ΟΙ ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΕΣ ΕΚΛΟΓΕΣ ΣΤΗΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ Μέρος 3ο

Οι Έλληνες βουλευτές δεν αποτελούσαν παρά μειοψηφία στην Οθωμανική Βουλή. Δεν  μπορούσαν, επομένως, να επηρεάσουν τις αποφάσεις του Κομιτάτου που έλεγχε    την 

πλειοψηφία στη Βουλή. Τη θέση του Κομιτάτου ενίσχυαν   τα ανθελληνικά  άρθρα του τουρκικού τύπου που εξερέθιζαν τα πνεύματα εναντίον των Ελλήνων(36).

         Η έντονη αντίδραση των Ελλήνων βουλευτών δεν στάθηκε αποτελεσματική ούτε όταν,   τον Ιούνιο του 1910, συζητήθηκε στη Βουλή το θέμα των διαφιλονικούμενων   εκκλησιών  μεταξύ Ελλήνων και Βουλγάρων στη Μακεδονία. Ο νόμος «Περί Εκκλησιών» που ψηφίστηκε ρύθμιζε το θέμα εις βάρος του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Την «Εθνική Συνέλευση» που συνεκάλεσε ο Πατριάρχης τον Σεπτέμβριο του 1910 εμπόδισε   με τρόπο   αποφασιστικό η Τουρκική Κυβέρνηση(37).

H πρώτη σύνοδος της Οθωμανικής Βουλής έγινε στις 17 Δεκεμβρίου 1908, ενώπιον του σουλτάνου Αμπντούλ Χαμίτ

 Κατά την περίοδο που διαδραματίζονταν όλα αυτά, οι Έλληνες βουλευτές έτειναν   να   αποτελούν μια ομάδα στην Οθωμανική Βουλή. Συνεργάζονταν στα εθνικά θέματα και  ψήφιζαν ο καθένας κατά την κρίση του στα άλλα. Ο βουλευτής Σμύρνης Αριστείδης   Γεωργαντζόγλου Πασάς εθεωρείτο αρχηγός της άτυπης αυτής ελληνικής ομάδας. Από τα μέλη του Πολιτικού Συλλόγου έγινε επανειλημμένα η πρόταση για   την ίδρυση   ελληνικού πολιτικού κόμματος. Η πρόταση αυτή δεν έγινε δεκτή στο  βαθμό, μάλιστα, που ορισμένοι Έλληνες ήταν ήδη μέλη του Κομιτάτου, όπως ο βουλευτής Μοναστηρίου Τρ. Νάλης(38).

 Μετά από επίμονες προσπάθειες του Πολιτικού Συλλόγου, συστάθηκε στη Βουλή η περίφημη "Ελληνική Ομάδα" με 16 από τους 24 βουλευτές. Στην Ε.Ο. ανήκαν   οι     Μπούσιος,  Κοσμίδης, Δίγκας, Βαμβακάς, Κ. Κωνσταντινίδης, Χωναίος,   Ναρλής,   Ζαφειρόπουλος, Σάλτας, Μποστάνης, Τσελεμπίδης, Στέλιος, Θ. Κωνσταντινίδης,   Κίγκος,   Σούρλας, Κούρτογλου. Αρχηγός της Ε.Ο. αναδείχθηκε ο Γ. Μπούσιος, πού χαρακτηριζόταν    από την τόλμη του.

 Το γεγονός αυτό απετέλεσε την πρώτη επίσημη διάσπαση των Ελλήνων βουλευτών   και τη  διάκρισή τους σε «Εθνικόφρονες» και «Αντεθνικούς», όπως χαρακτήριζε ο Πολιτικός Σύλλογος τους βουλευτές που δεν συντάχθηκαν με την πολιτική του (39).

