Ο Ακρίτας μας δεν είναι Διγενής. Μέρος 2ο

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Υπάρχουν πολλοί που συνεχίζουν να ονομάζουν «Διγενή» τον Πόντιο Ακρίτα, από άγνοια, από επιπολαιότητα, ή επειδή έτσι τον ονομάζουν και άλλοι με πρώτον τον Σάββα Ιωαννίδη. Όλοι αυτοί οχυρώνονται πίσω από τον Σάββα Ιωαννίδη, που βάφτισε Διγενή τον Πόντιο Ακρίτα. Ο Σάββας Ιωαννίδης μπορεί να θεωρηθεί θύμα πλάνης ή της υπερβολικής του επιθυμίας να λογαριαστεί και αυτός μαζί με όλους τους άλλους Έλληνες, με τους οποίους είχε πλέον κοινούς ήρωες, εκτός από τους απώτατους κοινούς πρόγονους.

Το έπος του «Ακρίτα», που βρέθηκε στη μονή της Παναγίας Σουμελά του Πόντου και το 1874 ο Σάββας Ιωαννίδης το δώρισε στον Κωνσταντίνο Σάθα, ήταν διαιρεμένο σε δέκα βιβλία, αλλά το χειρόγραφο του 16ου αιώνα δεν είχε αρχή και τέλος και είχε πολλά χάσματα. Ο Σάθας συνεργάστηκε με τον Γάλλο ελληνιστή Εμίλ Λεγκράν.  Η έκδοση των Σάθα-Λεγκράν περιείχε τη γαλλική μετάφραση του έπους και εκτενή εισαγωγή. Το έπος έδινε πλήρη ιστορία της ζωής και των θαυμαστών έργων και ανδραγαθημάτων του Έλληνα Ακρίτα.

Η έκδοση του έπους του Πόντιου Ακρίτα, έστω και με τον λανθασμένο τίτλο του, αποτέλεσε σημαντικό γεγονός στα διεθνή φιλολογικά πράγματα. Ακολούθησαν δημοσιεύσεις πολλών παραλλαγών από άλλες περιοχές της Ελλάδας.

Μεταξύ των παραλλαγών αυτών, που δημοσιεύτηκαν, είναι της Οξφόρδης, από τον Σπυρίδωνα Λάμπρο το 1880, της Άνδρου (14ος αιώνας) από τον Αντώνιο Μηλιαράκη το 1881, του Εσκοριάλ (βιβλιοθήκη της Μαδρίτης) από τον Γερμανό βυζαντινολόγο Κάρολο Κρουμπάχερ (Karl Krumbacher 1856-1909), το 1904 , πεζή παραλλαγή (χειρόγραφο του 17ου αιώνα), της Άνδρου από τον Ανδριώτη ιστοριοδίφη Δημήτριο Πασχάλη, το 1928. Εκτός από αυτές τις παραλλαγές, έχουν γίνει ανακοινώσεις και για άλλες πολλές. Και όλες συμφωνούν στις γενικές γραμμές της αφήγησης της ζωής και των άθλων του Ακρίτα. Διαφέρουν, όμως, σε κάποιες σημαντικές λεπτομέρειες.

Εκεί που συμφωνούν οι περισσότερες είναι στην καταγωγή του Ακρίτα, που είναι διγενής (εκτός του Πόντιου Ακρίτα), δηλαδή ο πατέρας του είναι Σαρακηνός και η μητέρα του Ελληνίδα, την οποία άρπαξαν οι Σαρακηνοί. Σε μερικές παραλλαγές είναι αρχοντοπούλα, κόρη του Βυζαντινού άρχοντα Ανδρόνικου Δούκα. Στην κρητική παραλλαγή, η μάνα του Ακρίτα είναι Ελληνίδα και ο πατέρας του Σαρακηνός. Γιαυτό και αναφέρεται ως Διγενής, όχι ως Ακρίτας. Υπάρχει, όμως, και η άποψη, που δημοσιεύουμε παρακάτω, ότι ο πατέρας του Διγενή ήταν Έλληνας, που εξισλαμίστηκε και κατόπιν επανήλθε στον χριστιανισμό, αλλά και η δική μας άποψη ότι πατέρας του Διγενή, ίσως ήταν ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Ρωμανός, πατέρας του Βασίλειου Β΄ Βουλγαροκτόνου, του οποίου η καταγωγή ήταν άγνωστη ή ήταν φρυγική (η Φρυγία στη βορειοκεντρική Μικρά Ασία), η σλαβική. Και Βασίλειος Διγενής Ακρίτας ίσως ήταν ο Βασίλειος ο Βουλγαροκτόνος.

