Κτενίδης, ίσον «Ποντιακή Εστία»

Η «Ποντιακή Εστία» υπήρξε το μοναδικό ποντιακό περιοδικό, που επηρέασε όσο κανένα άλλο την εξέλιξη και την προβολή της λαογραφίας, της ιστορίας και, κυρίως, της λογοτεχνίας των Ποντίων.
Εκδόθηκε τον Γενάρη του 1950, με στόχο τη συγκέντρωση και διαφύλαξη των ιστορικών και λαογραφικών θησαυρών των Ποντίων.
Για το θέμα αυτό, εξέχοντες Πόντιοι, εκλεκτοί συνεργάτες του περιοδικού, γράφουν:

Ο Στάθης Αθανασιάδης - Γεροστάθης, στον «Απολογισμό μιας τριετίας» της «Ποντιακής Εστίας», το 1953: «Εγώ τουλάχιστον, παίρνοντας τα προηγούμενα ποντιακά περιοδικά, που ύστερα από ένα χρονικό διάστημα έπαψαν να εκδίδονται ή άλλα που φυτοζωούν, νόμιζα πως και η ‘Ποντιακή Εστία’ θα ’σβήνε σύντομα, για να παραχωρήσει τη θέση της σε κάποιο άλλο περιοδικό. Το οικονομικό προπάντων ζήτημα ήταν κατά τη γνώμη μου ο σκόπελος, πάνω στον οποίο η ‘Ποντιακή Εστία’ ήθελε προσκρούσει και συντρίβει. Πόσο όμως βγήκα γελασμένος ...».

Στάθης Αθανασιάδης
 - Γεροστάθης

Ο ίδιος ο Αθανασιάδης ανέφερε το 1963 στον επικήδειο του για τον θάνατο του Κτενίδη:
«Ανήσυχος νοσταλγός και οραματιστής, εκδίδει το 1950 το λαογραφικό περιοδικό της Βορεινής Ελλάδας, την ‘Ποντιακή Εστία’, όταν τα έντυπα του είδους αυτού, της πλατιάς δηλαδή λαϊκής κυκλοφορίας, είχαν σιωπήσει, από καιρό, στην Αθήνα.
 Συγκεντρώνει γύρω του και τους κορυφαίους Ποντίους λαογράφους των Επαρχιών, της Αθήνας, επιτυγχάνει συνεργασίες των Πανεπιστημίων μας. Και σύντομα η ‘Ποντιακή Εστία’ ανεβαίνει σε περιωπή. 
Στις σελίδες της βρίσκουν θεραπεία του νοσταλγημένου ψυχικού, ηθικού και εθνικού τους κόσμου χιλιάδες Πόντιοι πρόσφυγες. Αλλά και ποικίλες ιστορικές πληροφορίες και επιστασίες θετικές, από τη συνολική ζωή των πατέρων τους - μέσα στην ιστορική διαδρομή τριάντα αιώνων. 
Εξέχουσα θέση μέσα στο περιοδικό κατέχουν πεζογραφήματα του διευθυντή του. Ιστορικά, κοινωνικά, έργα θεατρικά. Και λαογραφικά σε μορφή εύθυμου διαλόγου και περιγραφής — σε γλωσσικό ιδίωμα ελληνοποντιακό — όπως είναι ο "Βέβαιας" και η "Καρτερή". Και ποιήματα ολκής και αξίας ως είναι "Ο θάνατος τη Δήμο" κ. ά., με κορωνίδα και απαρχή την περιλάλητη ελεγεία "Η καμπάνα του Πόντου" - λόγος ποιητικός, προορισμένος να ζήσει. 
Ο Φίλων είναι ορμητικός πατριώτης και πατριδολάτρης. Δεν πρόκειται καθαυτό για την έκδοση ενός λαογραφικού περιοδικού. Πρόκειται για κάτι άλλο.
 Με πόνο ο στοχαστής - εκδότης βλέπει ότι και η ποντιακή κοινωνία αργά, ναι, οπωσδήποτε όμως παίρνει τη ροπή προς τη γνωστής ξενική -διαφοροποίηση και σύγχυση. Και ανασκουμπώνεται και αποβλέπει με πάθος, ν’ αναστυλώσει τις αρχαιόπρεπες, τις χτεσινές της παραδόσεις, όσες γόνιμες, όσες βιώσιμες, όσες άξιες, τα ήθη της ποντιακής πατρίδας, όσα πρόσφορα για μιαν ανόρθωση ανανεωτική και φυσιολογική εξέλιξη και στερέωση. Με το λόγο - ναι. Διότι "ο λόγος είναι μαγεία". Και μοχθεί.

