Ένα χαρακτηριστικό της γενναιότητας των Σανταίων γυναικών

Αφήγηση Χαράλαμπου Σπυριδόπουλου, που παιδί, τότε, κλείσθηκε με τα 300 περίπου γυναικόπαιδα μέσα στο σχολείο της Κρώμνης, όπου την ίδια βραδιά της εξόδου έφτασαν οι εξόριστοι.

Το σχολείο δίπλα στο ναΐδριο της Μεταμόρφωσης  Κρώμνης
πηγη:http://kromni.blogspot.gr

Η πόρτα του σχολείου ήταν κλεισμένη γι' ασφάλεια των γυναικών, όπου αργά μετά τα μεσάνυχτα ακούστηκε μια φωνή να καλεί μια απ' τις γυναίκες, την Σιονάρα:

— Σιονάρα, ε Σιονάρα, άνοιξε την πόρτα.

Πετάχτηκε επάνω η Σινιόρα:

— Ποιος είσαι;

—  Είμαι ο παπά - Δημήτρης Λαμπριανίδης, ο ιερέας του χωριού μας.

—Αν ήρθες για καλό, παπά - Δημήτρη, να σου ανοίξω, αλλιώς να φύγεις γρήγορα, απάντησε ή αντρογυναίκα.

Και τότε ο παπάς για να της δώσει να καταλάβει:

— Δεν είμαι μοναχός μου, έχω και... ουρά!

Η Σιονάρα κατάλαβε αμέσως ότι ο παπάς συνοδευόταν από Τούρκους, που τον υποχρέωσαν να πείσει τις γυναίκες ν' ανοίξουν την πόρτα για ν' αρπάξουν τα κορίτσια και ότι σίγουρα εκείνος δέχτηκε μόνο και μόνο για να τις ειδοποιήσει για τον κίνδυνο που διέτρεχαν. 

Χωρίς να χάνει καιρό κάλεσε σε συναγερμό όλες τις Σανταίες να οπλιστούν με ότι βρισκόταν μέσα στο σχολείο - ξύλα, ρόπαλα, σιδερικά, καρεκλοπόδαρα από καρέκλες που έσπασαν στα γρήγορα - κι' έτσι οπλισμένες παρατάχθηκαν στον αυλόγυρο πίσω απ’ την πόρτα.

Στο μεταξύ οι Τούρκοι- καμιά δεκαριά τζανταρμάδες(σ.σ. χωροφύλακες) - έδειραν μέχρι λιποθυμίας τον παπά γιατί κατάλαβαν ότι επίτηδες κάλεσε την αντρογυναίκα του χωριού, κι ύστερα βάλθηκαν να σπάσουν την πόρτα, ενώ από μέσα φώναζαν για βοήθεια όλες μαζί οι γυναίκες και τα παιδιά.

Γρήγορα η πόρτα υποχώρησε κι όρμησαν μέσα στον αυλόγυρο του σχολείου οι τζανταρμάδες, όπου όμως τους υποδέχτηκαν τα καρεκλοπόδαρα και τα σιδερικά των γυναικών, που χτυπούσαν με μανία όποιον έμπαινε. Ουρλιάζοντας πέσαν κατά γης οι πρώτοι, ενώ οι άλλοι τρομαγμένοι κάναν πίσω βλαστημώντας, μέσα σ' ένα πανδαιμόνιο φωνών του πλήθους των γυναικόπαιδων.

—Αλλάχ, Αλλάχ, μούγκριζαν οι τραυματισμένοι, σκοτώνουν τούτες οι αντρογυναίκες των Σανταίων!

Με τη φασαρία και το κακό πού έγινε έτρεξαν οι Αξιωματικοί κι έτσι σώθηκαν οι κοπέλες από την ατίμωση. Αλλά δεν γλύτωσαν, βέβαια, παραπέρα τα μαρτύρια της ατέλειωτης πορείας .