Τοποθεσία του Πόντου. Προσδιορισμός ορίων.

  Ο ακριβής προσδιορισμός των ορίων του Πόντου δεν είναι εύκολος και αυτό οφείλεται στις σημαντικές ιδιαιτερότητες που παρουσιάζει η περιοχή αυτή.

 Συγκεκριμένα, μέχρι τη Μικρασιατική Καταστροφή παρουσιάζονται  πολλές ποντιακές κοινότητες έξω από τα όρια του ιστορικού Πόντου και σε λίγο ή πολύ απομακρυσμένες περιοχές, οι οποίες δημιουργήθηκαν σε διάφορες χρονικές περιόδους, για λόγους κυρίως οικονομικούς και πολιτικούς. Το γεγονός, βέβαια, ότι ο Πόντος καθ' όλη την οσμανική περίοδο δεν αποτέλεσε ιδιαίτερο κρατικό μόρφωμα, αλλά ήταν τμήμα της αυτοκρατορίας, είχε ως αυτονόητη συνέπεια την ύπαρξη ποντιακών πληθυσμών στις παρυφές του και έξω από τα όρια που θα προσδιορίσουμε. 

Ακόμη, παρουσιάζονται ποντιακές κοινότητες σε απομακρυσμένες περιοχές, όπως π.χ. στην περιοχή του Καρς ανατολικά του Πόντου, στις νότιες υπώρειες του Καυκάσου, όπου μετακινήθηκαν ποντιακοί πληθυσμοί στις  αρχές  του  19ου αιώνα, για πολιτικούς και οικονομικούς λόγους. Οι λόγοι αυτοί αναλύονται σε άλλο μέρος της έρευνας. Εδώ μπορούμε να αναφερθούμε αφενός στο Ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1928-30, μετά τον οποίο ακολουθούν τον αποχωρούντα ρωσικό στρατό για να αποφύγουν τις βέβαιες τουρκικές διώξεις, επειδή κατά τον πόλεμο είχαν εκδηλώσει τα αντιτουρκικά τους αισθήματα, αφετέρου στις μετακινήσεις τους εκτός του Πόντου εξαιτίας της παρακμής των μεταλλείων της περιοχής Χαλδίας, στα οποία απασχολούνται κατά κύριο λόγο για πολλές δεκαετίες. Λόγω αυτής της παρακμής, από τη δεύτερη δεκαετία του 19ου αιώνα, Πόντιοι μεταλλωρύχοι της ίδιας περιοχής μετακινούνται σε διάφορες περιοχές της Μ. Ασίας, όπως νοτιοδυτικά, όπου ιδρύουν 30 χωριά στη μεταλλοφόρο περιοχή του Άκ Νταγ Μαντέν, ανατολικά της Άγκυρας, ακόμη νοτιότερα, στο Μεταλλείο Ταύρου στο Ν. Ικονίου, όπου ιδρύουν μία κοινότητα με τέσσερις ελληνικούς οικισμούς1, κ.λπ.  

     Η ύπαρξη, λοιπόν, μέχρι τη Μικρασιατική Καταστροφή ελληνικών ποντιακών πληθυσμών στις παρυφές ή εκτός των ορίων ή ακόμη μακράν του ιστορικού Πόντου καθιστά δύσκολο τον προσδιορισμό των ορίων του Πόντου. Με βάση, όμως, τις σχετικές αναφορές και αναλύσεις που υπάρχουν, μπορούμε να δεχτούμε ως όρια του Πόντου εκείνα που παρουσιάζονται από το Μητροπολίτη Τραπεζούντας Χρύσανθο στο Συνέδριο της Ειρήνης στο Παρίσι, στις 2 Μαΐου 1919, όρια που συμπίπτουν με αυτά της διεκδικούμενης από τον ποντιακό ελληνισμό Ελληνικής Δημοκρατίας του Ευξείνου Πόντου.  Στα ίδια ακριβώς όρια τοποθετεί τον Πόντο, λίγα χρόνια αργότερα, και η εφημερίδα των, προσφύγων πλέον, Ποντίων της Αθήνας «Πόντος»2. 

