Η εγκατάσταση των Σανταίων στη "Ραχμαλή"δημιουργία του χωριού (περιγραφή Μαρίας Κωνσταντινίδου (Στυλάβας)*

....Αρ’ έφτασαμε σο Γαλλικόν. Ας’ σο Γαλλικόν έρθεν επαίρε μας ο Θεόφιλον τ’ Ασλάν με τ’ έναν γάιδιαρον. Θα κοβαλούν την προίκα μ! Όνταν είδα τον, ησύχασα. Εγνώρτσ’ ατον, είπα «Δόξασι ο Θεός». Αρ’ εθέκαμε απάν’ τα τσιούλια μ’, ήντιαν είχαμε, κι έρθαμε αδαπάν’ ση Ραχμαλή.

Ντεβέ Καρά (Στους πρόποδες του βουνού είναι η περιοχή "Ραχμαλή"
 

Ατού ση Ραχμαλή έτον τουρκικόν χωρίον. Εκάν είκοσ’ τριάντα οσπίτια. Ατώρα, ντο έσαν, πως εζήνανε, δεν χαπάρ κι έχω. Χωράφια πα πιλιά κι είχανε οργωμένα, άμον ατά ντο ένοιξαν τ’ εμετέρ’ αδαπάγκαικα. Αχά ένα κομματόπον χωραφόπον αδακά, αχά έναν ακεκά. Με τα γαϊδίρια. Νια βούδια είχανε και νια άλογα, γαϊδίρια είχαν.

Όνταν έρθα ογώ ση Ραχμαλήν, οι Τουρκά-ντ’ εκοβαλίουσαν, θα έφευανε. Αέτς’ πα καλά-καλά κι θυμούμ’ ατ’ς. Μίαν μόνον ένας Τούρκος έρθεν εκοβάλεσεν τα τουκάνια τ’, ντ’ ελώνιζαν, κι επή’εν ση Δρυμίκλαβαν. Εκοβάλεσαν τα πράματά τουν όλια ση Δρυμίκλαβαν κι απεκεκά έφυαν.

Εκεί ση Ραχμαλήν έμες όλ’ μαζί. Τ’ έναν τ’ άλλο απάν’. Εμείς την κάμαρην ντο είχαμε, έσανε ο Κώστης και η γαρή ατ’. Επεκεί έρθα ’γώ με τ’ εκείνο το χάταλον. Το χάταλον εκράτεσαμ’ ατο ολίγα ημέρας κι επεκεί εσυντροφίασαμε κι εδέβασαμ’ ατο πλάν’, έστειλαμ’ ατο την αδερφήν αθε. Επεκεί έρθεν κι αδερφό μ’ ο Τράντον. Έγκεν ατον ο Μιλτιάδης ο Χριστοφορίδης. Έρθεν κι άλλο παπόρ’ κι ο Μιλτιάδης επήεν κάτιναν εράευεν. Ατό επήεν εμπροστάτ’ και είπεν ατον «Θείο ογώ καν’νάν κι έχω;». Είπεν ατον ο Μιλτιάδης «ο αδερφό σ’ σο Βολοβότ έν’, χάιτε». Επαίρεν ατο ο Μιλτιάδης κι έρθεν, ν’ αγιάζ’νε ταχωμόπα τ’.

Ατώρα θα ζούμε εκειαπάν’. Μετ’ ένα κορίτσ’ -Θαλεία έκουεν, έφυγαν απ’ αδακά κι επήαν σην Καστανέαν- επέγναμε σα πουρνάρια. Να έχπαναμ’ ατα πα κι εγροίκαναμε, ετσίμπιζαν τα χέρια ’μουν, εκάθουμες κα και έκλαιγαμε. Ετέρναμε αβούτο τ’ αδακέσ’ και έκλαιγαμε. Αμα, τη ψωμί κι έσυραμε. Εδίνε μας η κυβέρνηση, μίαν κοκκία, μίαν γάλαν, κάτ’ εδίνανε μας.

Την τσαμέν εποίκαν’ ατο σχολείον. Διάσκαλος πα έτον σιφτιάν ο Στάθιον, τη Χαρίλαος αδερφόν. Ο Τριανταφυλλίδης πα, που έφυεν σην Καστανέαν, εποίκεν κάμποσον καιρόν ατουκά. Εκκλησίαν πα εποίναμε απέσ’ σ’ οσπίτια. Ποπάν είχαμε τον Ποπα Αναστάσ’. Αβούτε η Χαριλάβα Ευρίκλη ατουπαν’ ση Ραχμαλήν επαίρεν τον Χαρίλαον. Τη Κουκουλιάταινας η μάνα, η Μαρία, χιόρα με τα τέσσερα κορτσόπα, εκρέμασεν σην κάμαρην έναν σιντόν’ κι εποίκεν κάμαρην κι εσέγκεν ατ’ς. Αρ’ αοίκα παντρείας εγίνουσαν. Αμπελί κλαδία ετύλιζαν κι εποίναν στέφανα να στεφανούνταν. Κάποιος έπαιζεν λύραν και από καμίαν εχόρευαν σην τσιαμέν κεκά. Ογώ κι επέγ’να ατότες. Άντραν κι είχα, πουθέν κι επέγ’να.

