηριστικά με διατάξεις, τις οποίες τελικά εισήγαγε ως συγκεκριμένες ρυθμίσεις στον κανονισμό της.

Ο νέος κανονισμός έχει περισσότερα (11 έναντι 8) άρθρα που αφορούν τη διαδικασία των ενοριακών συνελεύσεων (άρθρα 92 μέχρι 102). Είναι προφανές ότι ρίχνει μεγαλύτερο βάρος στο πρωτοβάθμιο επίπεδο, προσπαθώντας να βελτιώσει την οργάνωση των ομογενών στις ενορίες, όπου συμμετέχουν όλοι οι Έλληνες της πόλης, με στόχο να διαμορφωθούν καλύτερες προϋποθέσεις επιτυχίας των πρωτοβουλιών τους.

Στο κεφάλαιο περί προσφορών, έχει προστεθεί διάταξη (στο άρθρο 106) σύμφωνα με την οποία όσοι προσφέρουν υπέρ των σχολείων περισσότερες από 1.000 λίρες ανακηρύσσονται, μετά από κοινή συνεδρίαση της Δημογεροντίας και του Συμβουλίου των Σχολείων, Μεγάλοι Ευεργέτες της κοινότητας, ενώ η εικόνα τους αναρτάται και στο συνοδικό της Μητρόπολης και στις αίθουσες τελετών των σχολείων. Είναι φανερή η προσπάθεια προσέλκυσης των μεγάλων αστών της πόλης να συνεισφέρουν όσο το δυνατόν περισσότερο στην ανάπτυξη της εκπαίδευσης. Η άποψη αυτή ενισχύεται με το παράρτημα στο τέλος του κανονισμού, όπου περιλαμβάνονται με λεπτομέρειες οι τιμές που αποδίδονται στις κηδείες των χορηγών των σχολείων της κοινότητας, ανά κατηγορία (Συνδρομητής, Δωρητής, Ευεργέτης, Μεγάλος Ευεργέτης). Πρόκειται για λεπτομερείς και εντυπωσιακές τελετουργίες, οι οποίες εμπλουτίζονται σε εντυπωσιακό βαθμό όσο σημαντικότερος είναι ο χορηγός και στις οποίες λαμβάνουν μέρος, ανάλογα και με την κατηγορία στην οποία ανήκει ο χορηγός, μικρός ή μεγάλος αριθμός στελεχών της κοινότητας, μέχρι το Μητροπολίτη.

1903: Τραπεζούντα

Υπάρχουν επίσης κεφάλαια περί βαπτίσματος (άρθρο 114), περί γάμου (115-117), περί του Ακρίτειου Νοσοκομείου, το οποίο έχει ήδη οικοδομήσει ο Μέγας Ευεργέτης Π. Ακρίτας, όπου αναφέρεται ότι το νοσοκομείο διέπεται από δικό του κανονισμό και διοικείται από Συμβούλιο που εκλέγεται από την Αντιπροσωπεία, στην οποία και λογοδοτεί (άρθρο 128).

Τέλος, ενδιαφέρον έχει το 17^ο κεφάλαιο (άρθρα 120 - 127), όπου αναφέρεται με σαφήνεια το ποσοστό χρημάτων που διατίθενται για τα σχολεία κατά την τέλεση ιεροτελεστιών. Συγκεκριμένα: από τον ανάδοχο όταν γίνεται βάπτιση (5 γρόσια), στο στεφάνωμα από τον παράνυμφο (γρόσια 10 μέχρι 30), στις κηδείες και τα μνημόσυνα (5 μέχρι 30). Τα ποσά αυτά τα εισπράττουν με τη λήξη της εκάστοτε ιεροτελεστίας οι επίτροποι των εκκλησιών και τα αποδίδουν στην Εφορία των σχολείων κάθε τρίμηνο.

Γενικά, ο κανονισμός του 1901 είναι ένα πολύ σημαντικό κείμενο, που μας παρέχει το πλαίσιο οργάνωσης και λειτουργίας της κοινότητας Τραπεζούντας στην αυγή του 20^ού αιώνα. Μετά δε από οκτώ χρόνια έχουμε το νέο κανονισμό, με τον οποίο κυρίως συμπληρώνονται οι διατάξεις του προηγούμενου κανονισμού και διορθώνονται κάποιες άλλες, ενώ παράλληλα προστίθενται νέες διατάξεις κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να γίνει η λειτουργία των οργάνων της κοινότητας περισσότερο αποτελεσματική.

ΑΝΤΩΝΗ Υ. ΠΑΥΛΙΔΗ

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΠΟΝΤΙΑΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ
 «ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΝΤΟΥ» ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 24

"ΤΟ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΑΣ (1900-1914) και η ιδεολογική κυριαρχία των Ελλήνων στον Πόντο"