Πρόκειται, άλλωστε, για τις περιοχές όπου σχεδόν πάντα κατοικούνται από Ποντίους, ιδιαίτερα μάλιστα κατά την περίοδο της έρευνας, δηλαδή τις αρχές  του 20ού αιώνα και όπου κατά κανόνα ομιλείται η ποντιακή διάλεκτος της ελληνικής γλώσσας.       Η περιοχή αυτή, κατά την προαναφερθείσα περίοδο, στο πλαίσιο του οσμανικού κράτους περιλαμβάνει διοικητικά τις περιοχές: το Βιλαέτι (διοικητική περιφέρεια που ισοδυναμεί με μεγάλο νομό) Τραπεζούντας, ένα μέρος του Βιλαετιού Σεβάστειας, που αποτελείται από τα Σαντζάκια (δηλαδή μικρότερες από το Βιλαέτι διοικητικές μονάδες που ισοδυναμούν με επαρχίες) Σεμπίν Καραχισάρ, Αμάσειας και Τοκάτης, και, τέλος, ένα μικρό μέρος του Βιλαετιού Κασταμονής, δηλαδή το Σαντζάκι της Σινώπης, δυτικά. 

Την περιοχή αυτή του Πόντου χαρτογραφεί και ο Σπ. Χ. Κωφίδης και συνιστά, όπως προαναφέρθηκε, το χώρο του διεκδικούμενου Πόντου κατά τον αγώνα των Ποντίων για ανεξαρτησία κατά τα έτη 1918-22.     Το εμβαδόν του Πόντου είναι 71.500 τετραγωνικά χιλιόμετρα, από τα οποία 31.500 περιλαμβάνονται στο Νομό Τραπεζούντας3. Συντεταγμένες: γεωγραφικό πλάτος 39ο,45 μέχρι 42ο, γεωγραφικό μήκος από 52ο μέχρι 59ο4.  Έξω από τα όρια και στις παρυφές της περιοχής που οριοθετήσαμε, υπάρχουν νησίδες ποντιακών πληθυσμών, οι οποίες έχουν δημιουργηθεί για λόγους οικονομικούς και πολιτικούς. Είναι απρόσιτες περιοχές, όπου τα υψόμετρα είναι μεγάλα και η απομόνωση τους εξασφαλίζει προστασία από τις οθωμανικές διώξεις, συντελώντας στην επιβίωσή τους. Πρόκειται για τις περιοχές Ινέπολης και Ηράκλειας στα δυτικά, Σεβάστειας, Ερζιγκιάν στα νότια, και Μπαϊπούρτ - Ερζερούμ στα νοτιοανατολικά.  

Απόσπασμα από την διδακτορική διατριβή του Αντώνη Παυλίδη, στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

1 ΦΕΣΤΕΡΙΔΗΣ Τάσος: «Η ελληνική ποντιακή κοινότητα του Μεταλλείου Ταύρου της Μ. Ασίας», 1999. 

 2 «ΠΟΝΤΟΣ», εβδομαδιαία προσφυγική επιθεώρηση (1923-24). Ιδρυτής - Διευθυντής:     Θεοχάρης Δ. Κοσμίδης, Αθήνα, Σάββατο 8 Σεπτεμβρίου 1923, σελ. 3. Η εφημερίδα     τοποθετεί τα όρια του Πόντου στις εξής περιοχές: 1- Το Βιλαέτι Τραπεζούντας. 2- Από το     Βιλαέτι Σεβάστειας τα Σαντζάκια Τοκάτης, Νικόπολης και Αμάσειας και 3- Από το Βιλαέτι     Κασταμονής το Σαντζάκι Σινώπης. 

3 «ΠΟΝΤΟΣ», εβδομαδιαία επιθεώρηση των προσφύγων, Αθήναι, Σάββατο 8 Σεπτεμβρίου     1923.