Μαρίας Κων/νιδου (Στυλάβα) 

Εκάτσα με τ’ αδέρφια μ’ οχτώ μήνας, και σ’ οχτώ μήνας απάν’, όνταν εφέκανε τ’ αντάρτας, έρθεν κι άντρας ιμ’ με τον Ευκλείδην και τ’ ατουνούς. Ένα βραδήν έπεσαμε κα κι ακούγομε τακ..τακ. Κατ’ς κρούει σην πόρταν. Ανοίγομε την πόρταν και ελέπομε ο Στύλον κι αδερφό μ’ ο Γιωρίκας. Ενταμώθανε σην Τραπεζούνταν και οι δύος ατουν μαζί έρθανε ση Ραχμαλή. Κρούν’ σ’ Ασλάν’ τη Ματθαίονος την πόρταν. Ένοιξεν ο Ματθαίον. «Ούι ο Στύλον.. Ούι ο Γιωρίκας..». Επαίρεν ατ’ς κι έρθεν σ’ εμέτερον την πόρταν, σ’ αδερφού μ’. Όντας είδαμ’ ατ’ς, εχπαράγαμε.

Επεκεί ερχίνεσαμε τη γεωργίαν. Ακόμαν διανομή κι ε’έντονε. Εσπείρναμε απ’ έναν κομματόπον απ’ αδά και π’ ακεί. Ο παππούς, τ’ εμόν άντρας, έξερεν να οργών’. Γεμουρέτες έτονε. Ο Γερίκας, αδερφό μ’, κι έξερεν. Σαντέτες έτονε. Ας ση Ρουσίαν όσοι έρθανε, ζατί κι έξεραν. Ας σην Τουρκίαν πα που έρθαν, από χαϊβάνια κι έξεραν. Εγόσευαν ανάποδα τα βούδια, εκείνα εκείσαν κα κι ατοίν εντούναν κι εσκότωναν ατα να σ’κούνταν. Ένα ημέραν ο Κώστης αδερφό μ’ έγκεν το κάρον, εφόρτωσαμ’ ατο καλαμπούκια και πάμε ση Ραχμαλή. Δυ' νομάτ’ Τουρμουλήδες (σ.σ. Δρυμιώτες)-ο ένας ηλικιωμένος, ο άλλος νέος, με τα στρατιωτικά- θερίζ’νε με την κερεντήν. Ο Κώστης ση Ρουσίαν έτονε, κι έξερεν ας σα κάρα κι ας σα αοίκα, κι όπως επέ’γνεν με το κάρον, εκατακιφαλιάεν κι ερούξεν απέσ’ σο ποτάμ’ με τα βούδια εντάμαν. Έτρεξαν οι Τουρμουλήδες, έσκωσαν τα βούδια κι εσέγκαν ατα σο ζυγόν ατουν.

Αρ’ απ’ ολίγον ολίγον έμαθαμε. Ετσαράπιζαμε, πασκίμ ντο κάτ’ εποίναμε! Κι άλλο αργώς εποίκανε διανομήν, επαίραμε και την Καμάραν.

Εδέκανε μας αδακά αβούτο το μέρος. Τ’ εμετέρ εποίκανε επιτροπήν πέντε-έξ' άτομα, ο Τσιαχμάχ’ς, αδερφό μ’ ο Κώστης, οι Θεοφρονάντ. Εκλώστανε όλια τα χωρία. Σα Γιαννιτσά πα επήανε, ση Βέροιαν πα επήανε, σου Γιδά πα επήανε. Σ’ όλια πα επήανε κι έναν μέρος κι εγάπεσαν’ να σκούνταν’ και πάγ’νε εκεκά, αμόν ντο έφυαν οι άλλ’ κι επήαν σην Καστανέαν. Όλ’ έφυαν και μόνον οι παλαλοί επέμ’νανε αδαπάν ! Ας όλεν καλλίον αβούτο εγάπεσαν, ση Σαλονίκην σουμά έτον.

Χρήστος  Μαυρόπουλος

Ο Μαυρόπουλον εποίκεν τη ρυμοτόμησην. Εχάραξεν τα οικόπεδα. Επεκεί εδέκεν η κυβέρνηση διαταή θα χτίζομε οσπίτια. 