Κυπριακή εκδοχή αναφέρει ότι ο Διγενής λεγόταν έτσι, επειδή έζησε δύο γενιές και όχι γιατί καταγόταν από δύο γένη. Τελοσπάντων, υπάρχουν πολλά αδιευκρίνιστα σημεία, που πιθανόν να οφείλονται (για τον Πόντιο Ακρίτα) στο γεγονός ότι λείπουν η αρχή και το τέλος του χειρόγραφου που βρέθηκε από τον Σάββα Ιωαννίδη στη μονή της Παναγίας Σουμελά, στον Πόντο.

Η σύγχυση που υπάρχει σχετικά με τους άλλους Ακρίτες πιθανόν να οφείλεται σε τοπικές παραδόσεις, που είναι φυσικό να διαφέρουν μεταξύ τους.

Στη συλλογή του «πατέρα της ελληνικής Λαογραφίας» Ν. Γ. Πολίτη (1852-1921) δημοσιεύτηκε η παραλλαγή της Κρήτης, που θεωρεί τον  Διγενή, γόνο Σαρακηνού και Ελληνίδας.

Θα ήταν εντελώς εξωπραγματικό να επιμένει κανείς στην ελληνική αποκλειστικότητα του μυθικού ήρωα. Όλοι οι λαοί έχουν τους δικούς τους θρυλικούς ήρωες, που αγωνίζονται, είτε στα σύνορα είτε σε άλλα πεδία μαχών για την πατρίδα τους, που συμπίπτει όλες, σχεδόν, τις φορές να είναι ένας βασιλιάς ή ένας άλλος ηγεμόνας, που παριστάνει «τον από Θεού» διορισμένο εκπρόσωπο της πατρίδας!

Ακρίτας
πίνακας του Δημήτρη Σκουρτέλη

Οι θρυλικοί ήρωες της μεσαιωνικής, ιδίως, εποχής βρίσκονται σε όλες τις χώρες της Βαλκανικής και ολόκληρης της Ευρώπης.

Τα ανδραγαθήματά τους αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για ποιητές, μουσουργούς, μυθιστοριογράφους, ζωγράφους και γλύπτες. Μερικές από τις περιπτώσεις αυτές, ελληνικές και ξένες αναφέρονται στη συνέχεια.

Προσπαθήσαμε να δημοσιεύσουμε, σε αρκετές παραλλαγές, κυρίως τα κείμενα για τον Πόντιο Ακρίτα και τον Διγενή. Μικρή αναφορά γίνεται και για τον άλλον ξακουστό Πόντιο ήρωα, τον Μάραντον, που τραγουδήθηκε και τραγουδιέται ακόμη.

Η ιδιαιτερότητα του Κρητικού Διγενή και του Κύπριου επέβαλε τη μεγαλύτερη αναφορά και σε αυτούς. Δεν έχουν παραλειφθεί, όμως, και τα ακριτικά τραγούδια άλλων ελληνικών περοχών. Δεν επιμέναμε στον Καππαδόκη Ακρίτα, που είναι και ο πρώτος που τραγουδήθηκε, επειδή πιστεύουμε ότι δεν διαφέρει από τον Πόντιο Ακρίτα.

Πάνος  Καϊσίδης

Δημοσιογράφος- Συγγραφέας