Στα μέσα του 19ου αιώνα με τις συνθήκες που προαναφέρουμε, αρχίζει μια περίοδος συνεχούς και εντεινόμενης οικονομικής ανάπτυξης για τους Έλληνες του Πόντου, που βαδίζει παράλληλα με μια μεγάλης έκτασης πολιτιστική και μορφωτική ανάπτυξη, της οποίας επίκεντρο γίνεται το Φροντιστήριο Τραπεζούντας. Ο αριθμός των μαθητών κατά την περίοδο αυτή αυξάνεται με γεωμετρική πρόοδο. Όμως, ένα συγκυριακό γεγονός αναστέλλει για κάποιο χρονικό διάστημα την ποσοτική ανάπτυξη της εκπαίδευσης στην πόλη.
 |
| Φροντιστήριο Τραπεζούντας |
Η κοινότητα Τραπεζούντας αναστατώνεται από εσωτερικές συγκρούσεις, για τις οποίες η ευθύνη του Μητροπολίτη είναι σημαντική, δεδομένου ότι η οργανωτική δομή της ελληνικής κοινότητας Τραπεζούντας τον τοποθετεί στην κορυφή της πυραμίδας της και τον καθιστά καθοριστικό παράγοντα της όλης πορείας της. Με την έλευση του νέου Μητροπολίτη Κωνστάντιου Καρατζόπουλου, ενός χαρισματικού και ιδιαίτερα οξυδερκούς ιεράρχη, στις αρχές της ένατης δεκαετίας του 19ου αιώνα, η κρίση διευθετείται κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο και η ελληνική κοινότητα στρέφεται απερίσπαστη στη δημιουργία των καλύτερων δυνατών προϋποθέσεων ανάπτυξής της. Ήδη οι ρυθμοί οικονομικής ανάπτυξης είναι εντυπωσιακοί, η κυριαρχία των Ελλήνων τραπεζιτών και εμπόρων στην αγορά της πόλης απόλυτη και η ζήτηση για εκπαίδευση τεράστια. Η υπάρχουσα υποδομή του Φροντιστηρίου αδυνατεί, πλέον, να απορροφήσει τη συνεχώς αυξανόμενη ζήτηση. Η ελληνική κοινότητα επανασχεδιάζει το εκπαιδευτικό πλαίσιο, όπου το σημαντικότερο στοιχείο είναι η θεμελίωση του νέου, εντυπωσιακού για τα μέτρα της εποχής και περιοχής, τετραώροφου κτιρίου του Φροντιστηρίου, που με την οικοδόμησή του θα κυριαρχήσει αισθητικά στην παραθαλάσσια περιοχή της πόλης.
Στο στόχο αυτό συσπειρώνεται όλος ο ποντιακός ελληνισμός και, κυρίως, η ελληνική κοινότητα της Τραπεζούντας, όπου καθοριστικό ρόλο παίζουν οι αστοί της πόλης αλλά και της ευρύτερης περιοχής, γιατί πιστεύουν ακράδαντα ότι ένας εκπαιδευτικός μηχανισμός που θα λειτουργήσει κάτω από τις καλύτερες δυνατές προϋποθέσεις συνιστά τη σημαντικότερη δυνατή επένδυση, όχι μόνο για την αναπαραγωγή της ιδεολογίας των Ελλήνων του Πόντου, αλλά και για την παραγωγή στελεχών για τις υπό ραγδαία ανάπτυξη επιχειρήσεις τους. Γίνεται μια πρωτοφανής εκστρατεία συγκέντρωσης των πόρων για την οικοδόμηση του σχολείου, το οποίο θεμελιώνεται το 1899 και εγκαινιάζεται μετά από πολλές δυσκολίες και προβλήματα, παρ' όλο που σε κάποιες περιπτώσεις είχε απειληθεί ακόμη και η ίδια η συνέχιση των εργασιών, το Σεπτέμβριο του 1902, με την έναρξη της νέας σχολικής χρονιάς. Με μια λαμπρή τελετή, όπου κυριαρχεί η φυσιογνωμία του Μητροπολίτη και παρίσταται σύμπασα η ελληνική κοινότητα Τραπεζούντας και οι Πόντιοι του εξωτερικού που έχουν στηρίξει αποφασιστικά την οικοδόμηση του κτιρίου, πραγματοποιούνται τα εγκαίνια μέσα σε ένα κλίμα μεγαλοπρέπειας και διάχυτης αισιοδοξίας για τις προοπτικές των Ελλήνων της περιοχής. Η στιγμή αυτή είναι η σημαντικότερη στιγμή της ιστορίας του Φροντιστηρίου.
