Η ενδυμασία στη Ματσούκα

Ό,τι κυρίως ξεχώριζε την Ματσούκαν από τις άλλες περιφέρειες ήτο κυρίως η ενδυμασία των γυναικών, διότι η ανδρική ενδυμασία ήτο σχεδόν ομοιόμορφος σε όλες τις επαρχίες στην Σαντά π.χ. Κρώμνη, Κιουμουσχανάν, Τραπεζούντα, Πλάτανα, Γέμουρα και αλλού εξ όσων ξέρω. 

Πλάτανα

Ακόμα και η ενδυμασία των Τούρκων ανδρών ήτο ομοία, και η μόνη διάκρισις ήτο οι Τούρκοι, που έφεραν ως κάλυμμα φέσι, αντί κουκούλας, έφερον γύρω στο φέσι και ένα άσπρο ή κίτρινο σαρίκι και από εκείνο τους ξεχώριζες. Οι άνδρες όμως, που έφεραν κουκούλα, τουρκικά «πασλίκ» ήτο αδύνατον να τους ξεχωρίσης από τους χριστιανούς και επειδή πολλοί απ' αυτούς μιλούσαν την ίδια ποντιακή διάλεκτο πολλές φορές συνέβαινον και παρεξηγήσεις όταν κανένας χριστιανός χωρίς να καταλάβη ότι πρόκειται περί τούρκου, έλεγε κάτι το χλευαστικόν είτε για τον Μωάμεθ είτε για τους Οσμαϊλήδες.

Πρέπει ιδιαιτέρως να σημειώσω, ότι όπως οι χριστιανοί δεν ήξεραν τον εαυτό τους Έλληνας αλλά Ρωμαίους, έτσι και οι Τούρκοι δεν ήξεραν ή δεν έλεγαν πως είναι Τούρκοι αλλά «Οσμανλή» εκ του ιδρυτού του Κράτους του Οσμάν.

Και εκεί οι Έλληνες πολύ ενωρίς μετά την ίδρυσιν του Ελληνικού Βασιλείου, αισθάνθησαν ότι είναι Έλληνες έχοντες την ίδια θρησκεία και γλώσσα με τους ελευθέρους Έλληνας και μάλιστα έφθασαν στο σημείο να απαρνηθούν τα Εβραιοχριστιανικά ονόματά τους και να προσλάβουν καθαρώς Ελληνικά, αρχαιοελληνικά ονόματα, ενώ οι Τούρκοι, ο πολύς λαός βέβαια, μέχρι του 1909 της εγκαθιδρύσεως του Συνταγματικού πολιτεύματος,      δεν εγνώριζαν, τουλάχιστον ποτέ δεν έλεγαν ότι είναι Τούρκοι αλλά Οσμανλήδες.

Είναι δε βέβαια γνωστόν, ότι και στην Ευρώπη ακόμα ο Εθνισμός ως ιδέα μόνον στο τέλος του 18^ου αιώνα ή τας αρχάς του 19^ου αναφαίρεται.

Ας μου συγχωρεθή η επ' ευκαιρία παρέκβασις αυτή, η οποία μάλλον είχε την θέσιν της εις το Κεφάλαιον «Διοίκησις και σχέσεις Χριστιανών και Τούρκων».

Και ενώ η ενδυμασία των ανδρών ήτο παντού ομοιόμορφος, η ενδυμασία των γυναικών της Ματσούκας ήτο τελείως διαφορετική της ενδυμασίας των γυναικών άλλων περιφερειών του Νομού.

Ματσουκάτης ο ίδιος θα προσπαθήσω να την περιγράψω αν και δεν πιστεύω να καταφέρω να την απεικονίσω καλά.

Στο κεφάλι οι γυναίκες φορούσαν ένα φακιόλι, που το λέγανε «λετσέκ» - και δεν γνωρίζω από πού παράγεται η λέξις - το οποίον στις ηλικιωμένες ήτο μαύρον με μεγάλα βυσσινί στίγματα, στις δε νέες κίτρινον. Πολλές φορές οι νέες γυναίκες φορούσαν διπλά λετσέκια. Ένα μικρότερο από κάτω ως κεφαλόδεσμο και μεγαλύτερο από πάνω. Τα μαλλιά τους οι γυναίκες όλες τα χώριζαν ακριβώς στην μέση και τα έπλεκαν σε δύο πλεξούδες, που μερικές τις τύλιγαν γύρω από το κεφάλι κυρίως οι Διβερίτιδες κυρίως όμως τις άφηναν να χύνονται στις πλάτες. Τις πλεξούδες αυτές τις έλεγαν «τζάμες».

Ως εσώρουχα άνδρες και γυναίκες φορούσαν ασπρόρουχα από ύφασμα, που ύφαιναν οι ίδιες από κλωστές καναβουριού και βαμβακιού ή και μόνον καναβουριού «καναβίτικα» του οποίου η επεξεργασία ήτο πολύπλοκος και πολύ κουραστική. Τα τελευταία χρόνια, όταν υπήρξε κάποια ευμάρεια λόγω του ξενητεμού των ανδρών, άρχισαν να κάνουν ασπρόρουχα από κάμποτ.

Ο χασές ήτο άγνωστος. Ως κυρίως φόρεμα φορούσαν ποδήρη χιτώνα «ζυπούνα» ως κάτω από το γόνατο από ύφασμα που ελέγετο «Μάνουσα», ύφασμα αντοχής ή από τσίτι «μπασμά». Οι εύπορες νύφες έφεραν ζυπούνα από χειροΰφαντο μεταξωτό ύφασμα μεγάλης αντοχής, που συνήθως πάλιωναν ή οι νύφες ή οι κόρες τους.

