Άρρηκτος δεσμός ( Ακρίτας, Ακρίτας και πάλι Ακρίτας και πουθενά Διγενής.)

Ο ποντιακός Ελληνισμός συνδέθηκε άρρηκτα με τα τραγούδια του Ακρίτα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι και άλλα τμήματα του Ελληνισμού δεν έχουν άμεσο δεσμό με τα δικά τους ακριτικά τραγούδια.
 Παραπάνω παρεμβάλλαμε το κείμενο με τις απόψεις για τον «Ακρίτα του Πόντου» του ακαδημαϊκού Κωνσταντίνου Ρωμαίου (https://santeos.blogspot.gr/2017/09/blog-post_23.html)  και υπογραμμίζουμε εδώ το σημαντικότερο σημείο των απόψεών του, γιατί εδώ, ακριβώς βασίζεται και η δική μας άποψη για τον Πόντιο «Ακρίτα», τον  «Έλλενα Ακρίτα», εκτός, βέβαια, από τα ίδια τα ακριτικά τραγούδια του Πόντου και των άλλων ελληνικών περιοχών:
«Εντυπωσιακή όμως απομάκρυνση από την ομάδα των κυπριακών παραλλαγών σημειώνουν οι παραλλαγές των Ελλήνων του Ευξείνου Πόντου. Πρέπει να τονίσω ευθύς εξ αρχής, ότι οι ποντιακές παραλλαγές έχουν δική τους θεματική πρωτοβουλία, όπως και δική τους φαντασία. Το θέμα τους- αυτό δηλαδή που το ονομάζουμε «υπόθεση του μύθου» - είναι στον Πόντο τελείως διαφορετικό … στις ποντιακές παραλλαγές εκδηλώνεται με έμφαση η ανεξαρτησία και η ολοκληρωτική πρωτοτυπία των Ποντίων.
Στα ποντιακά τραγούδια ο Διγενής, που ονομάζεται επίμονα Ακρίτας, περιγράφεται να έχει κτίσει το κάστρο του και να ασχολείται με το να περιποιείται το μεγάλο περιβόλι του. Όλα τα φυτά του κόσμου έχει φυτέψει εκεί ο Ακρίτας. Και όλα τα πουλιά του κόσμου έχουν φτιάξει φωλιές σε εκείνα τα δέντρα».

Κάστρα Κασταμονής

Ακρίτες κάστρον έχτιζεν

Ακρίτες κάστρον έχτιζεν τριγύρω ’ς σα ρασία.

Απάν’ του κόσμου τα φυτά εκεί φέρ’ και φυτεύει,

απάν’ του κόσμου τα πουλιά, εκεί πάγ’νε φωλεύ’νε.

Ατά κελάιδ’ναν κι έλεγαν: «Πάντα θα ζει Ακρίτας».

Κι έναν πουρνόν πουρνίτσικον και Κερεκήν ημέραν

ατά κελάιδ’ναν κι έλεγαν: «Αύρ’ αποθάν’ Ακρίτας»…

Αχπάσκεται ο Ακρίτες μου να πάει να κυνηγεύει.

‘Σ σο μεσοστράτ’ ’κι πρόφτασεν, ’ς σο μεσοστράτ’ ’κι επήγεν,

επόνεσεν η κεφαλιά τ’, ταράζει-ν η καρδία τ’,

και συντρομάζ’ν τα γόνατ’ ατ’ και ’κι επορεί να πάγει.

Ακρίτες οπίσ’ κλώûκεται και πικραναστενάζει:

«Ν’ αϊλί εμέν τον άκλερον, εγώ πώς θ’ αποθάνω!»…

«Ακούς, ακούς, Ακρίτα μου, ντο λέγ’νε οι γειτονάδες;»…

«Κόρ’, έλα ευτάμε ασπασμόν και τα’ αποχωρησίας».

Κλίσκεται κα’ να προσκυνά τα’ Ακρίτα την καρδίαν.

Ατός την κόρην έγλυσεν, την θαυμαστήν την κόρην.

Οι δύ’ς μίαν επέθαναν, οι δύ’ς μίαν εθάφταν.   

Καρς -Το κάστρο

Άλλη ποντιακή παραλλαγή

Μια άλλη παραλλαγή λέει:

 Ακρίτας κάστρον έκτιζεν κι Ακρίτας περιβόλιν

σ’ έναν ομάλ’, σ’ έναν λιβάδ’, σ’ έναν ’πιδέξιον τόπον.

Όσα του κόσμου τα φυτά, εκεί φέρ’ και φυτεύει,

κι όσα του κόσμου τα πουλιά, εκεί παν και φωλεύ’νε.

Πάντα κελάιδναν κι έλεγαν, πάντα να ζει Ακρίτας,

κ’ έναν πουρνόν πουρνίτζικον και Κερεκήν ημέραν

ατά κελάιδναν κ’ έλεγαν, «Αύρ’ αποθάν’ Ακρίτας».

