Κανονισμοί άλλων σχολικών μηχανισμών του Πόντου

  Όπως προαναφέραμε, δεν διαθέτουμε κανονισμό λειτουργίας του Φροντιστηρίου αυτής της περιόδου, που θα μας βοηθούσε να κάνουμε μια σε βάθος ανάλυση του περιεχομένου της εκπαίδευσης και των διδασκομένων μαθημάτων. Αλλά δεν έχουμε στη διάθεσή μας ούτε και κανονισμό άλλων σχολείων του Πόντου που να αναφέρονται στην ίδια περίοδο, γεγονός που θα μας βοηθούσε εμμέσως να αντλήσουμε στοιχεία που να αναφέρονται και στο πρόγραμμα του Φροντιστηρίου, με δεδομένο το χαρακτήρα του Φροντιστηρίου ως προτύπου σχολείου των Ελλήνων του Πόντου και, συνεπώς, της συνεχούς προσπάθειας όλων των σχολείων του Πόντου να προσαρμόσουν τα προγράμματά τους προς το πρόγραμμα του Φροντιστηρίου. Έχουμε διαθέσιμους μόνο τους κανονισμούς δύο σχολείων, από τα πιο αξιόλογα εκτός του Φροντιστηρίου, που βρίσκονται σε δύο από τις μεγάλες παραθαλάσσιες πόλεις του Πόντου, Κοτύωρα και Αμισό, που αναφέρονται όμως στο τελευταίο τέταρτο του 19^ου αιώνα, δηλαδή πριν από την εξεταζόμενη περίοδο.

 Πρόκειται για τον Κανονισμό της «Εν Κοτυώροις (Ορδού) Ψωμιαδείου Σχολής», που εκδίδεται στην Κωνσταντινούπολη το 1878, και τον Κανονισμό «των εν Αμισώ ελληνικών εκπαιδευτηρίων», που εκδίδεται το 1890. Το γεγονός ότι οι δύο αυτοί κανονισμοί αναφέρονται σε σχολεία μικρότερης εμβέλειας από το Φροντιστήριο αλλά και σε μια περίοδο πριν από την εξεταζόμενη μας αναγκάζει να μην κάνουμε εκτενή, αλλά μάλλον σύντομη, αναφορά σ’ αυτούς. Παρά τις αδυναμίες αυτές, κρίνουμε σκόπιμο να παραθέσουμε έστω και κατ’ αυτό τον τρόπο τους προαναφερθέντες κανονισμούς, για να έχουμε μια έστω και αδύναμη και έμμεση αίσθηση του προγράμματος του Φροντιστηρίου.

Ο Κανονισμός της Ψωμιαδείου Σχολής Κοτυώρων αναφέρεται στη γνωστή σχολή που οικοδόμησε και προσέφερε στην ιδιαίτερη πατρίδα του ο Κωνσταντίνος Σπυρίδωνος Ψωμιάδης, ο οποίος μετά την ολοκλήρωση του έργου δωρίζει στη σχολή τέσσερα ακίνητα στην Κωνσταντινούπολη για την αντιμετώπιση των λειτουργικών της εξόδων. Για το λόγο αυτό η σχολή λαμβάνει το όνομά του, γεγονός που κατοχυρώνεται στη σελίδα δ’ του πατριαρχικού συγιλίου, το οποίο συμπεριλαμβάνεται στον κανονισμό, αλλά και αναφέρεται συγκεκριμένα στο άρθρο 1 του κανονισμού.

 Στη Σχολή λειτουργούν δύο τμήματα: Αλληλοδιδακτικό (το χαμηλότερο επίπεδο σχολείου, που ισοδυναμεί με τις 4 πρώτες τάξεις του Δημοτικού σχολείου) και Ελληνικό (περίπου στο επίπεδο του Σχολαρχείου, μεταξύ των τελευταίων τάξεων του Δημοτικού και των πρώτων του Γυμνασίου, άρθρο 2 του κανονισμού).

 Σχολάρχης είναι ο δάσκαλος της τελευταίας τάξης, ο οποίος προΐσταται των δασκάλων, έχει την ευθύνη για τη εφαρμογή του κανονισμού και γενικά για όλη τη λειτουργία της σχολής και λογοδοτεί ετησίως κατά την ημέρα των εξετάσεων στο τέλος του διδακτικού έτους (άρθρα 10, 14 και 15 του κανονισμού).

 Ειδικά στα διδασκόμενα μαθήματα γίνεται εκτενής αναφορά στα άρθρα 27, 28 και 29. Εδώ τα διδασκόμενα μαθήματα του Αλληλοδιδακτικού απλώς περιγράφονται και είναι: Ανάγνωση με ερμηνεία των λέξεων, Γραφή, Ιερή Κατήχηση και σύντομη Ιερά Ιστορία, Πολιτική Γεωγραφία και Αριθμητική. Φυσικά, αναλυτικά παρατίθεται η διδακτέα ύλη των μαθημάτων των τεσσάρων τάξεων του Ελληνικού λεγομένου τμήματος της Σχολής.

