ΓΕΝΙΚΗ ΔΗΜΟΓΕΡΟΝΤΙΑ ΣΑΝΤΑΣ

Οι αρχές ήσαν τοπικές για τα ζητήματα και τα συμφέροντα κάθε ενορίας. Ήσαν όμως και ζητήματα που αφορούσαν όλη τη Σαντά: διαφορές με τους Τούρκους ή αναμεταξύ τους, άμυνα σε ώρα κινδύνου, εγκλήματα ή άλλα ζητήματα που δεν μπορούσε να λύσει η τοπική αρχή. Π.χ. στην ενορία Πινατάντων κατά το 1906 ο Θεμ. Κότογλης μεθυσμένος σκότωσε τό Γιάννεν τοι Κουφάντων. Για να μη καταφύγουν στα δικαστήρια συνήλθε η Γενική Δημογεροντία και επέβαλε στον φονιά να πληρώνει κάθε χρόνο 10 λίρες στην οικογένεια του σκοτωμένου έως ότου ενηλικιωθούν τα παιδιά του  και όταν οι τουρκικές αρχές το πληροφορήθηκαν και έστειλαν ανακριτή, η Δημογεροντία τον τάισε 2 λίρες και μπάλωσε την υπόθεση.

Κάθε ενορία εξέλεγε ένα αντιπρόσωπο για τη Γεν. Δημογεροντία.

Χαμελέτε σον Γιάμπολην

Στα παλιά τα χρόνια υπήρχε και το αξίωμα του εβελή - μουχτάρ’ ή  βοεβόδα· ήταν ο πρόεδρος των μουχτάρηδων, είχε μεγάλη εξουσία να τιμωρεί και να φυλακίζει ακόμα τον απείθαρχο ή παραβάτη· οι αποφάσεις του αναγνωρίζονταν από τις τουρκικές αρχές. Ο επισημότερος από αυτούς ήταν ο Μουρτεζές.

Οι Σανταίοι, μακριά από την κρατική επέμβαση είχαν ανεξέλεγκτη ελευθερία στην εθνική και χριστιανική ζωή τους. Οι κρατικοί υπάλληλοι από τον καϊμακάμη ως τον απλό χωροφύλακα, τους οποίους σε κάθε ερχομό τους τους φιλοδωρούσαν, προσποιούνταν ότι δεν βλέπουν και δεν γνωρίζουν τίποτε. Αν όμως κανένας στενοκέφαλος υπάλληλος η ενοικιαστής των φόρων του Δημοσίου έδειχνε ανάρμοστη συμπεριφορά τον έδερναν και τον απέπεμπαν, ή ενεργούσαν την μετάκλησή του.

 Καμιά βία και κανένα καταπιεστικό μέτρο δεν  ίσχυε να τους ταπεινώσει. Απόδειξη ότι οι περισσότεροι άνδρες δεν ήξεραν να αρθρώσουν πέντε τουρκικές λέξεις ορθές, οι δε γυναίκες ούτε μία, εκτός από εκείνες που διαχείμαζαν στη Γεμουρά.