Τα κάστρα της επαρχίας Χαλδίας

Τα κάστρα ή καστέλια, ερείπια των οποίων διασώθηκαν στη Χαλδία (Αργυρούπολη), αντιπροσωπεύουν το καθένα και μια περίοδο από τη μακραίωνη ιστορία της περιοχής.

Ήταν χτισμένα επάνω σε υψηλούς και απόκρημνους βράχους, για να μην μπορούν να τα πλησιάσουν οι εχθροί. Στις βάσεις τους είχαν τεράστιους ογκόλιθους και στα υψηλότερα σημεία μικρότερες πέτρες, που συνδέονταν μεταξύ τους με ξύλα κέδρου (αρτούτς) και ασβεστοκονίαμα (λάσπη από ασβέστη και άμμο). Η συνοχή τους ήταν τόσο μεγάλη, που ήταν σχεδόν αδύνατον να σπάσει κανείς ένα κομμάτι τους.

Στο υψηλότερο σημείο του κάστρου υπήρχε πάντοτε ναός, μικρός ή μεγάλο. Αρκετές φορές, υπήρχαν δύο ναοί ή και παρεκκλήσια. Οι ναοί είχαν τοιχογραφίες αγίων, που φιλοτεχνήθηκαν με ανεξίτηλα χρώματα. Μερικές από τις θαυμάσιες αυτές αγιογραφίες, παρά το πέρασμα τόσων αιώνων, σε ορισμένα τους σημεία, συνεχίζουν να διατηρούνται. Συνήθως, οι ναοί των κάστρων ήταν αφιερωμένοι στην Παναγία ή τον Άγιο Γεώργιο.

Από τους Ρωμαίους, τους Βυζαντινούς και τους Κομνηνούς

Τα κάστρα της Χαλδίας τα έχτισαν οι Ρωμαίοι, οι Βυζαντινοί και οι Κομνηνοί της Τραπεζούντας. Ήταν αμυντικά και οχυρωματικά έργα, χτισμένα, κυρίως, στα σύνορα, όπου αποτελούσαν τους προμαχώνες.

Στο κέντρο του κάστρου υπήρχε μια δεξαμενή, όπου συγκέντρωναν τα νερά της βροχής ή των γύρω ρυακιών. Αρκετές φορές το νερό το έφερναν με διάφορα συστήματα από κοντινά ποτάμια ή βρύσες. Το νερό το χρησιμοποιούσαν κυρίως σε περιπτώσεις αποκλεισμού του κάστρου από εχθρούς, αλλά και άλλες φορές. Υπόγειοι δρόμοι, που υπήρχαν σε όλα τα κάστρα, οδηγούσαν στα κοντινότερα ποτάμια.

Σε ολόκληρο τον Πόντο, τα περισσότερα κάστρα υπήρχαν στη Χαλδία. Κυριότερα από αυτά ήταν: Δύο στη Ζύγανα, ένα στην Άρδασσα — γνωστό ως κάστρο του Μεσοχάλδιου - ένα στο χωριό Τσίτη, ένα στο χωριό Σαρπίσκια, ο Παλαιόκαστρος ή Παλαίκαστρον στην περιοχή της Αυλήανας, προς το Αρταπίρ, όπου οι χωρικοί, καλλιεργώντας τα χωράφια τους κάτω από το κάστρο, βρήκαν σιδερένια βέλη και άλλα όπλα της εποχής, το κάστρο Γραμματισμένος στην Άδυσσα, τρία στη Χόψα, τρία στην ποτάμια περιοχή της Νίβαινας, οχτώ στην περιοχή της Σολόχαινας και Παλαγίας, πέντε στο χωριό Κελκίτ, πέντα στο χωριό Ψωμάντων, ένα στην ποτάμια περιοχή του Μαυραγγέλ’, δύο στη Ρέξαινα, δύο στις πηγές του ποταμού Λύκου, ένα στο Πιρ Αχμέτ, ένα στην Αλτσάγαλα, ένα στου Κεντζηγαλά, στον δρόμο Αργυρούπολης - Μπαϊπούρτης, έξι στην περιοχή της Κρώμνης, όπως ο Καστρότειχος, το κάστρο του Αληθινού, ο κάστρος της Γλούβαινας, η Γωνέα Καστέλ’, και το Καστροπόδιο. Υπήρχαν, επίσης, δύο στο χωριό Νανάκ, απέναντι από το Καλούλ’, πέντε στο Σταυρί, το Κάστρο τη Γουδουλά ανάμεσα στο Σταυρί και τη Μούζενα, επάνω στο βουνό Πασάλια, δύο επάνω από την ενορία Μονοβάντων, το Κάστρο του Μουράτ αγά, δύο στη Σίσια, ένα στον Άγιο Μιχαήλ, τρία στη Μούζενα, ένα στον δρόμο Άρδασσας- Αργυρούπολης, απέναντι από το χάνι του Μαγαρά.

Συνολικά, τα κάστρα της Χαλδίας ήταν γύρω στα εξήντα πέντε. Σε όλα τα κάστρα της Χαλδίας και του Πόντου γενικότερα, διαδραματίστηκαν, σε διάφορες εποχές, στιγμές ηρωικές, τις οποίες υμνούν αρκετά από τα ποντιακά δημοτικά τραγούδια.