Και μεταβάλλεται σε ασκητή του Γραφείου του (ο Φίλων Κτενίδης), μακρυά από κοινωνικές συντροφιές. Μόνος του - για χρόνια - άγρυπνος ερευνητής, κριτής και ρυθμιστής ύλης, διορθωτής τυπογραφικών δοκιμίων και φύλλων. Μεσάνυχτα περνούν. Έως τη 2η ή 3η πρωινή ώρα αγωνίζεται με την πένα στο χέρι.

 "Αντλεί εις πίθον Δαναΐδων"’;

 Στάθηκε ανεδαφικός; 

Όχι. Δεκατέσσερα χρόνια περνούν και η ‘Ποντιακή Εστία’ - άθλος διάρκειας χρονικής - αποτελεί σήμερα (το 1963) ένα θησαυρό και έναν κώδικα λαογραφικής, ιστορικής, εθνολογικής και γλωσσολογικής ύλης.

Που συγκίνησε και πότισε χορταστικά το δένδρο του πατρογονικού ήθους. Και επηρέασε τις σύγχρονες γενεές. Έδωσε αυτοεπίγνωση και συνείδηση του ‘είναι’ του στον Ελληνοποντιακό κόσμο. Και ενέγραψε υποθήκη αναμετάδοσης στις ερχόμενες γενεές του. Μεθαύριο οι τόμοι του περιοδικού θα κινούν την ευγενική περιέργεια, θα συγκινούν, θα οδηγούν, θα επηρεάζουν τους κουρασμένους από την αροθυμία και το ηθικό χρέος επιγόνους ...».

Η επίσημη αναγνώριση των πνευματικών μόχθων του Φίλωνα Κτενίδη ήρθε πανηγυρική και επίκαιρη. Το 1956, η Ακαδημία Αθηνών βράβευσε την «Ποντιακή Εστία». Χωρίς, ποτέ, να το επιδιώξει ο ίδιος προσωπικά.

Για τον Φίλωνα Κτενίδη γράφει ο Ευριπίδης Χειμωνίδης: "... Υπήρξε από τα εκλεκτότερα παιδιά της ευρύτερης οικογενείας του ο Φίλων, και την ετίμησε πολύπλευρα, σαν γιατρός, σαν λογοτέχνης, σαν κοινωνικός παράγων, όσο σπάνια μπορεί να τιμήσει τον τόπο της καταγωγής του ένας άνθρωπος. Μα δοκίμασε και πικρίες τόσες - αυτη είναι, συχνά, η μοίρα των εκλεκτών και των δυνατών - από την οικογένειά του τη μεγάλη, όσο επίσης σπάνια μπορεί να πικραθεί κανείς... 

Ποτέ δεν είχε εκφράσει το παράπονό του για την αχαριστία ενός κόσμου, τον οποίον αυτός εσήκωσε ψηλά και τοποθέτησε εκεί που πρέπει ... Δεν εξέφρασε ποτέ το παράπονό του ο Φίλων Κτενίδης. Γιατί ήταν πάντα κι έμεινε ως την τελευταία του στιγμή ένας ‘άρρωστος’ νοσταλγός και ‘άρρωστος’ οραματιστής, που δεν ζούσε, παρά μόνον με το παρελθόν και δεν έβλεπε, παρά μονάχα το μέλλον. 

Το παρόν για τον Φίλωνα δεν είχε άλλη αξία από τον μετρημένο χρόνο, που θα μπορούσε να συνδέσει το τι ήμασταν, το τι είχαμε και τι πιστεύαμε, με το τι οφείλουμε να δημιουργήσουμε, σαν ηθική για όλους μας. Και σ’ αυτό είχε αφιερώσει όλη τη ζωτικότητα, την καταπλήσσουσα ζωτικότητα που τον διέκρινε και την ακάματη δραστηριότητά του ...."

Ο Κανδηλάπτης με την σύζυγο του Αγγελική

«Ήτο μέγας», λέει ο Γεώργιος Κανδηλάπτης.

Ο Γεώργιος Κανδηλάπτης - Κάνις τονίζει, μεταξύ άλλων, για τον Κτενίδη: «... Ήτο μέγας και εφάμιλλος των μεγάλων εκείνων ανδρών Κωνσταντίνου Ξανθοπούλου, Περικλεους Τριανταφυλλίδου, Γεωργίου Κ. Παπαδόπουλου του Κυριακίδου, Ανδρέου Σιμώνωφ, Ηλία Κωνσταντινίδου, Κωνσταντίνου και Αριστείδου Ιεροκλέους και τόσων άλλων οίτινες ετάξαντο εαυτούς εις την εξύψωσιν λόγω τε και έργω του Ελληνισμού του Πόντου και εν αυτή τη Ελλάδι δια την συνεκτικότητα και εμπέδωσιν της εκεί Εθνικής Ποντιακής Ιδέας ...». Και θεωρεί ο Κανδηλάπτης ότι ο Κτενίδης χρησιμοποίησε "τρία σωτήρια μέσα ... δια να συνενώση τους απανταχού Ποντίους εις μίαν ψυχήν και καρδίαν ...». 
Δηλαδή την ανιστόρηση της μονής της Παναγίας Σουμελά στο Βέρμιο, την έκδοση για δεκατέσσερα χρόνια του περιοδικού «Ποντιακή Εστία» και τα θεατρικά του έργα, «... τα οποία ανεπτέρωσαν το πατριωτικόν αίσθημα και τον προς τον Πόντον της νέας γενεάς νόστον και αγάπην" .

