Οι οικονομικές προϋποθέσεις.Μέρος 1ο

Η οικονομική ανάπτυξη είναι πλέον ραγδαία. Οι προοπτικές της Τραπεζούντας, όπως ήδη έχει αναφερθεί, είναι λαμπρές. Ένα τεράστιο πλήθος τόσο σε ποιότητα όσο και, κυρίως, σε ποσότητα προϊόντων εισάγεται στο λιμάνι της πόλης, για να μεταφερθεί στο εσωτερικό προς τη Βαγδάτη ή τις αγορές της Ανατολής προς την Περσία μέσω του δρόμου του μεταξιού, του οποίου η Τραπεζούντα αποτελεί τον πρώτο σταθμό.

Από την άλλη πλευρά, οι εξαγωγές από το λιμάνι της πόλης προς τη Ρωσία, την Κωνσταντινούπολη και τις αγορές της Ευρώπης, αν και υστερούν των εισαγωγών, είναι επίσης τεράστιες σε σχέση με το παρελθόν.

 Με τους πίνακες που ακολουθούν μπορούμε να κατανοήσουμε γιατί η Τραπεζούντα καθίσταται μια από τις κύριες πύλες - μετά την Κωνσταντινούπολη και τη Σμύρνη - εισόδου και εξόδου προϊόντων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από και προς την Ανατολή.

Καταρχάς ο ρυθμός αύξησης των εισαγωγών - εξαγωγών από και προς το λιμάνι της Τραπεζούντας κατά τα μέσα του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα φαίνεται από τον πίνακα που ακολουθεί.

Λιμάνι Τραπεζούντας

Ρυθμός αύξησης αξίας εξαγωγών - εισαγωγών μέσω του λιμανιού της Τραπεζούντας κατά τις πενταετίες 1876-80 και 1881-85256. (Σε λίρες Αγγλίας)

	Α’ Εξαγωγές
Περίοδος 5ετίας	Προς την Αγγλία	Σύνολο(Προς όλες τις χώρες)	Μέσος Όρος Έτους
1876-80	207.500	2.536.300	507.260
1881-85	265.000	3.297.400	659.480
Ποσοστό αύξησης	28,9%	30%
	Β’ Εξαγωγές
1876-80	3.986.900	6.386.000	1.277.200
1881-85	4.474.500	8.121.800	1.624.360
Ποσοστό Αύξησης	12,2%	27,1%

Οι αριθμοί αυτοί ασφαλώς δείχνουν τη δυναμική ανάπτυξης και το σφρίγος που έχει η οικονομία της πόλης, λίγο πριν από τον 20ό αιώνα. Δείχνουν επίσης γιατί η οθωμανική οικονομία είναι ελλειμματική, δηλαδή γιατί οι εισαγωγές της είναι πολλαπλάσιες σε αξία από τις εξαγωγές.

Ένα άλλο στοιχείο που φανερώνει ο πίνακας είναι ότι και στις δύο περιπτώσεις (δηλ. και κατά το 1876-80 και 1881-85 ) η αξία των εισαγωγών που προέρχονται από την Αγγλία είναι σχεδόν το 50% της αξίας των εισαγωγών των άλλων χωρών. Συνεπώς τα συμφέροντα της Αγγλίας έχει πολύ ζωτικότερα εκείνα των υπολοίπων χωρών.

Ο επόμενος πίνακας, μας δείχνει όχι μόνο ενδιαφέροντα αριθμητικά στοιχεία που αφορούν την οικονομία της πόλης, αλλά και τις χώρες που έχουν τις σημαντικότερες οικονομικές σχέσεις με την περιοχή και συνεπώς τα μεγαλύτερα συμφέροντα εκεί:

Αξία εισαγωγών- εξαγωγών κατά χώρες από και προς το λιμάνι της Τραπεζούντας κατά το 1899 (σε λίρες Αγγλίας)

ΧΩΡΕΣ	ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΠΡΟΣ	ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ ΠΡΟΣ
ΑΓΓΛΙΑ	4.955	228.065
ΟΣΜΑΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ	260.805	176.900
ΑΥΣΤΡΙΑ & ΓΕΡΜΑΝΙΑ	27.085	134.645
ΓΑΛΛΙΑ	68.760	126.785
ΡΩΣΙΑ	37.010	73.720
ΡΟΥΜΑΝΙΑ & ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ	4.260	19.720
ΕΛΛΑΔΑ & ΙΤΑΛΙΑ	2.700	28.880
ΑΛΛΕΣ	12.225	34.505
ΣΥΝΟΛΟ	417800	823.220

Ο πίνακας αυτός μας δείχνει ενδιαφέροντα στοιχεία. Πρώτα - πρώτα βλέπουμε ότι οι εισαγωγές από τις άλλες χώρες προς το λιμάνι της Τραπεζούντας είναι πολύ μεγαλύτερες, από σχεδόν διπλάσιες μέχρι πολλαπλάσιες σε σχέση με τις εξαγωγές. Αυτό συμβαίνει, σε γενικές γραμμές, και στο σύνολο του κράτους. Το δεδομένο αυτό επιβεβαιώνει την εκτίμηση που προέκυψε από τον προηγούμενο πίνακα, το γεγονός δηλαδή ότι η οικονομία του οσμανικού κράτους είναι εξωστρεφής, επειδή οι εξαγωγές  υπερέχουν σε σημαντικό βαθμό των εισαγωγών.