 Έτσι, στην Α’ τάξη διδάσκονται: Ιερά Ιστορία (3 ώρες εβδομαδιαίως), Ελληνικά (απλές και σύντομες ελληνικές φράσεις, Αισώπειοι μύθοι, γνώμαι παλαιών, συνολικά 6 ώρες εβδομαδιαίως), Πρακτική αριθμητική (3 ώρες εβδομαδιαίως), Πολιτική Γεωγραφία (3 ώρες), Ορθογραφικά Γυμνάσματα (3).

 Στη Β’ τάξη Ιερά Ιστορία (συνέχεια από την Α’ και τέλος, 3 ώρες), Ελληνικά (Λουκιανός, Χρυσόστομος μετά γραμματικής και ετυμολογικού, 6 ώρες),

Πρακτική Αριθμητική (3), Πολιτική Γεωγραφία (συνέχεια από την Α’ και τέλος,

3)     , Ορθογραφικά Γυμνάσματα από ελληνικά κείμενα με ερμηνεία των λέξεων (3). Στη Γ’ τάξη έχουμε Ελληνικά (Ξενοφών, Πλούταρχος, Ισοκράτης, με συντακτικό, 6 ώρες), Γεωμετρία (3), Ελληνική Ιστορία (3), Μαθηματική Γεωγραφία (3), Ορθογραφικά γυμνάσματα από κείμενα της αρχαίας ελληνικής (3), Ιερόν τι μάθημα (επεξήγηση ευαγγελίου).

 Στη Δ’, τέλος, τάξη διδάσκονται: Ιερά κατήχησις (2), Ελληνικά (Λυσίας, Λυκούργος, Δημοσθένης, με σύνταξη, ώρες 6), Ελληνική Ιστορία (3), Φυσική Γεωγραφία (3) Έκθεση (2 ώρες), Ανάγνωση εκ του Πλουτάρχου. Ο κανονισμός αυτός - όπως και κάθε άλλος κανονισμός - επικυρώνεται από το Πατριαρχείο, με ημερομηνία εδώ 13 Ιουλίου 1878.

Ο κανονισμός των ελληνικών εκπαιδευτηρίων Αμισού δεν περιλαμβάνει Αναλυτικό Πρόγραμμα των διδασκομένων μαθημάτων. Σημαντικό, όμως, στοιχείο του είναι ο προσδιορισμός των σκοπών των εκπαιδευτηρίων, που είναι «η εν ορθοδόξω διδασκαλία και ελληνική παιδεία ηθική Τε και διανοητική μόρφωσις της εις αυτά φοιτώσης νεολαίας κατά τας νεωτέρας παιδαγωγικάς μεθόδους» (άρθρο 1).

 Άλλο στοιχείο είναι η διαίρεση των εκπαιδευτηρίων σε Δημοτικό με 4 τάξεις και Ελληνικό σχολείο με 6 τάξεις, από τις οποίες οι 3 τελευταίες ισοδυναμούν με τις γυμνασιακές (άρθρο 3). Υπάρχει επίσης και νηπιαγωγείο, που παίζει το ρόλο προπαρασκευαστικής τάξης (άρθρο 4). 

Αμισός (Τσινέκιο γυμνάσιο)

Φαίνεται, δηλαδή, ότι στην Αμισό (Σαμψούντα), 10 χρόνια πριν από την έλευση του 20^ού αιώνα, λειτουργεί σχολείο σχεδόν στο ίδιο επίπεδο, τουλάχιστον ως προς τον αριθμό των τάξεων, με το Φροντιστήριο. Άλλο ενδιαφέρον στοιχείο είναι ο προσδιορισμός των προσόντων του Σχολάρχη - Διευθυντή, ο οποίος πρέπει να είναι «τελειοδίδακτος του Πανεπιστημίου και ανεγνωρισμένης ικανότητος περί του διδάσκειν και διευθύνειν» (άρθρο 16), δηλαδή πρέπει να είναι προσωπικότητα εγνωσμένου κύρους. Μεγάλο ρόλο παίζει εδώ η Σχολική Εφορία, που είναι τετραμελής, είναι η ανώτατη αρχή των εκπαιδευτηρίων της πόλης, μπορεί να επισκέπτεται είτε εν σώματι είτε κατά μέλη το σχολείο, να εισέρχεται στις τάξεις κατά την ώρα του μαθήματος, να λαμβάνει οποιεσδήποτε πληροφορίες από το Σχολάρχη σχετικά με τη λειτουργία του σχολείου (άρθρο 9). Συνεδριάζει κάθε εβδομάδα (άρθρο 11) και διορίζει το προσωπικό των σχολείων, συνεργαζόμενη με το Σχολάρχη για τους προς διορισμό εκπαιδευτικούς, καθώς και για κάθε ζήτημα που αφορά την εσωτερική διοίκηση των σχολείων της πόλης (άρθρο 14), υπογράφει τα συμβόλαια των προσλαμβανομένων εκπαιδευτικών (άρθρο 15) κ.λπ.

