Ο ελληνικός τύπος στον Πόντο ( ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΟΣ Ο ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΣΜΟΣ)

Οι πρωτεργάτες του Τύπου στον Πόντο.
 Νίκος Λεοντίδης & Θεοφύλακτος Θεοφύλακτος

Η ιστορία των εντύπων των Ποντίων, στον Πόντο, τη Ρωσία, την Ελλάδα και σε όλο τον κόσμο, αν γραφόταν ξεκομμένα, με την απαρίθμηση, μόνον, των εφημερίδων, των περιοδικών και των ετήσιων ημερολογίων, αλλά και με την παράθεση κάποιων άλλων, συνηθισμένων σε αυτές τις μελέτες, πληροφοριών, και δεν συνδυαζόταν με την αναφορά και κάποιων άλλων στοιχείων, από εκείνα, που αποτελούν, μεμονωμένα και συνολικά, την πεμπτουσία των σκέψεων και των δράσεων του ποντιακού ελληνισμού και που συνδέονται άμεσα με τον συναισθηματισμό τους, θα έχανε πάρα πολύ από τη ζωντάνια της ίδιας της ποντιακής ιδιοσυγκρασίας, τον πλούτο σε ευαισθησίες και, προπαντός, σε πατριδοφιλία, της ιδιαίτερης ποντιακής ζωής, στις αλησμόνητες πατρίδες και στη συνέχεια στην Ελλάδα, θα έχανε όλα εκείνα που νοσταλγούν, σκέφτονται και κάνουν διαρκή αγώνα να διατηρήσουν και να προβάλλουν οι τραντέλλενες Πόντιοι.
Έτσι, η παρούσα μελέτη για τα έντυπα των Ποντίων ξεφεύγει, πολλές φορές, από το θέμα της, για να αναφερθεί στη γενικότερη ιστορία του ποντιακού ελληνισμού, για τον πολιτισμό, το θέατρο, τη λογοτεχνία, τη λαογραφία, τη γλώσσα, τους χορούς και τα τραγούδια, παραθέτοντας ανάλογα κείμενα γνωστών Ελληνοποντίων και άλλων, Ελλήνων και ξένων, που ευτυχώς για τους Πόντιους και την Ελλάδα, κάθισαν και έγραψαν όσα γνώριζαν, για να γραφεί έτσι η ιστορία του ποντιακού ελληνισμού. Η προσπάθεια, επομένως, αποβλέπει στη σωτηρία των στοιχείων που υπάρχουν, ώστε να μην λησμονηθούν ή και να μην διαστρεβλωθούν εξαιτίας της άγνοιας. Παρά τα κενά της, λόγω καταστροφής ή απόκρυψης των ίδιων των εντύπων, η έρευνα θυμίζει τις αρχαιολογικές ανασκαφές, με τη διαφορά ότι οι θησαυροί που ανακαλύπτονται στην περίπτωσή μας δεν είναι χρυσοί ή μαρμάρινοι, είναι όμως πολύτιμοι.
Η έλλειψη των ίδιων των εντύπων — στις περισσότερες περιπτώσεις — υποχρέωσε να περιληφθούν οι αδιασταύρωτες ή ανεξέλεγκτες πληροφορίες που άφησαν όσοι γνώριζαν το θέμα σε επιμέρους λεπτομέρειές του. Το ίδιο πρόβλημα προέκυψε για έντυπα των Ποντίων και του Πόντου, αλλά και της Ελλάδας.
Τα χαρακτηριστικά κείμενα που παρατίθενται, στο σύνολό τους ή τμηματικά, αποτελούν τη δημοσιευμένη ύλη των εφημερίδων, των περιοδικών και των ημερολογίων, παλαιότερων και εντελώς πρόσφατων, για το σχηματισμό από τον αναγνώστη πληρέστερης εικόνας. Επομένως βρίσκονται μέσα στα ευρύτερα όρια των περιεχομένων της παρούσας μελέτης. Η παράθεση αυτών των κειμένων πετυχαίνει τους εξής δύο στόχους:
Πρώτο, πληροφορεί τον σημερινό αναγνώστη για την ύλη των ποντιακών εντύπων, που, διαβάζοντάς τα, ζει, κατά έναν τρόπο, εκείνη την όχι και τόσο μακρινή εποχή, αλλά και τη σημερινή, και
 δεύτερο, μαθαίνει την ιστορία του ποντιακού ελληνισμού, μέσα από σημαντικά κείμενα των γνωστότερων Πόντιων συγγραφέων, που κι αν ακόμη, μερικές μόνον φορές, είναι γραμμένα με τη γνωστή δημοσιογραφική υπερβολή {όσον αφορά τις εφημερίδες μόνον), δεν απέχουν, όμως, παρά ελάχιστα, από την πραγματικότητα.
 Πρόκειται, πάντως, για ειδήσεις, σχόλια και ρεπορτάζ, ενδεικτικά των στόχων των εκδοτών και των συνεργατών των ποντιακών εντύπων, που πρωταρχικό μέλημα έχουν να αφυπνίσουν τον ποντιακό ελληνισμό και να συντηρήσουν τις κατακτήσεις του, όπου κι αν αυτός βρίσκεται· στην οθωμανική αυτοκρατορία, στη Ρωσία, στην Ελλάδα ή, ακόμη, και σε κάποιες δυτικές χώρες.

Για να αποφύγουν διώξεις από την πλευρά των σκληρών και άτεγκτων οθωμανικών αρχών, οι υπεύθυνοι των ποντιακών εντύπων αντλούσαν μεγάλο μέρος της εξωτερικής ειδησεογραφίας και άλλα κείμενα από ξένες - γαλλικές ή γερμανικές — εφημερίδες .