 Πολιτευόμενοι, ωστόσο, χωρίς συγκεκριμένους στόχους, οι βουλευτές της «Ελληνικής ομάδας», και κυρίως οι Μπούσιος και Κοσμίδης, εξερέθιζαν συχνά τα    πνεύματα με    προκλητικές διακηρύξεις μέσα στη Βουλή(40).   Την πολιτική αυτή  της ελληνικής    ομάδας και του Πολιτικού Συνδέσμου   εκμεταλλεύτηκαν    οι Νεότουρκοι   για   προπαγανδιστικούς λόγους(41).

  Στην O.K. είχε αρχίσει να ωριμάζει η ιδέα της δημιουργίας κοινού μετώπου των εθνοτήτων, ώστε να αντιπαρατεθεί πιο αποτελεσματικά στην πολιτική του Νεοτουρκικού Κομιτάτου. Η συγκέντρωση των 30 βουλευτών (Ελλήνων Βουλγάρων, Αρμενίων και Αράβων), που έγινε με πρωτοβουλία της Ε.Ο. τις πρώτες ημέρες του 1911, αποτέλεσε ένα πρώτο βήμα γι' αυτήν τη συνεργασία, που ανέλαβε να συντονίσει σε όλη την Αυτοκρατορία ο Π.Σ.(42).

 Προς τα τέλη του 1911 έκανε την εμφάνισή του και κοινό δημοσιογραφικό όργανο  των     εθνοτήτων,  Tribune des Nationality(43,) με διευθυντή το βουλευτή Χαρ. Βαμβακά και 

συνεργάτες Τούρκους, Έλληνες, Αρμενίους, Βουλγάρους(44), Άραβες και Αλβανούς.

 Τον Νοέμβριο του 1911 αναγγέλθηκε η ίδρυση του νέου τουρκικού κόμματος «Ελευθερία και Συνεννόηση» (Hurriyet ve Ittilaj Firkasi) που αντιπολιτευόταν το    Κομιτάτο.  Καταγγέλλοντας την πολιτική των Νεότουρκων εναντίον των Ελλήνων, Αράβων, Βουλγάρων, Αλβανών και Αρμενίων, ζήτησαν τη συνεργασία των εθνοτήτων (45).

 Το Κόμμα «Ελευθερία και Συνεννόηση» συσπείρωσε Συντηρητικούς, Φιλελεύθερους, ανεξάρτητους βουλευτές και γερουσιαστές της αντιπολίτευσης, παλαιότερα μέλη των   κομιτάτων, και αντικομιτατικά στοιχεία. Για μιαν ακόμα φορά Χριστιανοί και     Μουσουλμάνοι συσπειρώθηκαν με κοινό στόχο την ανατροπή των Κομιτάτων.

 Είκοσι μόλις ημέρες από την ίδρυσή του, το νέο κόμμα πέτυχε την πρώτη εκλογική του   επιτυχία σε μια επαναληπτική βουλευτική εκλογή στην Κωνσταντινούπολη.   Την υποψηφιότητά του υποστήριξαν και οι Έλληνες εκλέκτορες (46).   Ενώ όμως η αντιπολίτευση πανηγύριζε για την επιτυχία της, το Κομιτάτο άρχιζε να αναπτύσσει νέα δραστηριότητα για τις γενικές εκλογές που πλησίαζαν.

 Η συνεργασία του Πολιτικού Συλλόγου με το Κόμμα «Ελευθερία και Συνεννόηση» κορυφώθηκε στις βουλευτικές εκλογές του 1912.

 Μετά τη διάλυση της Βουλής και την προκήρυξη των γενικών εκλογών(47), το Κομιτάτο ανέλαβε την πρωτοβουλία να συζητήσει με τον Οικουμενικό Πατριάρχη   και να    διαπραγματευθεί την ελληνική υποστήριξη στις επικείμενες εκλογές. Οι υπουργοί Ταλαάτ   και Χαλίλ επισκέφθηκαν τον Ιωακείμ Γ' και δέχθηκαν να αυξηθεί ο αριθμός των Ελλήνων βουλευτών σε 37. Υποσχέθηκαν, επίσης, να δώσουν τέλος στους περιορισμούς    των   εκκλησιαστικών προνομίων και να διορίσουν έναν αριθμό Ελλήνων δημοσίων   και   κυβερνητικών υπαλλήλων και Υπουργό Δικαιοσύνης τον Αριστείδη Γεωργαντζόγλου Πασά. Τέλος, δήλωσαν ότι θα αναγνωρίσουν    το Οικουμενικό Πατριαρχείο σαν το μόνο Εθνικό Κέντρο του Ελληνισμού στην Οθωμανική Αυτοκρατορία(49), πράγμα που αποτελούσε   την πεμπτουσία των προνομίων του Ελληνισμού.