Σιφτιάν έγκανε τούβλα άψετα. Τ’ ημσόν το χωρίον και παραπάν’ εχτίεν με τ’ εκείνα τα τούβλα τ’ άψετα. Καλυβόπα, μικρά οσπιτόπα... άμον τ’ εμόν τ’ οσπίτ’. Κι επεκεί έκλωσαν ατο σα πετόνια. Έγκανε πετόνια , έξξιανε τσιμέντα, ξυλείας. Αποθηκάριος έτον ο Ματσίκον.

Άντρας ιμ’ κι ο πασιά μ’ ο Γιωρίκας έξυπνοι έσανε. Είπαν θα ίνεται χωρίον. Έρθαν, εκλώ-σταν, είδαν όλεν αβούτο τ’ αδακέσ’. Ακειαπάν’ σην άκραν θα πάμε, είπαν, να επορούμε κι εφτάμε γουρούνια, κοσσάρια... Αρ’ επήγαν έχτσαν εκεί σην άκραν. Ογώ όνταν έρθα ση Ραχμαλή ο Βαβούλτς Ισαάκ’ς εποίνεν καπνά αδά σο ποτάμ’ απέσ’, σα γουμιάρια τα μέρια. Ο Κώστης πα είπεν ατον -με τη γυναίκαν ατ’, την Βαβουλίναν την Ευρίκλην, συγγενοί έμες- Ισαάκ, αν θέλτς ας έρται η Μαρία μετ’ εσέν’ δουλεύ’ σα καπνά και δεις ατεν έναν μεροκάμματον. Ας έρται, είπεν ατον εκείνος, άμα όνταν πουλώ τα καπνά θα πληρών’ ατεν. Επήγα εδούλεψα με τον Βαβούλ’ κι επεκεί, προτού πουλίουνταν τα καπνά, έρθεν ο Στύλον ας σην Τουρκίαν. Αέτσ’ πα είχα τα ημεροκάμματα μ’ σο Βαβούλ’ απάν’.

Ο Βαβούλτς είχεν άλογον με το σιαμιάρ’. Επαίραμε τ’ άλογον κι εκοβάλεσεν ο Στύλον πέτρας ας σο ποτάμ’ και τη Κωτσού Ισαάκ’ς έχτσεν τα θεμέλια ’μουν. Γιατ’ εκείνο τ’ οσπι-τόπον εμουν στέκ’ αέτσ’ ψηλά. Εποίκαμε τα θεμέλια έναν έμορφα κι επεκεί, ας σα θεμέλια κι απάν’, θα χτίζομε με τα πλιθία. Ατότες έρθεν η διαταή, θα χτίζ’ η κυβέρνηση οσπίτια. Έγκανε ξύλα, κεραμίδια, ασ’ όλια. Αρ’ επεκεί κι υστερνά εχάλασεν το σχέδιον ντο εποίκαμε εμείς, κι εποίκαμ’ ατο κυβερνητικόν σχέδιον.

Το Δημοτικό Σχολείο της Νέας Σάντας

Αέτσ’ εχτίγαν τ’ οσπίτια. Σην αυλήν τη σχολείονος πα έχτ’σανε με τα πλιθία έναν τρανόν, άμον σχολείον. Ατό είχαμε σχολείον πα κι εκκλησίαν πα.

Ατώρα θα χτίζομε τογρίν σχολείον. Σιφτιάν έχτσαμε τ’ αφκά το πάτωμα. Αγούρ’ εσύρναν λαγούμια, άλλ’ ετσάκωναν’ κι άλλ’ εφόρτωνανε τοι γυναίκς’. Εμείς οι γυναίκ’ με τα σιαμιά-ρια σα ράχιας εμουν εκοβάλναμε τα πέτρας ασο Καρτάσιον σο χωρίον για να χτίζ’νε . Μαστόρ’ πα έσαν ο Στέφανον, ο Πηλιάς, τη Κωτσού Ισαάκ’ς, ο Διογένης... Επεκεί κι ύστερα ερχίνεσαμε να χτίζομε την εκκλησίαν.

Αρ’αέτσ’ έχτσαμε το χωρίον. Για τ’ ατό πονώ ατο ατόσον πολλά. Ακόμαν πονεί η ράχια μ’ ασα πέτρας ντ’ εκοβάλναμε ας σο Καρτάσιον. Για τ’ ατό λέγω σας πάντα: τερέστεν και κάτ’ ποίστεν για τ’ αβούτο το χωρίον. Το χωρίον και τ’ ομμάτια σουν!

ΠΗΓΗ: ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ : ΤΑ ΝΕΑ της Νέας Σάντας  Μάης 2005

Συντακτικη επιτροπή:

1. Δημήτρης  Πιπερίδης

2. Εύη  Σοφιανού

3. Ηλέκτρα Κουρτίδου

*Η γιαγιά Στυλάβα πέθανε στο τέλος του 2007 σε ηλικία 103 χρονων