Οπωσδήποτε, διαβάζοντας τα δημοσιευμένα στις εφημερίδες των Ποντίων άρθρα, ρεπορτάζ, σχόλια και ειδήσεις, μπορεί ο αναγνώστης να κάνει μερικούς συσχετισμούς με σημερινά γεγονότα, που μοιάζουν σαν επανάληψη όσων διαδραματίσθηκαν πριν από ογδόντα και πλέον χρόνια στις αλησμόνητες πατρίδες της Ανατολής, αλλά και εδώ στην Ελλάδα, πριν από μερικές δεκαετίες.

Έτσι, ο σημερινός αναγνώστης θα μπορέσει να κατανοήσει καλύτερα αρκετά από τα σύγχρονα πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά φαινόμενα, που διαφορετικά φαίνονται σαν ξεκομμένα από την ιστορία.

Άλλωστε, σήμερα έχει πια ανατραπεί η παλιότερη αντίληψη ότι το περιεχόμενο μιας εφημερίδας έχει εφήμερη και περιστασιακή αξία. Στις περισσότερες προηγμένες χώρες - και κατά τα τελευταία χρόνια και στην Ελλάδα - το ενδιαφέρον των αναγνωστών για το περιεχόμενο των εφημερίδων δεν εξαντλείται, όπως άλλοτε, μέσα σε λίγα εικοσιτετράωρα, εξακολουθεί να αποτελεί πηγή για την άντληση πολλαπλών ειδήσεων και δεδομένων για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα. Συχνά μάλιστα, όσο περισσότερο παλιά είναι μια εφημερίδα τόσο περισσότερο εκτιμάται και η αξία του πληροφοριακού της υλικού... Κοντολογής, οι εφημερίδες θεωρούνται πια ότι συγκροτούν τον αληθινό καθρέφτη της κοινωνίας και της εποχής τους, της πόλης ή της χώρας, όπου εκδίδονται, αλλά συχνά και άλλων περιοχών του ενιαίου πια κόσμου μας. Συνεπώς, από πολλές απόψεις, το περιεχόμενο των εφημερίδων κατατάσσεται δικαιολογημένα από πολλούς μελετητές στις πρωτογενείς πηγές, ανάλογης σημασίας με εκείνες που συγκροτούν τα επίσημα και ιδιωτικά έγγραφα και γενικά όσα φυλάγονται και αρχειοθετούνται.

 Ο κοινωνιολόγος και ο κοινωνικός ανθρωπολόγος, ο ηθογράφος, ο εθνογράφος και ο εθνολόγος αναζητούν στοιχεία για την κατανόηση παρωχημένων, αλλά και σύγχρονων κοινωνικών φαινομένων. Ο πολιτικός επιστήμονας ψάχνει για τα καταγραμμένα δείγματα πολιτικής συμπεριφοράς. Ο νομικός ενδιαφέρεται για παλαιότερες γνωματεύσεις ή αποφάσεις δικαστηρίων που βοηθούν σε χρήσιμους παραλληλισμούς και δικανικές επιχειρηματολογίες. 

Ο οικονομολόγος συλλέγει ποικίλα δεδομένα... για τις ευκαιριακές ή τις σταθερότερες προτιμήσεις του παραγωγού και του καταναλωτή. Ο δημοσιογράφος αντλεί το υλικό για να προσδώσει στα ρεπορτάζ του την αναγκαία προοπτική. Ο φιλόλογος, ο γλωσσολόγος και ο λογοτέχνης αποδελτιώνουν από την παλαιότερη ή την τρέχουσα ειδησεογραφία και σχολιογραφία τα γλωσσικά, τα λεξικολογικά και τα θεματολογικά τους ευρήματα. Ο ιστορικός, τέλος, συγκεντρώνει πλήθος ειδήσεων και πληροφοριών για πολιτικά, κοινωνικά, οικονομικά και πολιτιστικά γεγονότα, για τα οποία οι πηγές που διαθέτει είναι είτε λειψές είτε λανθάνουσες είτε εντελώς σιωπηλές.

 (Γιώργος Αναστασιάδης, Η Θεσσαλονίκη των εφημερίδων).

Ακόμη, η Αικατερίνη Κουμαριανού, στη μελέτη της Μέλισσα, η εφημερίς Ελληνική, υπογραμμίζει, μεταξύ άλλων, στα Εισαγωγικά της: Οι εφημερίδες μας δίνουν τη δυνατότητα, όχι μόνον να γνωρίσουμε μια κλίμακα από πραγματικότητες της καθημερινής ζωής, αλλά επιπλέον, μέσα από τις πολυσήμαντες καταγραφές τους αναπαράγονται, ανιχνεύονται οι λειτουργίες της δοσμένης ιστορικής στιγμής, που αναφέρονται σε συνειδήσεις και συμπεριφορές, σε νοοτροπίες και ιδεολογίες ή ιδεολογήματα.

Οι εφημερίδες, επομένως, αντικαθρεφτίζουν την ιστορική πραγματικότητα, στην πολυμορφία και πολυπλοκότητά της, παρά τις τυχόν μεγάλες ή μικρές παραμορφώσεις, που άλλοτε είναι αναπόφευκτες και άλλοτε σκόπιμες.

Πάνος  Καϊσίδης

Δημοσιογράφος - Συγγραφέας

Από την ατύπωτη μελέτη, 700 περίπου σελίδων