 |
| Φροντιστήριο Τραπεζούντας |
Για την παροχή του υψηλότερου δυνατού επιπέδου εκπαίδευσης, το Φροντιστήριο οφείλει να διαθέτει καλά καταρτισμένους εκπαιδευτικούς. Το στόχο αυτό τον προωθούν οργανώσεις των Ελλήνων του Πόντου που βρίσκονται στην Αθήνα, οι οποίες μεσολαβούν για την αποστολή από την Τραπεζούντα υποτρόφων για να σπουδάσουν στο εκεί Πανεπιστήμιο, ώστε, επιστρέφοντας στην πατρίδα τους, να διδάξουν στο Φροντιστήριο. Κυρίως, όμως, αυτό πραγματοποιείται μέσω του Συλλόγου των Μικρασιατών «Η Ανατολή», που είναι ιδεολογικός μηχανισμός του ελλαδικού κράτους. Αυτός διευκολύνει τη διείσδυση της Ελλάδας στη περιοχή του Πόντου με την αποστολή των απαραίτητων για το Φροντιστήριο εκπαιδευτικών, μετά από σχετικό κάθε φορά αίτημα της Εφορίας Τραπεζούντας.
Οι εκπαιδευτικοί αυτοί είναι φορείς της ιδεολογίας του Συλλόγου και, κατ’ επέκταση, του ελλαδικού κράτους, μεταφέροντας κατ’ αυτό τον τρόπο την ιδεολογία του στην άλλη άκρη της Μικράς Ασίας. Έτσι, διαμορφώνεται η Ελλάδα ως ένας από τους δύο πόλους παραγωγής ιδεολογίας, που μεταφέρεται στον Πόντο και την Τραπεζούντα μέσω του Φροντιστηρίου. Η μεταφορά της ελλαδικής ιδεολογίας αντανακλάται στα διδασκόμενα μαθήματα και γενικά στο Αναλυτικό Πρόγραμμα.
Σε μεγάλο βαθμό διδάσκονται κοινά βιβλία, ειδικά στα ιδεολογικά μαθήματα. Στα Νέα Ελληνικά διδάσκονται οι ίδιοι σχεδόν Νεοέλληνες συγγραφείς, τα ίδια ελληνοκεντρικού χαρακτήρα τραγούδια με σαφές ιδεολογικό περιεχόμενο, ενώ η γλώσσα διδασκαλίας όχι μόνο είναι η καθαρεύουσα που διδάσκεται και στην Ελλάδα, αλλά επιπλέον απαγορεύεται ρητά στους μαθητές του Φροντιστηρίου να ομιλούν την ποντιακή διάλεκτο.
Σε μεγάλο βαθμό διδάσκονται κοινά βιβλία, ειδικά στα ιδεολογικά μαθήματα. Στα Νέα Ελληνικά διδάσκονται οι ίδιοι σχεδόν Νεοέλληνες συγγραφείς, τα ίδια ελληνοκεντρικού χαρακτήρα τραγούδια με σαφές ιδεολογικό περιεχόμενο, ενώ η γλώσσα διδασκαλίας όχι μόνο είναι η καθαρεύουσα που διδάσκεται και στην Ελλάδα, αλλά επιπλέον απαγορεύεται ρητά στους μαθητές του Φροντιστηρίου να ομιλούν την ποντιακή διάλεκτο.
