Το μεγαλείο της Σανταίας γυναίκας

Το ψυχικό μεγαλείο της Σανταίας γυναίκας έφτασε στο υψηλό­τερο σημείο το 1915 όταν άρχισε η σφαγή των Αρμενίων.

Οι Αρμένιοι κυνηγημένοι από τους Τούρκους κρύφτηκαν στα βουνά της Σαντάς για να γλυτώσουν.

Οι γυναίκες ανασκουμπώθηκαν. Κουβαλούσαν στα βουνά ό,τι μπορούσαν, παρά τις φοβέρες και τις απειλές των Τούρκων και με μεγάλο κίνδυνο της ζωής τους.

Γύριζαν στα σπίτια και μάζευαν ψωμί, τυρί, γάλα για τα παι­διά και άλλα.

Φορτωνόταν μεγάλα καλάθια, δήθεν ότι πήγαιναν κοπριά στα χωράφια τους, κι από κάτω κρύβανε τα τρόφιμα για τους δυστυχι­σμένους τους Αρμένιους, που τα περίμεναν σαν το "μάννα" από τον Ουρανό!

Έμειναν μήνες και μερικοί και χρόνια, στα βουνά της Σαντάς, απ' όπου άλλοι ξέφυγαν και άλλοι σφάχτηκαν σαν τ' αρνιά απ' τους Τούρκους.

Ιχνογράφημα Ισχανάντων Σαντάς
 Κ. Κ. Αγγελίδη  Δασκάλου 1928

Στο χωριό Ισχανάντων πήραν εφτά μικρά νήπια να τα περιποιη­θούν, ώσπου να περάσει η μπόρα και μετά θα τα ξανάπαιρναν οι γονείς τους.

Δυστυχώς δεν ήταν γραφτό να σωθούν. Οι Τούρκοι το έμαθαν, τα πήραν και σφάχτηκαν και αυτά.

Τον Ιούνη του 1915 οι Σανταίες που ήσαν στο "Παρχάρι του Τσάρταχλου", πέρασαν μεγάλη περιπέτεια εξαιτίας ενός Αρμένιου που πήγε εκεί για να του δώσουν λίγο ψωμί, τυρί ή γάλα, όπως συνήθως γινόταν.

Τον είδαν όμως οι Τούρκοι χωροφύλακες, τον κυνήγησαν και ε­πειδή κι ο Αρμένιος ήταν οπλισμένος, έγινε συμπλοκή όπου σκοτώ­θηκε ο Αρμένιος και ένας Τούρκος χωροφύλακας.

Οι γυναίκες τρομαγμένες έμειναν στη μέση. Μετά την συμπλο­κή, τις έπιασαν οι χωροφύλακες και άρχισαν να τις ξυλοκοπούν ά­γρια, να τις βρίζουν και να τις φοβερίζουν, για να μαρτυρήσουν το κρησφύγετο των Αρμενίων.

Οι γυναίκες παρά τους ξυλοδαρμούς δεν το μαρτύρησαν. Ανα­γκάστηκαν τότε, για να τους καλοπιάσουν, να τους δωροδοκήσουν με οκτώ λίρες, αλλά εκείνοι πήραν τις λίρες χωρίς να τις αφήσουν ε­λεύθερες.

Σπρώχνοντας, δέρνοντας και βρίζοντας, τις κατέβασαν στον Α­στυνομικό Σταθμό του Τζεβιζλούκ κι απ' εκεί στην Τραπεζούντα, στον Βαλή.

Όταν ο Βαλής τις είδε σ' εκείνα τα χάλια, χτυπημένες, μωλωπισμένες , μια μάλιστα δεν δίστασε να του πει ότι: το κορμί της όλο είναι μελανιασμένο και μακάρι να γινόταν να το έβλεπε ο Βαλής, τις λυπήθηκε και τις άφησε ελεύθερες.

Οι Τούρκοι οργίσθηκαν πολύ, για την περίθαλψη και τη βοήθεια των Σανταίων προς τους Αρμένιους και ήταν κι αυτός ένας πρόσθε­τος λόγος να μισήσουν και να εκδικηθούν αργότερα τους Σανταίους με τόση μανία και σκληρότητα.

Το αίσθημα της προσφοράς και της θυσίας, κυρίως η τόλμη και η ανδρεία είναι από τα ιδιαίτερα γνωρίσματα των γυναικών της Σαντάς.