Παναγιώτης Τανιμανίδης: «Θα προβάλει πάντα μπροστά μας»

Ο Παναγιώτης Τανιμανίδης υπογράμμισε: «Κάθε φορά που θα μνημονεύουμε τ’ όνομά του, κάθε φορά που από βιολογική ανάγκη θα κάνουμε αναδρομή στο παρελθόν και θα νοσταλγούμε τη γενέτειρά μας και, κάθε φορά που θα ερχόμαστε εδώ ψηλά, προσκυνητές της Παναγίας Σουμελά, στον καθρέφτη της μνημοσύνης μας θα αντικατοπτρίζεται ο Φίλων Κτενίδης, ο βάρδος της Ποντιακής Μούσας, ο δυνατός και παραστατικός ζωγράφος του μοιραίου ξεκληρίσματος, σωστός Ιερεμίας των ερειπίων και της τραγικής συμφοράς του Ποντιακού Ελληνισμού και των ελληνικών περιοχών του μαρτυρικού Πόντου,

που δεν το χωρούσε το μυαλό του πως ήταν δυνατόν να τις εγκαταλείψουν οι Πόντιοι, και γιαυτό μοιρολογώντας λέει ικετευτικά: ‘Θεέ μ’, ποίσον με ΐντιαν θέλτς ... μόνον σον τόπο μ’ άφ’ς με». 
Τέτοιος ήταν και σαν τέτοιος θα προβάλει πάντα μπροστά μας ... ηγέτης και φάρος, που θα φωτίζει την πορεία των μελλούμενων ποντιακών γενεών για τη διάσωση των ηθών και των εθίμων, για την περίσωση της λαογραφίας μας, για την καλλιέργεια και τη λατρεία της λογοτεχνίας, για την ολοκλήρωση ενός μεγάλο έργου, που άρχισε, για έργα εθνοφελή και θεάρεστα ...»

«Εθνικός ποιητής των Ποντίων», λέει ο Ιωακείμ Σαλτσής

Ο Ιωακείμ Σαλτσής σημειώνει στο τέλος της σύντομης βιογραφίας του Φίλωνα Κτενίδη: «Ο Φίλων Κτενίδης, με τον έμφυτο αλτρουϊσμό του, με το δυναμισμό του τον δημιουργικότατο και ενεργητικό σε κλίμακα παμποντιακή, με τις νοσταλγίες και τους αγνούς οραματισμούς και τις πραγματώσεις του, καταξιώθηκε τον χαρακτηρισμό του Πρωτομάστορα στην ανασυγκρότηση της παλαιάς και νέας ζωής του ποντιακού κόσμου, έλαβε δικαίως τον τίτλο του μεγάλου Εθνικού ποιητή των Ποντίων, κατατάχθηκε, μέσα στη συνείδηση των πνευματικών μας ανθρώπων και του ποντιακού κόσμου, στη χορεία των μεγάλων τέκνων του Πόντου. 
Κάθε φορά που θα χτυπά η καμπάνα της ‘Παναγίας Σουμελά’-η καμπάνα του Πόντου - θα διαλαλεί και θα σαλπίζει στους αιθέρες το όνομα ‘Φίλων Κτενίδης’. Περιτυλιγμένος με αίγλη, εγκαθίδρυσε, με το έργο του, την αιωνίαν και αγέραστη μνήμη μεταξύ των ποντιακών γενεών και των επιγόνων στον αιώνα».                                                        

Ξενοφών Άκογλου :" Φλέβα ποιητική"

«Ο Φίλων Κτενίδης έχει, αναμφισβήτητα, φλέβα ποιητική, έχει φαντασία», λέει ο Ξενοφών Άκογλου (Ξένος Ξενίτας). «Κ’ έχει τον τρόπο να μας μυήσει στο θείο χάρισμα που κατέχει, με αλληγορίες, με μεταφορές και εμπνευσμένες. Πρόσθετο προτέρημα του στίχου του στίχου του

είναι και η καθαρότητα, η διαφάνεια, που όταν αποξεχνιέσαι διαβάζοντας, νομίζεις πως έχεις μπροστά σου δημιουργίες λαϊκές, δίχως καμιάν εκζήτηση και επιζήτηση της ομοιοκαταληξίας».