Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΚΑΥΚΑΣΟΥ

Στην εισήγηση αυτή μελετάται η ιστορία των Ελλήνων στη Γεωργία, Αρμενία και Αζερμπαϊτζάν, χώρες οι οποίες, γεωγραφικά, βρίσκονται μεταξύ Μαύρης και Κασπίας Θάλασσας, ένας τόπος συνάθροισης πολλών λαών και φυλών με διαφορετικές γλώσσες και θρησκείες.

Η ζώνη αυτή ήταν ανέκαθεν η γέφυρα που συνέδεε την Ευρώπη με την Ασία του Βορρά και τη Μέση Ανατολή. Καταγράφεται η ιστορική πορεία των Ελλήνων σ’ αυτή την περιοχή από την αρχαιότητα και τις πρώτες αποικίες του 8ου - 6ου αι. π. X. ως τη σύγχρονη εποχή.

Η διαμόρφωση της νεότερης ελληνικής διασποράς στον Καύκασο άρχισε από το 1763. Μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι η σύγχρονη δραστηριότητα της ελληνικής διασποράς στον Καύκασο έχει πίσω της τουλάχιστον 250 έτη ιστορίας.

Θεωρήσαμε πρωταρχική ανάγκη να παρουσιάσουμε το περιεχόμενο του αρχειακού υλικού από τις χώρες της πρώην Σοβιετικής Δημοκρατίας. Αποτέλεσμα αυτής της προσπάθειάς μας είναι αυτό το επιστημονικό έργο με μια νέα, βέβαια, απόπειρα ερμηνείας των ιστορικών γεγονότων της περιοχής. Εξετάζοντας τα αρχεία μάθαμε ότι σημαντικό μέρος των ιδρυτών της ελληνικής κοινότητας στην Οσετία ήταν ομογενείς καταγόμενοι από την Αρμενία και συγκεκριμένα από την Αχταλά και το Αλαβερντί. Γιαυτό και δεν εντάσσουμε την Οσετία σε μια από τις άλλες τρεις δημοκρατίες, αλλά την καταχωρούμε ως ένα ιδιαίτερο τμήμα του Καυκάσου με έναν ξεχωριστής προέλευσης ελληνικό πληθυσμό.

Στο έργο αυτό περιγράφεται η ιστορία της εμφάνισης του ελληνικού πληθυσμού στην Αρμενία. Η καταγωγή του, η εποχή της εγκατάστασής του σ’ αυτήν την περιοχή και ακόμη οι ασχολίες των κατοίκων του Καυκάσου και η συγκρότηση από τους ομογενείς μας συμπαγών κοινοτήτων στα περίχωρα των χωριών Αχταλάς και Αλαβερντί. Ακόμη παρουσιάζονται κατάλογοι των ελληνικών οικογενειών σε κάθε χωριό και καταγράφονται τα εκπαιδευτικά και θρησκευτικά ζητήματα που τις απασχολούσαν.

Αναφερόμενοι στην ιστορία του ελληνικού πληθυσμού του Αζερμπαϊτζάν φροντίσαμε να δείξουμε τα στάδια της εμφάνισής του στις διάφορες περιοχές αυτής της χώρας. Γιαυτό καταθέτουμε τις δραστηριότητες των Ελλήνων στους τομείς της επεξεργασίας μετάλλων, της οικοδόμησης, της εκπαίδευσης και της θρησκείας. Αναφερόμαστε στο πολυάριθμο ελληνικό στοιχείο, το οποίο κατευθύνθηκε προς το Αζερμπαϊτζάν από την περιοχή Ουρμία του Ιράν και προσθέτουμε ότι αργότερα αυτοί οι Έλληνες μεταναστεύουν στις διάφορες περιοχές της Γεωργίας και σε άλλες περιοχές και πόλεις του Καυκάσου.

Από την ιστορία του ελληνικού πληθυσμού της Γεωργίας αναφέρονται οι περιοχές: Ατζαρία, Ντμανίση, Τσάλκα, Αχάλτσυχ, Τετριτσκάρο, Μαρνεούλι και Μπορτζόμ. Πρέπει να τονίσουμε εδώ ότι για το ελληνικό στοιχείο σ’ αυτές τις περιοχές δεν υπάρχει μέχρι σήμερα κανένα έργο, ούτε στη ρωσική ιστοριογραφία ούτε στην ευρωπαϊκή. Η έρευνα για τον ελληνισμό αυτών των περιοχών πραγματοποιείται για πρώτη φορά.

Επίσης καταγράφουμε την ιστορία του ελληνικού πληθυσμού της Αμπχαζίας, την καταγωγή του, την εποχή της εγκατάστασής του και ακόμη τις ασχολίες των κατοίκων της περιοχής. Ειδικότερα αναφερόμαστε σε συγκεκριμένες εποχές ίδρυσης των πρώτων ελληνικών χωριών. Εκθέτουμε κατάλογο των Ελλήνων μεταναστών από την οθωμανική αυτοκρατορία με το επάγγελμα του καθενός και σχολιάζουμε τα εκπαιδευτικά, θρησκευτικά και άλλα ζητήματα που τους αφορούσαν.

Σε ό,τι αφορά τέλος στον Ελληνισμό της Οσετίας, προσπαθήσαμε, με βάση πάντα τα αρχεία που διαθέτουμε, να παρουσιάσουμε τη σύντομη ιστορία του σ’ αυτήν την περιοχή του Καυκάσου και πολύ περισσότερο τις δραστηριότητες των Ελλήνων μεταλλωρύχων στην Οσετία.

Εκτός από τις αρχειακές πληροφορίες το έργο περιέχει πολλές ανέκδοτες φωτογραφίες, οι οποίες δημοσιεύονται για πρώτη φορά.

Σωκράτης Αγγελίδης

Διδάκτορας Ιστορίας- Ανατολικολόγος

Απόσπασμα από την εισήγηση του στο Ε' Παγκόσμιο συνέδριο του Ποντιακού Ελληνισμού το 2002 στη Θεσσαλονίκη.