2.1.
Διοικητική διαίρεση
Παραλία Τραπεζούντας 1911. Στο βάθος το Λεοντόκαστρο και δεξιότερα ο μητροπολιτικός ναός Αγίου Γρηγορίου Νύσσης |
Όπως προαναφέρθηκε, ο Πόντος
συγκροτείται από το Βιλαέτι Τραπεζούντας και τα Σαντζάκια Σεμπίν
Καραχισάρ και Αμάσειας του Βιλαετιού Σεβάστειας και το βόρειο και μεγαλύτερο
μέρος του Σαντζακιού Τοκάτης, που αποτελείται από τους Καζάδες (μικρότερες από
το Σαντζάκι διοικητικές μονάδες) της Έρμπαα, της Νεοκαισάρειας και της
Τοκάτης και, τέλος, το Σαντζάκι της Σινώπης του Βιλαετιού
Κασταμονής.
Το Βιλαέτι Τραπεζούντας βρίσκεται μεταξύ
των μοιρών: 39,25-41,35 ΒΠ και 32,40-39 ΑΜ, με μήκος από Δ. προς Α. 434
χιλιόμετρα και πλάτος στο μεγαλύτερο μήκος του 50 χιλιόμετρα, ενώ το μέγιστο
πλάτος (135 χιλιόμετρα) βρίσκεται μεταξύ των μοιρών 37 και 37,5.
Όρια του
Νομού: προς Α. συνορεύει με τη Ρωσία, προς ΝΑ. με το Ν. Ερζερούμ, από τον οποίο
χωρίζεται με το όρος Παρυάδρη (Παλχάρ Μταγ), προς Ν.-ΝΔ. με το Ν. Σεβάστειας,
από τον οποίο χωρίζεται με τα Ποντικά όρη, και προς Δ. με το Ν.
Κασταμονής.
Α) Το Βιλαέτι Τραπεζούντας χωρίζεται σε
4 Διοικήσεις (Σαντζάκια), 22 υποδιοικήσεις (Καζάδες), 24 επαρχίες (Ναχιγιέδες),193
Κοινότητες (Καριέ), 52 δήμους και 2.903 συνολικά οικισμούς. Ο πίνακας που
ακολουθεί περιέχει τις διοικήσεις - υποδιοικήσεις με τους αντίστοιχους αριθμούς
επαρχιών, κοινοτήτων και οικισμών του Νομού Τραπεζούντας:
Πίνακας
Διοικητική διαίρεση Νομού Τραπεζούντας
Διοικήσεις(Σαντζάκια
Υποδ/σεις (Καζάδες)
|
Επαρχίες
(Ναχιγιέδες
|
Κοινότητες
(Καριέ
|
Δήμοι
|
Οικισμοί
|
ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΑΣ
|
||||
Τραπεζούντας
|
4
|
32
|
-
|
215
|
Σουρμένων
|
-
|
-
|
3
|
60
|
Πλατάνων
|
-
|
3
|
3
|
85
|
Κοράλων
|
-
|
1
|
3
|
53
|
Βακφι
Κεμπίρ
|
-
|
-
|
3
|
46
|
Τρίπολης
|
-
|
4
|
3
|
89
|
Κερασούντας
|
3
|
14
|
2
|
140
|
Κοτυώρων
|
5
|
8
|
2
|
312
|
Όφη
|
-
|
-
|
3
|
94
|
ΑΜΙΣΟΥ
|
||||
Αμισός
|
1
|
10
|
-
|
203
|
Βασιδάνης
|
-
|
4
|
3
|
113
|
Οινόης
|
1
|
10
|
3
|
124
|
Θέρμης
(Τέρμε)
|
1
|
2
|
3
|
157
|
Τσαρσαμπά
|
-
|
8
|
3
|
289
|
Πάφρας
|
1
|
13
|
3
|
214
|
ΛΑΖΙΣΤΑΝ
|
||||
Ριζαίου
|
3
|
36
|
-
|
161
|
Αθήνας
|
1
|
-
|
3
|
111
|
Χόπας
|
2
|
-
|
3
|
51
|
ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗΣ
|
||||
Αργυρούπολης
|
2
|
48
|
-
|
106
|
Άρδασας
|
1
|
-
|
3
|
120
|
Κελκίτ
|
-
|
-
|
3
|
92
|
Χαιρίαινα
|
-
|
-
|
3
|
74
|
ΣΥΝΟΛΟ 4-22
|
24
|
193
|
52
|
2903
|
Αμισός |
Β)
Από το Βιλαέτι Σεβάστειας στον Πόντο περιλαμβάνονται τα παρακάτω 3 Σαντζάκια
από Α. προς Δ.:
1) Σεμπίν - Καραχισάρ (Νικόπολης), Ν. της Κερασούντας,
με 5 Καζάδες (υποδιοικήσεις): α) Νικόπολης, με
έδρα την ομώνυμη πόλη στο κέντρο του Σαντζακιού, ΝΔ. της Τραπεζούντας και Δ.