 Οι εκπαιδευτικοί που διδάσκουν στα εκπαιδευτήρια της πόλης πρέπει να διαθέτουν τουλάχιστον απολυτήριο Γυμνασίου και να είναι «χρηστοί τα ήθη και ευδόκιμοι περί την διδασκαλίαν και την μέθοδον» (άρθρο 22). Στο υπόλοιπο μέρος του ο κανονισμός αυτός αναφέρεται σε άλλα δευτερεύοντα ζητήματα, όπως τα σχετικά με τους μαθητές (άρθρα 39-44), τις αργίες (άρθρο 52), ποινές (άρθρα 53-57) τους γονείς και κηδεμόνες (άρθρα 45-47), τις εξετάσεις (άρθρα 58-61), περί βιβλιοθήκης (άρθρα 62-69) κ.λπ.

Από την παράθεση αυτών των στοιχείων, που προκύπτουν από τους κανονισμούς των σχολών της Αμισού και των Κοτυώρων, επιβεβαιώνονται οι εκτιμήσεις που έχουμε κάνει μέχρι τώρα. Στο πρόγραμμα της σχολής των Κοτυώρων, έστω και με την απλή παράθεση των μαθημάτων, διαπιστώνουμε ότι εμπεριέχονται κατά βάση τα μαθήματα που διδάσκονται κατά την περίοδο αυτή στη Μεγάλη του Γένους Σχολή, τα οποία διδάσκονται σε λίγο περιορισμένη κλίμακα και στο Φροντιστήριο - μόνο που εδώ διδάσκονται σε μια κλίμακα ακόμη πιο περιορισμένη σε σχέση με το Φροντιστήριο, το οποίο ασφαλώς κυριαρχεί μεταξύ των σχολείων όλου του Πόντου. Αποδεικνύεται, δηλαδή, και πάλι ότι υπάρχει ένας φορέας υπεράνω όλων, που συντονίζει τη λειτουργία όλων των ελληνικών σχολείων της αυτοκρατορίας. Πρόκειται, φυσικά, για το Οικουμενικό Πατριαρχείο, το οποίο εκτός των άλλων επικυρώνει και τους κανονισμούς είτε απευθείας το ίδιο, όπως στην περίπτωση της Ψωμιαδείου Σχολής Κοτυώρων, στην οποία αναφερόμαστε, είτε μέσω των τοπικών Μητροπολιτών. Ο καθοριστικός, δηλαδή, ρόλος του Οικουμενικού Πατριαρχείου επιβεβαιώνεται για μια ακόμη φορά.

Ένα άλλο δεδομένο που προκύπτει είναι η ταύτιση των ιδεολογικών στόχων των σχολείων της Αμισού - δεύτερης σε πληθυσμό πόλης του Πόντου, με επίσης μεγάλη οικονομική ανάπτυξη, όπως και της Τραπεζούντας και συνεπώς με αυτονόητες μεγάλες ανάγκες ανάπτυξης της εκπαίδευσης - με τους στόχους του Φροντιστηρίου, γεγονός που μας επιτρέπει να θεωρήσουμε τους στόχους της ορθόδοξης χριστιανικής διδασκαλίας και της ελληνικής παιδείας ως έχοντες πλέον γενική ισχύ μεταξύ όλων των σχολείων του Πόντου.

Φαίνεται, επίσης, και ο σημαντικός ρόλος που παίζουν οι Σχολικές Εφορίες στη λειτουργία των σχολείων. Αυτό ενισχύεται σε σημαντικό βαθμό και από το πλαίσιο λειτουργίας της Σχολικής Εφορίας και γενικά της Κοινότητας Τραπεζούντας σε σχέση με το Φροντιστήριο, όπως θα δείξουμε στο κεφάλαιο που θα παραθέσουμε τους παράγοντες που επηρέασαν τη λειτουργία του Φροντιστηρίου.

ΑΝΤΩΝΗ Υ. ΠΑΥΛΙΔΗ

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΠΟΝΤΙΑΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ
 «ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΝΤΟΥ» ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 24

"ΤΟ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΑΣ (1900-1914) και η ιδεολογική κυριαρχία των Ελλήνων στον Πόντο"