 Τη σύμπραξη με τους Νεότουρκους υποστήριξε ο Ιωακείμ Γ'. Την πραγματοποίησή της ματαίωσε, ωστόσο, ο Π.Σ. που είχε στο μεταξύ έρθει σε χωριστή συμφωνία με το Κόμμα «Ελευθερία και Συνεννόηση»(50). Ο Π.Σ. δεν εξετίμησε ορθά το γεγονός ότι το Κομιτάτο ήταν ο συντονιστής της εκλογικής διαδικασίας, και επομένως οι υποψήφιοι τους οποίους   δεν υποστήριζε ήταν αδύνατο να επιτύχουν στις εκλογές(51).

 Πράγματι, το Κομιτάτο, που διατηρούσε ακόμα μεγάλη δύναμη, μετήλθε κάθε μέσο ώστε   να εξασφαλίσει απόλυτη εκλογική επιτυχία (52). Ο αριθμός των Ελλήνων βουλευτών μειώθηκε στους 15 (53) οι περισσότεροι από τους οποίους είχαν πολιτευθεί με το    Κομιτάτο(54), όπως οι Νάλης, Εμμανουηλίδης, Καρολίδης, Κωφίδης, Μιχαηλίδης,   Ορφανίδης.

Κατερίνα  Μπούρα

36. Τη θέση του Κομιτάτου εξέφραζε η εφημερίδα Τανίν (Tanin) που πρωτοστατούσε στην ανθελληνική αρθρογραφία.

 37. Τα γεγονότα περιγράφει ο Σουλιώτης στην O.K.

38. Θα πρέπει να προστεθούν και οι προσωπικές μεταξύ των Ελλήνων βουλευτών διαφορές. Το γεγονός, επίσης, ότι την όλη προσπάθεια κατηύθυνε η O.K., τα στελέχη της οποίας συχνά δεν ήταν άτομα γενικής αποδοχής. Το γεγονός, εξ άλλου, ότι ο Πολιτικός Σύλλογος συνδεόταν με την ομάδα Σαμπαχεντίν και Ισμαήλ Κεμάλ μείωνε το ενδιαφέρον ορισμένων βουλευτών για συνεργασία. Βλ. Καρολίδης, ό.π., σ. 328-30, 378-9.

39. Καρολίδης, ό.π. Τη διάκριση σε «Αντεθνικούς» και «Εθνικόφρονες» επιβεβαιώνει και ο Ν. Δάμτσας στο Αγωνία της Κωνσταντινουπόλεως, Αθήνα 1981 (Μεγάλο μέρος του βιβλίου αυτού καλύπτουν προσωπικές αναμνήσεις του συγγραφέα από την Πόλη, όπου πρωτοπήγε σαν δημοσιογράφος το 1910). Την περί «αντεθνικότητος» κρίση που είχε παλαιότερα συμμεριστεί ο συγγραφέας αναθεώρησε αργότερα, όπως ομολογεί ο ίδιος (σ. 49). Ο Δάμτσας αναφέρει λανθασμένα τον Κωφίδη στην «Εθνική» Ομάδα (ό.π.).

 40. Αλεξανδρή, ό.π., σ. 393-4. Για το πως είδαν οι Τούρκοι συγγραφείς τους δύο βουλευτές βλ. το ποίημα «Vatan» του Ziya Gokalp, που αναφέρεται στον Μπούσια, ό.π., σ. 394 σημ. 96 και το διήγημα του Υ. Κ. Karaosmanoglu αναφορικά με τον Κοσμίδη, Π. Χιδίρογλου, Τουρκική Ελληνογραφία, Θεσσαλονίκη 1980, σ. 33.