Οι εκπαιδευτικοί του Γυμνασιακού τμήματος, που είναι κατά πλειοψηφία ποντιακής καταγωγής, είναι όλοι απόφοιτοι του Πανεπιστημίου Αθήνας, ενώ αυτοί του Δημοτικού τμήματος, που είναι απεσταλμένοι της «Ανατολής», είναι κυρίως ελλαδικής καταγωγής, απόφοιτοι Διδασκαλείου. Δευτερευόντως δεν πρέπει να αγνοούμε και το ρόλο που παίζουν και μια σειρά άλλοι μηχανισμοί, όπως το Πανεπιστήμιο Αθηνών, όπου έρχονται να φοιτήσουν Πόντιοι μαθητές για να επιστρέψουν στη συνέχεια στην πατρίδα τους να διδάξουν στα εκεί σχολεία, ενώ μεταξύ αυτών βρίσκονται εξέχοντες εκπαιδευτικοί του Φροντιστηρίου, επίσης ο «Σύλλογος προς διάδοσιν των Ελληνικών Γραμμάτων», ο «Σύλλογος προς διάδοσιν ωφελίμων βιβλίων», ακόμη το ρόλο που παίζουν οι ελλαδικές επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην Τραπεζούντα κ.λπ.
Δεύτερος πόλος παραγωγής ιδεολογίας που μεταφέρεται στον Πόντο, όπως άλλωστε και σε κάθε περιοχή της Αυτοκρατορίας, είναι το Οικουμενικό Πατριαρχείο, το οποίο, στο πλαίσιο του συστήματος των εθνικών κοινοτήτων, είναι οιονεί κυβέρνηση των Ελλήνων της Αυτοκρατορίας. Η μεταφορά της ιδεολογίας του Πατριαρχείου στον Πόντο αντικατοπτρίζεται τόσο στις σχετικές εγκυκλίους της Συνόδου του Πατριαρχείου προς τους τοπικούς Μητροπολίτες, όσο και, κυρίως, στη συνεχή προσπάθεια προσαρμογής του προγράμματος του Φροντιστηρίου προς το πρόγραμμα των σχολείων της Κωνσταντινούπολης - των οποίων το Αναλυτικό Πρόγραμμα και η εν γένει λειτουργία ρυθμίζεται από την ΚΠΕΕ - και, κυρίως, της Μεγάλης του Γένους Σχολής, η οποία θεωρείται το πρότυπο σχολείο των Ελλήνων της Αυτοκρατορίας. Φυσικά, η διείσδυση της ιδεολογίας του Πατριαρχείου διευκολύνεται πολύ καλύτερα όταν Μητροπολίτες είναι εξέχουσες προσωπικότητες, όπως ο Κωνστάντιος Καρατζόπουλος, ένας από τους σημαντικούς φορείς της ιδεολογίας του Πατριαρχείου, που βρίσκεται στο θρόνο του Μητροπολίτη Τραπεζούντας για δεκατρία χρόνια (1893-1906), ο οποίος για σειρά ετών έχει υπηρετήσει σε θέσεις της γραφειοκρατίας του, όπως και λίγο αργότερα ο Χρύσανθος Φιλιππίδης (1913-1922), ο οποίος μάλιστα για κάποιο διάστημα διδάσκει, με μεγάλη επιτυχία, στο Φροντιστήριο, μεταφέροντας άμεσα και την ιδεολογία του Πατριαρχείου.
Η ύπαρξη των δύο αυτών ιδεολογικών πόλων και οι επιδράσεις που ασκούν στο Φροντιστήριο ερμηνεύει κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο τα δύο κύρια ιδεολογικά στοιχεία που προωθεί το Φροντιστήριο: αφενός την ελληνική καταγωγή των μαθητών και συνεπώς την ελληνική γλώσσα και ιδεολογία, και αφετέρου την ορθόδοξη χριστιανική θρησκεία και παράδοση.