 Οι χώρες που αναφέρονται στον πίνακα και έχουν τα μεγαλύτερα οικονομικά ενδιαφέροντα στην περιοχή είναι κατά σειρά η Αγγλία, η Γερμανία, η Γαλλία και η Ρωσία. Ένα άλλο δεδομένο που προκύπτει από τον πίνακα αυτό είναι το γεγονός ότι η ποσοστιαία αξία των εισαγωγών από την Αγγλία σε σύγκριση με τη δεκαετία του 1880 έχει πέσει δραματικά (το 1881-85 4.474.500 λίρες Αγγλίας σε σύνολο 8.121.800, δηλαδή πάνω από το 50% του συνόλου, ενώ το 1889 είναι 228.065 λίρες Αγγλίας σε σύνολο 823.220, δηλαδή γύρω στο 25%).

 Από τα στοιχεία αυτά γίνεται φανερό ότι ο ρόλος της Αγγλίας στην περιοχή βαίνει μειούμενος και ότι και άλλες χώρες αναπτύσσουν συμφέροντα και διεκδικούν συνεχώς μεγαλύτερο οικονομικό κομμάτι και, κατά συνέπεια, σημαντικότερο ρόλο στα πολιτικά πράγματα της περιοχής. Δεν είναι, βέβαια, σύμπτωση το γεγονός ότι αυτές οι χώρες βρίσκονται σε μια διαρκή διαμάχη για το μέλλον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. 

Είναι αυτά τα αντικρουόμενα συμφέροντά τους που συνιστούν ένα από τα βασικά στοιχεία του λεγόμενου Ανατολικού Ζητήματος και ένα από τα αίτια που οδηγούν στην έκρηξη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου.

 Αν κάνουμε μια απόπειρα τελικής καταγραφής των εισαγωγών και εξαγωγών από και προς την Τραπεζούντα, έχουμε τους εξής αριθμούς:

Εισαγωγές - εξαγωγές από και προς το λιμάνι της Τραπεζούντας κατά βάρος και αξία προϊόντων σε γαλλικά φράγκα, το 1900.

Εξαγωγές από την Τραπεζούντα	Εισαγωγές προς την Τραπεζούντα
Βάρος προϊόντων                     Αξία	Βάρος  προϊόντων                     Αξία
23.552.950                                13.819.374 φρ.	61.876.500                              22.963.884 φρ.

Το είδος των προϊόντων που εισάγονται ή εξάγονται είναι ενδιαφέρον, γιατί δείχνει την ανυπαρξία υποδομών της περιοχής και, συνεπώς, την αδυναμία παραγωγής των νέων βιομηχανικών προϊόντων, τα οποία παράγονται στις ευρωπαϊκές χώρες και καταναλώνονται εδώ, όπως και σε όλες σχεδόν τις περιοχές της αυτοκρατορίας.

 Τα προϊόντα που παράγονται εδώ και εξάγονται ανήκουν, όπως είναι φυσικό, στην πρωτογενή παραγωγή (αγροτικά), ενώ εισάγονται προϊόντα κυρίως της δευτερογενούς παραγωγής (βιομηχανικά). Συγκεκριμένα, κατά σειρά βάρους, εξάγονται κυρίως: καλαμπόκι (4.673 τόνοι), πρόβατα και βοοειδή (4.563 τόνοι), φουντούκια (4.291 τόνοι), καπνός (1.735 τόνοι) κ.λπ. 

Κυριότερα από τα εισαγόμενα προϊόντα είναι: ζάχαρη (5.115 τόνοι), αλεύρι (4.000 τόνοι), πετρέλαιο (2.777 τόνοι), υφάσματα (1.800 τόνοι), μέταλλα (735 τόνοι), ενδύματα (168 τόνοι) κ.λπ.

 Όπως έχουμε ήδη αναφέρει, η Τραπεζούντα είναι ένα από τα σημαντικότερα κέντρα διαμετακομιστικού εμπορίου. Ο μεγαλύτερος όγκος των προϊόντων της διακινείται μέσω του λιμανιού της προς την Περσία και από εκεί προς τις αγορές της Ευρώπης, με τη βοήθεια των καραβανιών και μέσω του αμαξιτού δρόμου Τραπεζούντας - Ερζερούμ - Περσίας. 

Τα προϊόντα αυτά που διαμετακομίζονται από την Περσία προς την Ευρώπη είναι κυρίως σταφίδες (945 τόνοι), τάπητες (596 τόνοι), ξηροί καρποί (156 τόνοι), μεταξωτά υφάσματα κ.λπ., με κύριες χώρες προορισμού την Αγγλία, την Αυστρία -Γερμανία, την Ιταλία, τη Γαλλία κ.λπ. Από την Ευρώπη προς την Περσία διαμετακομίζονται, κυρίως, βαμβακερά και λινά υφάσματα (2.000 τόνοι), τσάι (1.012 τόνοι), ζάχαρη (852 τόνοι), σπίρτα (291 τόνοι) κ.λπ., ενώ κύριες χώρες αποστολής είναι η Αγγλία, η Αυστρία, η Γερμανία, η Γαλλία κ.λπ..

Ο τεράστιος αυτός πλούτος αλλά και η μεγάλη ποικιλία προϊόντων απαιτούν μια πολύ καλά οργανωμένη αγορά για να διακινηθούν γρήγορα και με ασφάλεια. Το ρόλο αυτό αναλαμβάνουν κατά βάσιν οι Έλληνες, οι οποίοι κυριαρχούν απολύτως σ' αυτή με τις εμπορικές τους (εισαγωγικές και εξαγωγικές) δραστηριότητες.

ΑΝΤΩΝΗ Υ. ΠΑΥΛΙΔΗ

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΠΟΝΤΙΑΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ
 «ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΝΤΟΥ» ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 24

"ΤΟ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΑΣ (1900-1914) και η ιδεολογική κυριαρχία των Ελλήνων στον Πόντο"