της Αργυρούπολης, πλην των άλλων και θρησκευτικό κέντρο των Ελλήνων της
περιοχής ως έδρα του Μητροπολίτη Κολωνείας, με 6 κωμοπόλεις και 365 χωριά και
οικισμούς, β) Xαμιντιέ, στο ΒΔ. άκρο της επαρχίας, Ν. της επαρχίας Ορντού
(Κοτυώρων) του
Ν. Τραπεζούντας, με έδρα την ομώνυμη κωμόπολη, με 10 κωμοπόλεις και 274 χωριά
και οικισμούς, γ) του Γκιολέ - Χισάρ, ΝΑ. του Χαμιντιέ, με έδρα την ομώνυμη
κωμόπολη, με 10 κωμοπόλεις και 161 χωριά και οικισμούς, δ) του Σου - Σεχρί στο
ΝΑ. άκρο της επαρχίας, με έδρα την ομώνυμη κωμόπολη, 6 κωμοπόλεις και 170 χωριά
και οικισμούς και ε) ο Καζάς Αλούτζερας στο Α. άκρο του Σαντζακιού, με 6
κωμοπόλεις και 130 χωριά. Σε όλη την επαρχία Νικόπολης υπάρχουν συνολικά 117
ελληνικά χωριά και οικισμοί.
2) Ένα μέρος του
Σαντζακιού της Τοκάτης (Ν. της Οινόης) με 2 πλήρεις Καζάδες (α- της Έρμπαα ΒΔ.
με την ομώνυμη κωμόπολη ως έδρα, με 7 κωμοπόλεις και 125 χωριά, και β- της
Νεοκαισάρειας (Niksar), Δ. της Έρμπαα, με έδρα την ομώνυμη κωμόπολη, με 9
κωμοπόλεις και 80 χωριά) και γ) τον Καζά της Τοκάτης. Στο μέρος αυτό του
Σαντζακιού της Τοκάτης υπάρχουν 92 ελληνικά χωριά.
3) Το Σαντζάκι Αμάσειας με
τους παρακάτω 6 Καζάδες από ΒΔ. προς ΝΑ. και με τις
αντίστοιχες έδρες και αριθμό κωμοπόλεων και χωριών: α) Αμάσειας, με έδρα την
ομώνυμη ιστορική πόλη, με 12 κωμοπόλεις και 251 χωριά, β) Χατζήκιοϊ, ΝΔ. της
Αμάσειας, με 6 κωμοπόλεις και 80 χωριά, γ) Λαντίκ (Λαοδικείας) ΒΑ. της
Αμάσειας, με έδρα την ομώνυμη κωμόπολη, με 5 κωμοπόλεις και 195 χωριά, δ)
Μερζιφούντας, ΒΔ. της Αμάσειας, με έδρα την ομώνυμη πόλη, με 4 κωμοπόλεις και
165 χωριά, ε) Κάβζας, Β. της Μερζιφούντας, με 4 κωμοπόλεις και 140 χωριά, και
στ) Βεζίρ Κιοπρού (στο ΒΔ. άκρο του Σαντζακιού, που συνορεύει με το Σαντζάκι
Σινώπης, με 8 κωμοπόλεις και 135 χωριά. Στην επαρχία Αμάσειας υπάρχουν 153
χωριά ελληνικά. Δηλαδή στο μέρος του Βιλαετιού Σεβάστειας, που
συμπεριλαμβάνεται στον Πόντο, υπάρχουν συνολικά 344 ελληνικά
χωριά, πόλεις και κωμοπόλεις.