-Ακούς, ακούς, Ακρίτα μου, κι άξιον μου παλικάριν,

ακούς ντο λέγ’νε τα πουλιά, ακούς ντο κελαϊδούνε;

-Ατά μικρά πουλόπα είν’, ’κι εξέρ’ να κελαϊδούνε.

Φέρε με τη σαΐτα μου ντο συρ’ τρακόûö πήχες,

ας πάγω και να κυνηγώ ’κει σα κυνηγοτόπια.

Κι αν ευρίσκω να κυνηγώ, εγώ κι θ’ αποθάνω,

κι αν κι ευρίσκω να κυνηγώ, εγώ θε ν’ αποθάνω».

Κυνήγεσεν, κυνήγεσεν, πουθέν κυνήγιν ’κ’ εύρεν.

Ο Χάρος τον επέντεσεν απάν’ ’ς σο σταυροδρόμιν:

-Χάρε, ντο έχεις μετ’ εμέν κι όθεν πάγ’ ακλουθάς με;

Κι αν κάθουμαι συγκάθεσαι κι αν πορπατώ ακλουθάς με,

κι αν κείμαι ν’ αποκοιμηθώ, γίνεσαι μαξιλάριν;

Ακούς, ακούς, Ακρίτα μου, ντο λέγ’νε τα πουλόπα;

Πάντα κελάιδναν κ’ έλεγαν, «πολλά θα ζει Ακρίτας»,

κι ατώρα κελαϊδούν και λέγ’ν’: «Θε ν’ αποθάν’ Ακρίτας».

Ακούγ’ ατο Ακρίτας (μου), χαμογελά και λέγε:

-Ατά μικρά και παλαλά, να κελαϊδούν ’κ’ εξέρ’νε.

-Εμέν’ Ακρίτα λέγ’νε με, ανίκετον Ακρίτα.

-Αϊλί εμέν τον άκλερον, εγώ θε ν’ αποθάνω.

Ας χαίρουντ’ τα ψηλά ραüιά και τα παρχαρομύτö.

Ακρίτας, Ακρίτας και πάλι Ακρίτας και πουθενά Διγενής.

 Σύνδεση των τραγουδιών κατά τόπο

Ο θεσμός του ακρίτα πολεμιστή και τα τραγούδια που δημιουργήθηκαν για αυτόν συνδέονται άμεσα με τους τόπους που φύλαγαν οι ακρίτες. Τότε διαπλάστηκαν και οι πρώτες τοπικές παραδόσεις. 

Ακριτικά τραγούδια υπήρχαν πολλά στον Πόντο και, παρά την επιχειρηθείσα νόθευσή τους από λίγους, ευτυχώς, λόγιους, διατήρησαν αναλλοίωτη την αρχική τους μορφή. Ακριτικά τραγούδια, και μάλιστα πολλά, δημιουργήθηκαν στη θεωρούμενη ως κοιτίδα τους Καππαδοκία. Η εξέλιξη αυτή θα πρέπει να θεωρείται φυσιολογική, γιατί στην  Καππαδοκία διαδραματίστηκαν πολλά από τα ηρωικά κατορθώματα των ακριτών, γεγονότα που συνδέονται με τους αγώνες του Ελληνισμού κατά του επερχόμενου μουσουλμανικού κινδύνου. Υπήρξαν αυτοί οι αγώνες σκληροί και παρατεταμένοι χρονικά.

Το έπος και τα ακριτικά τραγούδια

Τα χειρόγραφα του Διγενή ανακαλύφτηκαν σε μια περίοδο, κατά την οποία γινόταν καταγραφή και μελέτη των δημοτικών τραγουδιών. Τότε, παρατήρησαν οι μελετητές μιαν ομοιότητα του αφηγήματος του Διγενή με τα λαϊκά τραγούδια, που αναφέρονταν σε κατορθώματα ηρώων, τα οποία έφερναν στη μνήμη το βυζαντινό παρελθόν, όπως η αναφορά σε Σαρακηνούς. Αυτά τα τραγούδια τα κατέταξαν σε μια ιδιαίτερη ομάδα και τα ονόμασαν «ακριτικά». Η ομοιότητα των τραγουδιών αυτών με το «έπος» προκάλεσε την απορία, εάν τα ακριτικά τραγούδια ήταν προγενέστερα ή μεταγενέστερα του έπους και οι απόψεις των φιλόλογων στο θέμα αυτό ήταν διχασμένες. Αργότερα δέχτηκαν οι περισσότεροι πως προφορική ηρωική ποίηση του Βυζάντιου προϋπήρχε και τραγουδιόταν από περιπλανώμενους τραγουδιστές..

Σημείωση: Το τραγούδι αυτό (Ο θάνατος του Δφιγενή, της Κρήτης) δημοσιεύτηκε πρώτη φορά το 1909 στο περιοδικό "Κρητικός Λαός", από τον Πέτρο Βλαστό και συμπεριέλαβε στη συνέχεια στην «Εκλογή» του ο Νικόλαος Πολίτης.

Πάνος  Καϊσίδης
Δημοσιογράφος - Συγγραφέας