41. Εμμανουηλίδης, ό.π., σ. 308.

42. Ξανάλατος, ό.π., σ. 287.

43. Την εφημερίδα αυτή, καθώς και την Πολιτική Επιθεώρηση, εξέδιδε η O.K.

44. Η O.K. είχε στο μεταξύ προωθήσει τη συμφωνία Ελλήνων Βουλγάρων. Είχε, μάλιστα, υπογράψει πρωτόκολλο με τούς Βουλγάρους βουλευτές πού καθόριζε επισήμως τις διεκδικήσεις των δύο στοιχείων. Το πρωτόκολλο επέβαλλε τη συνεργασία των δύο εθνοτήτων στη Μακεδονία για την ανάδειξη 18 Ελλήνων και 8 Βουλγάρων βουλευτών. Χαμουδόπουλος, ό.π., σ. 46.

45. Βλ. Ahmad, ό.π., σ. 99. Για το πρόγραμμα του νέου κόμματος βλ. Αμάλθεια, 9.11.1911.

46. Αμάλθεια, 29.11.1911.

47. Βλ. Ahmad, ό.π., σ. 101-2.

48. Χαμουδόπουλος, ό.π., σ. 48. Κατά τον Καρολίδη, το Κομιτάτο πρότεινε την εκλογή 45 Ελλήνων βουλευτών. Βλ. Καρολίδη, σ. 333-4. ό.π.,

δήλωσαν ότι θα αναγνωρίσουν το Οικουμενικό Πατριαρχείο σαν το μόνο Εθνικό Κέντρο του Ελληνισμού στην Οθωμανική Αυτοκρατορία49, πράγμα πού αποτελούσε την πεμπτουσία των προνομίων του Ελληνισμού.

49. Καρολίδης, ό.π., σ. 336-7.

Το Κομιτάτο είναι πιθανό ότι γνώριζε τις διαφορές πού είχαν ανακύψει μεταξύ του Πατριάρχη Ιωακείμ Γ' και του Π.Σ. Βλ. Ακρόπολις, 24.9.1912. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης είχε τότε δηλώσει ότι ό Π.Σ. αποτελούσε κίνδυνο για το ’Έθνος. Θα πρέπει, επίσης, να τονιστεί ότι η πολιτική τόσο του Π.Σ. όσο και της O.K. δεν αντιπροσώπευε την Ελληνική κυβέρνηση. Οι σχέσεις του, όμως, με άτομα που υπηρετούσαν στην ελληνική Πρεσβεία στην Κωνσταντινούπολη παρέσυρε τότε πολλούς στο συμπέρασμα ότι τον Π.Σ. κατηύθυνε η ελληνική Πρεσβεία. Βλ. Γ. Κ. Σκαλιέρη, Τα Δίκαια των Εθνοτήτων εν Τουρκία, ’Αθήνα 1922, σ. 11, αναφέρει την O.K. «μυστικόν κέντρον, ανεξάρτητον της Ελληνικής Πρεσβείας». Στο ίδιο συμπέρασμα οδηγούν και τα κείμενα του Α. Σουλιώτη.

50. Είχε συμφωνηθεί, μάλιστα, ή εκλογή 52 Ελλήνων βουλευτών. Χαμουδόπουλος, ό.π., σ. 48.

51. Εμμανουηλίδης, ό.π., σ. 303.

52. Ahmad, ό.π., σ. 103-4.

53. Καρολίδης, ό.π., σ. 370.

54. Ο Π.Σ. χρησιμοποίησε κάθε μέσο για να καταπολεμήσει τους Έλληνες βουλευτές πού δεν συντάχθηκαν με την πολιτική του. Διέδωσε, ακόμη, ότι ο βουλευτής Σμύρνης Π. Καρολίδης είχε ασπασθεί τον ’Ισλαμισμό. Εμμανουηλίδης, ό.π., σ. 307.