Οι δύο αυτοί κυρίαρχοι ιδεολογικοί στόχοι, δηλαδή η προσπάθεια ταύτισης και με το Οικουμενικό Πατριαρχείο και με το ελλαδικό κράτος, δεν συγκρούονται. Άλλωστε, κατά την περίοδο αυτή στις μεγάλες τάξεις του Φροντιστηρίου διδάσκει Θρησκευτικά και Ηθική ένας σημαντικός φορέας όχι μόνο της ιδεολογίας του Πατριαρχείου, αλλά και του ελλαδικού κράτους, ο μετέπειτα Μητροπολίτης Χρύσανθος, του οποίου οι παραδόσεις είναι ιδιαίτερα ελκυστικές για τους μαθητές του Φροντιστηρίου και χαρακτηρίζονται από εθνική έξαρση, σε βαθμό που με δυσκολία οι μαθητές συγκρατούν την κραυγή «ζήτω η Ελλάδα». Λίγο αργότερα δε, από το 1918, ο ίδιος, τιθέμενος επικεφαλής του αγώνα των Ελλήνων του Πόντου για την ανεξαρτησία, γίνεται η κυρίαρχη πολιτική προσωπικότητα, ένας εθνικός ηγέτης, λαμβάνοντας πολλές και σημαντικές πολιτικές και διπλωματικές πρωτοβουλίες τόσο στο εσωτερικό όσο και σε διεθνές επίπεδο.
Η οικονομική ανάπτυξη, που συνεπάγεται συσσώρευση πλούτου στα χέρια των Ελλήνων της πόλης, αλλάζει δραματικά και τα κοινωνικά δεδομένα της περιοχής. Οι ορεινοί οικισμοί αρχίζουν να παρακμάζουν και οι κάτοικοί τους μετακινούνται προς τις περιοχές όπου δημιουργούνται οι νέες ευκαιρίες, δηλαδή προς τις πόλεις και κυρίως την Τραπεζούντα, αλλά και τις υπόλοιπες παραθαλάσσιες περιοχές και τη Ρωσία. Οι ρυθμοί ανάπτυξης αντανακλώνται στα στατιστικά στοιχεία των μαθητών του Φροντιστηρίου, που αυξάνονται με ιλιγγιώδεις ρυθμούς. Η τεράστια, πλέον, ανάπτυξη της εκπαίδευσης οφείλεται στην προσέλευση μαθητών από όλο τον Πόντο, όπου πρέπει να συνυπολογιστούν και οι γόνοι των πρώην Κρυπτοχριστιανών, που έχουν ήδη προσχωρήσει στην ελληνική ορθόδοξη κοινότητα.
Η ζήτηση για εκπαίδευση αυξάνεται συνεχώς και σ’ αυτό, εκτός των άλλων, ρόλο παίζει και η αλλαγή των κοινωνικών προτύπων, που προσαρμόζονται στις νέες αναγκαιότητες. Ενώ, δηλαδή, μέχρι τώρα σημαντικός αριθμός νέων και μάλιστα θηλέων βρισκόταν εκτός του εκπαιδευτικού συστήματος, επειδή θεωρούσαν ότι ο χώρος δράσης τους είναι το σπίτι και κύρια ενασχόληση η βοήθεια της μητέρας στις σπιτικές εργασίες, τώρα, σύμφωνα με την τρέχουσα ιδεολογία, ο αναλφαβητισμός θεωρείται ντροπή και, συνεπώς, τεράστιος αριθμός νέων μαθητών, προσερχόμενος συνεχώς στα σχολεία, τροφοδοτεί και ενισχύει την τεράστια ζήτηση για εκπαίδευση.
Η πιεστική αναγκαιότητα άμεσης σύνδεσης του Φροντιστηρίου με την αγορά της πόλης και γενικά με την παραγωγή πραγματοποιείται το 1904, με την ίδρυση Εμπορικού τμήματος στις τρεις τελευταίες τάξεις του Φροντιστηρίου. Εδώ φοιτούν όσοι μαθητές επιθυμούν να στελεχώσουν την αγορά της πόλης και κυρίως τις εμπορικές και τραπεζικές επιχειρήσεις, ενώ τα διδασκόμενα μαθήματα, εκτός των κυρίων που διδάσκονται και στο κλασικό Γυμνασιακό τμήμα, παρέχουν στους μαθητές γενικές οικονομικές γνώσεις και, επιπλέον, ειδικότερες που έχουν σχέση με την οικονομία, τη γεωγραφία, αλλά και τις γλώσσες των χωρών με τις οποίες υπάρχουν οικονομικές συναλλαγές.
ΑΝΤΩΝΗ Υ. ΠΑΥΛΙΔΗ
ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΠΟΝΤΙΑΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ
ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ «ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΝΤΟΥ» ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 24
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου