Αυθαίρετοι τίτλοι παντού!

Αυθαίρετος είναι και ο τίτλος που έδωσαν στο ποντιακό δημοτικό τραγούδι, που είναι γνωστό ως «Ακρίτας όντας έλαμνεν αφκά ’ς σην ποταμέαν ή ’ς σην μακροχωραφέαν». Πάλι χρησιμοποίησαν το ουσιαστικοποιημένο επίθετο «Διγενής» και τιτλοφόρησαν το τραγούδι «Ο Διγενής απελεθερώνει τη γυναίκα του».

Σε κανέναν στίχο του τραγουδιού δεν υπάρχει το όνομα Διγενής.

  

του Δημήτρη Σκουρτέλη

Ακρίτας όντας έλαμνεν ’ς ση μακροχωραφέαν

επέγνεν κι έρτον κι έλαμνεν τη μέρα πέντε αυλάκια

επήεν κι έρθεν κι έσπειρεν εννέα κότö σπόρον

πουλί έρθεν κι εκόνεψεν ση ζυγονί την άκραν

-Οπίσ’ πουλίν, οπίσ’ πουλίν! Θα τρως τη βουκιντρέαν

Έρθεν κι εκαλογόνεψεν ση ζυγονί τη μέσεν

Και το πουλίν ελάλησεν σαν ανθρωπί’ λαλίαν

-Ακρίτα μ’, ντο κάθεσαι κι Ακρίτα μ’, ντο περ’μένεις

τα γεινειά σ’ επάτησαν και την καλή σ’ επήραν

Κάρφωσεν το βικέντριν ατ’ και στάληξε τα βούδö τ’

κι εγύρισεν κι ετέρησεν όλö τα ραüία

τους λύκους εφοβέριξεν να μη τρώγνε τα βούδö τ’

και τα πουλô φοβέριζεν να μη τρώγ’νε το σπόρον

και τη κλέφτες εφοβέριζεν να μη κλέφ’νε το υνίν ατ’

Τον μαύρον του εκαλίγωνε κατά καρσί ’ς σο φέγγον

Ατόν εκαβαλίκευεν και από πίσ’ επέγ’νεν

-Αφήν’ και πάει Ακρίτες μου, ο κρίαρον Ακρίτες

ευρίσκ’ τα πόρτας ανοιχτά, τα παραθύρö ακλείδö

ευρίσκει και τους μαύρους του στέκ’νε και χλιμιτίζ’νε

-Σον Θον εσουν, νε μαύροι μου, ν’ εφτάνω κοντοφτάνω

Βιτσοκοπά το μαύρον ατ’ ν’ εφτάν’ και κοντοφτάνει

Κανείς, κανείς ’κ’ ελάλεσεν, κανείς ’κι απολογέθεν

Και το γιαγούζιν τ’ άλογον λαλεί και πηλογάται

-Ασ’ τα κρυφτοταγίσματα σ’ εφτάνω κοντοφτάνω

απάν’ ατου ελάγκεψεν, εχπάστεν κ’ έü’ και πάει

Κάθε τσατσίν μαλλί κρατεί, κάθε λιθάριν αίμα

Βιτσοκοπά το μαύρον ατ’ να φτάν’ να κοντοφτάνει

Ακρίτες μου ’κ’ επρόφτασεν, η κόρ’ έρθεν κι εδέβεν

Ουτσοπουλλά επέντεσεν απάν’ σο σταυροδρόμιν

-Σ’ σο Θον εσουν, ουτσοπουλô, ’π’ αδά χαράν εδέβεν;

-Κάθαν ώραν χαράν δöβαίν’, κάθα ημέραν γάμος

αμόν το τωρ’νόν τη χαράν άλλο χαράν ’κ’ εδέβεν

Βιτσοκοπά το μαύρον ατ’ να φτάν’ να κοντοφτάνει

Ακρίτες μου ’κ’ επρόφτασεν, η κόρ’ έρθεν κι εδέβεν

Επήγεν κι εταγôνεψεν ’ς ση Δέβας το γεφύριν

εκεί κάθουντ’ οι Έλλενοι κι ατόναν φοβερίζ’νε

-Δεβάσετέ μ’, νε Έλλενοι ’ς ση δέβα μ’ ας δöβαίνω

ο μαύρο μ’ νιόν πουλάριν έν’, χωρίς ταγίν ’κι μένει

η κάλη μ’ νιόν κοράσον έν’, χωρίς τ’ εμέν ’κι στέκει

-Το θάνατόν ατ’ ’κι νουνίζ’, την κάλην ατ’ θυμάται

-Αν κρούγω και σκοτώνω σας, θα λέγουν έν’ φονέας

’κι κρούω και σκοτώνω σας, θα λέγ’νε εφοβέθεν

Καλλίον ’κι σκοτώνω σας, κι ας λέγ’νε εφοβέθεν

Κλώûκεται, σύρ’ το μαύρον του ους το βαθύν λιμνίτσιν

Ακρίτες μου ’κι επρόφτασεν, η κόρ’ απέσ’ επήγεν

Επήεν κι εταγιάνεψεν και ση καστρί την πόρταν

ο μαύρον εχλιμίτιζεν και ο κάστρος εσείγεν

η κόρ’ επαραγνώρισεν, είπεν «έρθεν Ακρίτας»

-Ανοίξετέ με, νε πορτάρ’, ανοίξτεν ας εμπαίνω

ο μαύρο μ’ νιόν πουλάριν έν’, χωρίς ταγίν ’κι μένει

η κάλη μ’ νιόν κοράσον έν’, χωρίς εμέν’ ’κι στέκει.

Σπίτι στα Σούρμενα

Η παραλλαγή των Σουρμένων

Μια άλλη παραλλαγή, από τις πιο παλιές και αρκετά γνωστή και διαδεδομένη, του ίδιου δημοτικού τραγουδιού του Ακρίτα, στο ιδίωμα των Σουρμένων, είναι η ακόλουθη: 

Ακρίτας όντας έλαμνεν αφκά ’ς σην ποταμέαν

επέγ’νεν κ’ έρτουν κ’ έλαμνεν τη μέραν πέντε αυλάκια

επέγ’νεν κ’ έρτουν κ’ έσπερνεν εννέα κότö σπόρον.

Πουλίν έρθεν κι εκόνεψεν στου Ζυγανί τη μέση

-Οπίσ’, πουλί, οπίσ’, πουλί, μη τρως τη βουκαντρέα

-Ακρίτα μ’ συ ντο κάθεσαι και συ ντο περιμένεις;

Τα γονικά σ’ εχάλασαν και την καλή σ’ επήραν.

-Οπίσ’, πουλί, οπίσ’, πουλί, μη τρως τη βουκαντρέα.

Σ’κώθε κ’ εκαλοκόνεψε και στ’ αλετροκαλάμι

Και το πουλί κελάιδησε μ’ ανθρώπου λαλία.

-Ακρίτα μ’, συ ντο κάθεσαι και συ ντο περιμένεις

Τα γονικά σ’ εχάλασαν και την καλή σ’ επήραν

τ’ όλο καλλίον τ’ άλογο σ’ στρών’νε και καβαλλ’κεύ’νε

και τ’ άλλα τα καθώτερα στέκ’νε και χλιμιτίζ’νε.

Καρφώνει το βουκέντριν ατ’ και έστεσε τα βούδö

και τα πουλία φοβέριζε να μη τρώγ’νε τα σπόρö

όλö τ’ όρνεα φοβέριζε στ’ όρö και τα ραüία

Τσι λυκ’ς πάλ’ εφοβέριζε να μη τρώγ’νε τα βούδ’ öτ’

τσι κλέφτας εφοβέριζε να μη κλέφ’νε τα ζυνν’ ατ’

Τότε κι ατός Ακρίτες μου στ’ οχυροπόρτ’ επήγε,

Εβρίσκ’ τα πόρτας ανοιχτά, τα παραθύρö ακλείδö

-Σον Θ’ον εσουν, νε μαύροι μου, τ’ς εφτάνει, κοντοφτάνει;

Κανείς, κανείς ’κ’ ελάλεσε, κανείς ’κι απολογέθε,

και το γιαγούζι τ’ άλογο λαλεί κι απολογάται.

-Για τση κυράς μου το χατήρ’ εφτάνω και δöβαίνω.

Απάν’ ατου ελάγγεψε, εχπάστε κ’ έü’ και πάγει,

βιτζοκοπά τον μαύρον ατ’ να φτάν’ και κοντοφτάνει.

Ακρίτας πριν να πρόφτανε η κόρ’ έρθε κ’ εδέβε.

Ουτζόπουλα επέντεσε απάν’ σο σταυροδρόμι.

-Στον Θεόν εσουν, ουτζόπουλα, πουθέ χαρά εδήβε;

-Κάθε ώρα χαρά δöβαίν’ κάθε ημέρα γάμος

άμο τ’ ατόρ’νον τη χαρά άλλο χαρά ’κ’ εδέβε

κάθε τζατζί μαλλί κρατεί, κάθε λιθάρι αίμα.

Βιτζοκοπά τον μαύρον ατ’ να φτάν’ και κοντοφτάνει

Ακρίτας μου ’κ’ επρόφτασε η κόρ’ έρθε κ’ εδέβε

επήγε κ’ εταγιάνεψε στη Δέβας το γεφύρι

εκεί κάθουνταν Έλλενοι ατόνα φοβερίζ’νε

-Δöβάσετέ με Έλλενοι, τη Δέβα ας δöβαίνω

ο μαύρο νέο πουλάρι έν’ χωρίς ταγί ’κι μένει

η κάλη μ’ νέο κοράσιο έν’ χωρίς εμέν’ ’κι στέκει

(τον θάνατον ατ’ ’κι νουνίζ’, την κάλην ατ’ θυμάται)

Αν κρούω και σκοτώνω σας θα λέγ’νε με φονέα

αν κρούω ’κι σκοτώνω σας θα λέτε μ’ εφοβέθε.

Κλώσκεται σύρ’ τον μαύρον ατ’ και στο βαθύ λιμνίτζι

Βιτζοκοπά τον μαύρον ατ’ να φτάν’ και κοντοφτάνει.

Ακρίτας μου ’κ’ επρόφτασε η κόρ’ απέσ’ εσέβε

επήγε κ’ εταγιάνεψε και σου καστρί την πόρτα

ο μαύρο εχλιμίτιζε και ο κάστρ’ όλο εσείε

η κόρ’ επαρεγνώρισε, είπε  «έρθε ο Ακρίτας».

-Ανοίξετέ με, νε πορτάρ’, ανοίξτε και ας εμπαίνω

ο μαύρο νέο πουλάρ’ έν’ χωρίς ταγί ’κι μένει

η κόρη νέο κοράσιο έν’ χωρίς εμέν’ ’κι στέκει.

Ένοιξαν ατον οι πορτάρ’, εμπαίν’ απέσ’ Ακρίτας

Άλλοι σκαμνία δίγ’ν ατον, άλλοι καυκί απλών’νε

Και στο σκαμνί ατ’ κάθεται και το καυκί επέρε.

-Για σους, για σους, Ακρίτα μου, και μη πολυλογίζεις

αδά μεγάλο στράτευμα εσένα κυνηγάει.

Έσυρε το σπαθίτζιν ατ’ ας σο χρυσό θωκάρι

Χίλιους εμπρός εσκότωσε και μύριους από πίσω

Αλλά τρακόσιους φάραγκους ση Δέβας το γεφύρι

επήρε την κόρ’ κ’ έφυγε εννέα νύχτας κ’ ημέρας

επήγε κι εκόνεψε στην παρατομέα

εβγάλ’ από τον κόλφον ατ’ απ’ όλα τα γενέας

-Για φα, κόρη, για φα, κόρη, και ζέτεψον τα στράτας.

Ακρίτας επεκούμπιξε ένα ύπνο επήρε

Όνταν τερεί το πέραν κιαν φουσάτο κατηβαίνει.

Τα δôκρ’ ατ’ς εκατέβαιναν σ’ Ακρίτα την καρδία

Εγνέφιξε κι Ακρίτας μου ας στο γλυκό τον ύπνο

-Κόρη, ακείν’ που έρχουνταν, κανάν πάλ’ ’κ’ εγνωρίζεις;

-Εμπρός που έρ’ται ο καβαλλάρ’τ’ς ομοιάζ’ να έν’ ο κύρη μ’

κι ακείν’ οι μαύροι αλογάντ’ ομοιάζ’ν να είν’ τ’ αδέλφö μ’

κι ακείν’ η γερανόφορος ομοιάζ’ να έν’ η μάνα μ’.

Πάνος Καϊσίδης

Δημοσιογράφος- Συγγραφέας