Αι τελευταίαι ημέραι της Τραπεζούντος

....«Κατά την εποχήν που ο Μουσταφά Κεμάλ εμάχετο εις την Μικράν Ασίαν κατά του ελληνικού στρατού, ο μεγαλύτερός του σύμμαχος ήτο η Μόσχα. Καθ' εκάστην ελέγετο ότι έφθανον εκ Τιφλίδος εις Ερζερούμ αμαξοστοιχίαι πλήρεις πολεμοφοδίων. Αλλά και όταν οι δημόσιοι υπάλληλοι έμενον άνευ μισθού επί εξάμηνον (ενθυμούμαι ότι ο Τούρκος νομομηχανικός μου έλεγε ότι εντρέπεται πλέον —«γιάχο ουτανίορουμ»— να ψωνίζη και να παίρνη ψωμί από τον φούρνον επί πιστώσει) έφθασεν εις την πόλιν μας μία βενζινάκατος εκ Ρωσίας, πλήρεις από κιβώτια με χρυσά δεκάρουβλια Νικολάου. Το φορτίον παρελήφθη από την Οθωμανικήν Τράπεζαν και εγένετο πληρωμή όλων των καθυστερουμένων μισθών, προς αγαλλίασιν των δημοσίων υπαλλήλων.

Λόγω της μεγάλης εγκαρδιότητος των σχέσεων, εγκατεστάθη εις το Σοούκ Σου, εις την έπαυλιν του Κιτρίδη, ασύρματος ρωσικός δια να δύναται να επικοινωνή ο γενικός πρόξενος της Ρωσίας εν Τραπεζούντι μετά της ρωσικής πρεσβείας της Αγκύρας και μετά της Μόσχας.

Οι Ρώσοι επείγοντο τότε να κατηχήσουν τους Τούρκους εις τον κομμουνισμόν και δια τον σκοπόν αυτόν έστειλαν μίαν πολυμελή επιτροπήν εκ κομμουνιστών μουσουλμάνων, τουρκομαθών, συνοδευομένων από ωραίας νεάνιδας. Το δημαρχείον της Τραπεζούντος ειδοποιήθη εγκαίρως να τους υποδεχθή έξω της πόλεως επί της οδού προς τον ποταμόν Πυξίτην (Ντεγερμέν Ντερέ). Επικεφαλής της υποδοχής ήτο εις σαρικοφόρος δημοτικός σύμβουλος.

Πράγματι, οι Τούρκοι της Τραπεζούντος υπεδέχθησαν τους κομμουνιστάς, αλλά με πέτρες και κλούβια αυγά, διότι τα κηρύγματά των δεν ανταπεκρίνοντο προς το ιερόν αυτών Κοράνιον... Έτσι, κατά κοινήν απαίτησιν, η επιτροπή απεπέμφθη ως απαράδεκτος. Την αποστολήν ανέλαβε να φέρη εις πέρας ο παντοδύναμος αρχιβαρκάρης Καχγιάς*, ο «ναύαρχος»! Αλλά παρετηρήθη ότι πολύ γρήγορα τους πήγε εις την Ρωσίαν, καθ' όσον επέστρεφεν... εντός τριών ωρών!! Εφείσθη μόνον ο εν λόγω «ναύαρχος» της ζωής μιας πολύ ωραίας κοπέλας, την οποίαν έφερε και ενέκλεισε δι' εαυτόν εις εν δωμάτιον της οικίας Αφουξενίδη της Δαφνούντος. Αργότερον, όμως, όταν την βαρέθηκε, την έπνιξε. 

Τότε επωλήθησαν υπό των βαρκάρηδων εις την αγοράν μας πολύτιμοι λίθοι, χρυσά δακτυλίδια και άλλα κοσμήματα εκ της λείας ταύτης. Και το πλέον περίεργον είναι ότι οι Ρώσοι δεν ωμίλησαν ποσώς δια την συμπεριφοράν των Τούρκων έναντι της επιτροπής και το δραματικόν της τέλος. «Έφαγαν ατό και εκάτσαν κα», κατά την ποντιακήν έκφρασιν».

*1.Και δεν μπορούσαν να θεωρηθούν αμελητέα ποσότητα οι βαρκάρηδες της Τραπεζούντας, το σωματείο των οποίων ήταν ισχυρότατο και έπαιξε πολλές φορές τον ρόλο του στις... εθνικές υποθέσεις της Τουρκίας. 
Αρχηγός τους ήταν ο αρχιβαρκάρης Κιαχγιάς, πρόεδρος του σωματείου, που τον λέγαν «ναύαρχο» κι είχε στο ενεργητικό του μεγάλη δράση: «Η ισχύς τούτου, γράφει ο Φυλλίζης, ηύξήθη ιδίως από της εποχής που έδρασε κατά τον πνιγμόν των δυστυχών νηπίων των Αρμενίων. Κατά τον Μικρασιατικόν πόλεμον ήτο ήδη περιβεβλημένος με μεγάλην αίγλην και δόξαν, είχε δε και ιδιόκτητον εργοστάσιον επεξεργασίας φουντουκιών και έγινε πολύ πλούσιος κυρίως από το λαθρεμπόριον το οποίον ενήργει αναφανδόν».

2. «Εκείνο το καλοκαίρι, προσθέτει ο Φυλλίζης, ο «ναύαρχος» παραθέριζε εις την επίτακτον εξοχικήν έπαυλιν της Ευδοξίας Μαυρίδου εις Σοούκ Σου, όπου ανέβαινε με το ιδιόκτητον αυτοκίνητόν του καθ' εκάστην εσπέραν, συνοδευόμενος και υπό του φιλοξενουμένου υπ' αυτού φίλου του, του πρώην αρχιμουσικού του Σουλτάν Χαμίτ. 
 Μίαν εσπέραν, ενώ το αυτοκίνητόν του επροχωρούσε προς την ανωφέρειαν μεταξύ του οικίσκου του Καλές αγά και του δάσους του Αρμένη, επυροβολήθη από ενόπλους, κρυμμένους υπό τας καστανέας του άνω χείλους της οδού και εφονεύθησαν αμφότεροι οι επιβαίνοντες Καχγιάς και ο φίλος του, παλαιός αρχιμουσικός του Χαμίτ».

ΦΥΛΛΙΖΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ 1882 - 1965  Από την Τραπεζούντα. 

Μηχανικός και αρχιτέκτονας συνέβαλε στη διατήρηση και ανιστόρηση των Βυζαντινών μνημείων της πόλης.