Γ) Τέλος, όπως
προαναφέρθηκε, στον Πόντο συμπεριλαμβάνεται και το Σαντζάκι Σινώπης του
Βιλαετιού Κασταμονής, στο δυτικό άκρο του Πόντου που αποτελελιται
από 3 Καζάδες: της Σινώπης, του Ιστεφάν (Στέφανα) στα δυτικά και
του Μποϊαμπάτ στα νότια. Στην περιοχή αυτή υπάρχουν 25 χωριά
ελληνικά.
2.2.
Σημαντικότερες πόλεις - πληθυσμός του Πόντου
Στις
αρχές του 20ου αιώνα, κυριότερες πόλεις του Πόντου είναι: Η Τραπεζούντα,
διοικητικό κέντρο και κύρια πύλη εισόδου - εξόδου των προϊόντων της περιοχής,
καθώς και διαμετακόμισης του εμπορίου από και προς τη δύση. Το σημαντικό
ιστορικό της παρελθόν, σε συνδυασμό με το παρόν και τις προοπτικές της,
την κατέστησαν αυτομάτως και πολιτιστική πρωτεύουσα των Ελλήνων του Πόντου.
Το 1902 έχει 50.470 κατοίκους, από τους οποίους είναι: Μουσουλμάνοι 30.000,
Έλληνες ορθόδοξοι 15.780, Αρμένιοι 4.290, Πέρσες 230, διάφοροι ξένοι 170.
Ακολουθεί η Αμισός (Σαμψούντα) στο δυτικό Πόντο, δεύτερη σε πληθυσμό και
οικονομική δραστηριότητα πόλη του Πόντου. Τρίτη έρχεται η Κερασούντα και
τέταρτη η Αργυρούπολη, η μεγαλύτερη από τις μεσόγειες πόλεις του Πόντου, που
άλλοτε ήταν ακμαία λόγω της ανάπτυξης των μεταλλείων της περιοχής.
Άλλες
μικρότερες πόλεις είναι: η Σινώπη και η Μπάφρα στα δυτικά, η Οινόη, τα Κοτύωρα
και η Τρίπολη στο κέντρο, και το Ρίζαιο στα ανατολικά. Στο εσωτερικό, εκτός της
Αργυρούπολης, είναι η Αμάσεια και η Τοκάτη στα δυτικά και η Νικόπολη στο
ύψος της Κερασούντας.
Ο Πόντος, κατά μία
έγκυρη άποψη, στις αρχές του 20ού αιώνα έχει πληθυσμό περίπου 2.000.000
κατοίκους και έκταση περίπου 78.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα (από τα οποία 32.000
το Βιλαέτι Τραπεζούντας), στα οποία όμως συμπεριλαμβάνεται και η Ποντοηράκλεια,
που βρίσκεται δυτικά των ορίων που προσδιορίσαμε. Στο γενικά αποδεκτό αριθμό
των 2.000.000 κατοίκων αντιστοιχούν 700.000 περίπου Έλληνες, γεγονός που
δέχτηκε και η οσμανική κυβέρνηση του Κιαμίλ Πασά το 1912, χορηγώντας στους
Έλληνες του Πόντου 7 έδρες στο οσμανικό κοινοβούλιο (μία έδρα ανά 100.000
κατοίκους).
Κατά τις αρχές
του 20ού αιώνα ο Πόντος είναι χωρισμένος σε 6 Μητροπόλεις: 1) Τραπεζούντας, με
έδρα την ομώνυμη πόλη. Τίτλος του Μητροπολίτη: υπέρτιμος και έξαρχος πάσης
Λαζικής. Μητροπολίτες: Κωνστάντιος Α' (Καρατζόπουλος 1893-1906), Κωνσταντίνος
Β' (Αράμπογλου, 1906-1913) και Χρύσανθος (Φιλιππίδης, 1913-1922)15.