Επί του στήθους έφεραν ένα είδος στηθόδεσμο «σπαλέρ» τέτοιον στηθόδεσμον είχαν και οι γυναίκες της Σαντάς και των χωρίων της Αργυρούπολης με μερικές παραλλαγές. Ο στηθόδεσμος αυτός δια μεν την καθημερινή χρήση εγίνετο από οιοδήποτε φτηνό ύφασμα. Δια τις γιορτές όμως από γυαλιστερό μεταξωτό ύφασμα, το οποίον γύρω από το λαιμό κεντούσαν με χρυσά σειρήτια. Το ύφασμα αυτό ελέγετο «κουτνίν» ή «αρπαλίν».

 Ως εξωτερικό φόρεμα φορούσαν φόρεμα κοντό ως την μέση από μάλλινο ύφασμα, όμοιο σχεδόν σε άνδρες και γυναίκες, που το ύφαιναν οι ίδιες και το έλεγαν «τσόχα». Οι κάπως εύπορες έκαμναν τσόχα από έτοιμο ύφασμα τσόχα και το κεντούσαν γύρω με λεπτό μεταξωτό γαϊτάνι το «τριχίλ». Στη μέση έφεραν ένα είδος εμποστέλας ή ποδιάς, που έπιανε από τη μέση ως κάτω σχεδόν στον αστράγαλο και ελέγετο όταν ήτο έτοιμο για τις νέες «φοτάν» ή «εμπροστάλ» για τις ηλικιωμένες. 

Η «φοτά» αγοράζετο έτοιμη, χειροΰφαντη δεν ξέρω από πού. Είχε χρώμα κυανούν, «γερανί» ,με γραμμές κόκκινες και εδένετο στη μέση με ζώνες, πλάτους 2 πόντων, που ύφαιναν οι ίδιες, τα «κλεμία» ή «κασίκια» όταν ήταν στενότερα και έναν πόντο φάρδος. Το εμπροστάλ για τις ηλικιωμένες εγίνετο από μαύρο μάλλινο ύφασμα, που ύφαιναν οι ίδιες. Έφεραν ακόμα στη μέση γυναίκες και άνδρες ζωνάρι, το οποίον για τις καθημερινές ήτο από μάλλινον ύφασμα ή δίμιτο μαύρου και κυανού χρώματος. Δια τις εορτές όμως ήτο από μεταξωτό πολύχρωμο ύφασμα, επίσης το ίδιο για άντρες και γυναίκες το «ταραπουλούζ» πιθανότατα διότι κατασκευάζετο στην Τριπολίτιδα, που οι Τούρκοι την έλεγαν «Γαρπ Τραπουλούζ» δηλαδή Νότια Τρίπολις.

Τρίπολη

Ως υπόδημα τις καθημερινές άνδρες και γυναίκες φορούσαν τσαρούχια από ακατέργαστο δέρμα αγελάδος, που τα έραβαν οι ίδιες. Τις γιορτές όμως οι άνδρες, φορούσαν αγοραία υποδήματα «τσάπουλας» οι δε γυναίκες επίσης έτοιμα φτηνά υποδήματα τα «γεμενιά» ή «ποστάλια».

Η ενδυμασία ήτο ομοιόμορφος δι' όλους και δύσκολα μπορούσε να διακρίνη κανείς από την ενδυμασία ποιος ήτο πλούσιος και ποιος φτωχός. Άλλωστε πραγματικά μεγάλη διαφορά πλουσίων και πτωχών δεν υπήρχε, διότι πραγματικά πλούσιοι δεν υπήρχαν, υπήρχαν απλώς εύποροι.

Ακόμα πρέπει να σημειώσω ότι η μόδα της γυναικείας ενδυμασίας της Ματσούκας ήρχετο από το χωριό Κοσπιδή, που ήτο τρόπον τινά ότι ήτο το Παρίσι δια την Ευρώπη και διεκρίνετο όχι μόνον για την καλαισθησία της ενδυμασίας αλλά και από τον τρόπον που τα φορούσαν οι νυφάδες.

Όσο για τους άνδρες αυτοί στα παλαιότερα χρόνια των παππούδων μας φορούσαν σαλβάρια ή καραβόνας, όπως τα έλεγαν, σαν τις βράκες που φορούν ακόμα οι Νησιώται, οι Αϊβαλιώται και οι Κρητικοί.

Πάντως και επειδή η οικονομική κατάστασις μεταξύ των κατοίκων δεν διέφερε, δεν μπορούσε κανείς κατά τας επισήμους ημέρας, εορτάς και πανηγύρια να διακρίνει από την ενδυμασίαν ποιος ήτο πλούσιος και ποιος φτωχός.

Τελεία Δημοκρατική ισότης και στο ντύσιμο όπως Δημοκρατικά ήτο οργανωμένη η όλη κοινωνική ζωή.

Περικλής  Τριανταφυλλίδης

Εκπαιδευτικός

Σ.Σ. Προσπαθήσαμε να μην κάνουμε επεμβάσεις στο αρχικό κείμενο , αφού πρόκειται για ένα είδος απομνημονευμάτων, τα οποία δεν μεταβάλλονται "επ' ουδενί λόγω"