Περιλαμβάνει την περιοχή Τραπεζούντας μέχρι τα ρωσικά σύνορα,
2) Ροδοπόλεως, με
έδρα την κωμόπολη Λιβερά, στην κοιλάδα της Ματσούκας, στην ενδοχώρα της
Τραπεζούντας, στα νότια. Περιλαμβάνει την περιοχή των 3 ιστορικών μονών του
Πόντου: Παναγίας Σουμελά, Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα και Αγίου Ιωάννου
Βαζελώνα, οι οποίες παλαιότερα (μέχρι το 1902) αποτελούσαν Εξαρχία, υπαγόμενες
απευθείας στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Μητροπολίτες: Γερβάσιος (Σαρασίτης,
1902-1906), Λεόντιος (Παπαδόπουλος, 1906-1909), Κύριλλος (Ιωάννου,
1909-1922)16,
3) Χαλδίας και Χερροιάνων, με έδρα την Αργυρούπολη, 100 περίπου
χιλιόμετρα νότια της Τραπεζούντας. Έχει και την πνευματική εποπτεία των
παραθαλασσίων περιοχών Τρίπολης και Κερασούντας, ανατολικά της Τραπεζούντας,
καθώς και όλων των περιοχών που από τις αρχές του 19ου αιώνα είχαν αποικιστεί
από μεταλλωρύχους της Χαλδίας, μετά την παρακμή των μεταλλείων της, που σε
κάποιες περιπτώσεις (όπως π.χ. του Μεταλλείου Ταύρου) βρίσκονται εκατοντάδες
χιλιόμετρα μακριά. Τίτλος του Μητροπολίτη: υπέρτιμος και έξαρχος Ελλενοπόντου.
Μητροπολίτες: Γερβάσιος (Σουμελίδης, 1864-1905), Λαυρέντιος (Παπαδόπουλος
1905-1922)17,
4) Κολωνείας, με έδρα τη Νικόπολη, νοτιοδυτικά της Τραπεζούντας.
Τίτλος του Μητροπολίτη: υπέρτιμος. Μητροπολίτες: Πολύκαρπος (Ψωμιάδης,
1899-1911), Σωφρόνιος (Νηστόπουλος, 1911-1917), Δωρόθεος (Χρηστίδης,
1917-1919),
5) Νεοκαισαρείας, με έδρα την Ορντού (Κοτύωρα). Περιλαμβάνει μια
μεγάλη περιοχή: παραθαλάσσια τις περιοχές Ορντού και Οινόης, μεσογειακά τη
Νεοκαισάρεια, σχεδόν όλο το Βιλαέτι Σεβάστειας στα νότια και το Βιλαέτι
Κασταμονής στα δυτικά, έξω από τα όρια του Πόντου, όπως ήδη τα έχουμε
προσδιορίσει19. Τίτλος του Μητροπολίτη: υπέρτιμος και έξαρχος Πόντου
Πολεμωνιακού. Μητροπολίτες: Αλέξανδρος (Ρηγόπουλος, 1895-1903), Αμβρόσιος
(Σταυρινός, 1903-1911), Πολύκαρπος (Ψωμιάδης, 1911-1922)20,
6) Αμάσειας, με
έδρα την Αμισό (Σαμψούντα). Περιλαμβάνει τη βορειοδυτική περιοχή του
Πόντου, δηλαδή τις περιοχές Σαμψούντας, Σινώπης και Αμάσειας. Τίτλος του
Μητροπολίτη: υπέρτιμος και έξαρχος παντός Ευξείνου Πόντου. Μητροπολίτες:
Άνθιμος (Αλεξούδης,1887-1908), Γερμανός (Καραβαγγγέλης, 1908-1922).
Απόσπασμα
από την διδακτορική διατριβή του Αντώνη Παυλίδη, στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου