Η ΕΙΡΗΝΗ ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΑΣ

 ΣΤΟ ΟΜΩΝΥΜΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ TOY JOHANNES TRALOW

Αναδιφώντας την ιστορία του Πόντου, στεκόμαστε έκθαμβοι μπροστά στη θρυ­λική πριγκίπισσα την Άννα Μεγαλο Κομνηνή, αδελφή του αυτοκράτορα της Τρα­πεζούντας Βασιλείου (1332-1340), η οποία εγκαταλείπει το μοναχικό τρίβωνα και κατορθώνει χάρη στην απαράμιλλη ανδρεία της ν’ ανέλθει στον θρόνο των Μεγαλοκομνηνών και να εξουδετερώσει κάθε αντίσταση των διαφόρων φατριών, υπερασπι­ζόμενη την Τραπεζούντα από τις ορδές των Τουρκμάνων (1341-1342).

Προσωπογραφίες της Ειρήνης Παλαιολογίνας, του Αλεξίου Γ΄ Κομνηνού και της Θεοδώρας Καντακουζηνής στη Μονή Θεοσκεπάστου στα περίχωρα της Τραπεζούντας.

 Με δέος και θαυμασμό υποκλινόμεθα μπροστά στην τραγική μορφή της Ελένης Κατακουζηνής της τελευταίας βασίλισσας του Πόντου, η οποία σαν άλλη Αντιγόνη, αψήφησε την ρητή διαταγή του σουλτάνου, κατά την οποία έπρεπε να μείνουν άταφα τα σώματα του συζύγου της βασιλιά Δαυίδ του Β' των παιδιών και των ανεψιών και να γίνουν βορά των ορνέων κι άνοιξε με τα ίδια της τα χέρια τους τάφους, όπου ενταφίασε τα πεφιλημένα της πρόσωπα.

Η Πόντια γυναίκα διακρίνεται για τη μοναδική ομορφιά, την ευφυία της, την εργατικότητα της και το διπλωματικό της χάρισμα. Για τον λόγο αυτό οι Πόντιες πριγκίπισσες ήταν οι πιο περιζήτητες νύφες όχι μόνο στη βυζαντινή αυλή, αλλά και στις αυλές των ξένων βασιλέων και ηγεμόνων, πιστών και απίστων. Θα αναφέρου­με εδώ ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα γύρω από το θέμα αυτό, την πεντάμορφη πριγκίπισσα της Τραπεζούντας Αικατερίνη, κατ’ άλλους Θεοδώρα, κόρη του αυτο­κράτορα Καλοϊωάννη (πήρε το όνομα από το γεγονός ότι υπήρξε πολύ όμορφος) η οποία σύμφωνα με τις ιστορικές ειδήσεις, ήτο η ωραιότερη γυναίκα σ’ όλη την Ανατολή.

 Αυτή λοιπόν η ποντιακή καλλονή, το μαργαριτάρι των γυναικών, όπως την ονομάζει ο Fallmerayer, υπηρέτησε με συνέπεια τα πολιτικά σχέδια του πατέρα της, παίρνοντας σαν σύζυγο τον ισχυρό τότε ηγεμόνα των τουρκμάνων της ορδής των λευκοπρόβατων, τον Ουζούν Χασάν. Εδώ στο Ντιαρμπακίρ ανέπτυξε μεγάλη διπλωματική δραστηριότητα, βοηθώντας τους χριστιανούς της περιοχής αυτής. Ο Γερμανός συγγραφέας μας Ιωάννης Τράλωφ, που γεννήθηκε στο Λίμπεκ το 1882 και πέθανε το 1967 στο τότε Ανατολικό Βερολίνο, ενδελεχής γνώστης και θαυμαστής του βυζαντινού πολιτισμού, θέλοντας να αποθανατίσει την Πόντια γυναίκα, με όλα τα προτερήματα και τις αρετές που αναφέραμε, έπλασε την ηρωίδα του μυθιστορή­ματος του με τίτλο: «Η Ειρήνη της Τραπεζούντας». Εδώ ο αναγνώστης θα βρει την πιο γόνιμη και αγαστή συνάρτηση ιστορίας και μύθου ή ιστορίας και λογοτεχνίας. 

Η Ειρήνη, σύμφωνα με τον συγγραφέα μας, είναι κόρη του Μιχαήλ, εξώγαμου τέ­κνου του Μεγαλοκομνηνού Αλεξίου του 4ου (1417-1429), ο οποίος εγκαταλείπει την Τραπεζούντα, καταδιωκόμενος από τον μετέπειτα αυτοκράτορα αδελφό του, Καλοϊωάννη τον 4ο (1429-1458, κατ’ άλλους μέχρι το 1460), ο οποίος γίνεται κά­τοχος του θρόνου, αφού οι άνθρωποί του φονεύσουν τον Αλέξιο που αναφέραμε. Ο Μιχαήλ καταφεύγει στα βουνά του Πόντου και βρίσκει άσυλο και φιλοξενία στην ηρωική ορεσίβια φυλή των Τσάνων ή Τζάνων, προς τα νότια της Τραπεζούντας. Αργότερα τον βρίσκουμε στο Οίναιο, όπου παντρεύεται την Αναστασία, κόρη του εκεί ηγεμόνα Μανουήλ Μελισσηνού. Από τον γάμο αυτό προέρχεται η Ειρήνη, η οποία σε ηλικία 8 ετών στέλνεται στην Κωνσταντινούπολη για να μορφωθεί στην εκεί παλατιανή σχολή και να παντρευτεί αργότερα τον τελευταίο αυτοκράτορα του Βυζαντίου Κωνσταντίνο τον 11ο. Τη συνοδεύει ο Γεώργιος Σφραντζής και η αφοσιωμένη τροφός της Άρκα από τη φυλή των Τζάνων, που αναφέραμε, αφού οι γονείς της είχαν πεθάνει προ πολλού.

Κωνσταντινούπολη

 Εδώ στην Κωνσταντινούπολη, μόλις κατέβηκε από το πλοίο, βλέπει για πρώτη φορά τον Μωάμεθ τον Β’, πάνω στ’ άλογό του, ο οποίος φθάνει στο λιμάνι για να διεκπεραιωθεί στη Σμύρνη, αφού τον είχε αναγκάσει ο πατέρας του, ο Μουράτ ο Β’, να εγκαταλείψει για δεύτερη φορά τον θρόνο στην Ανδριανούπολη και να παραμείνει στην Μαγνησία.

Ευάγγελος Κωνσταντίνου

Απόσπασμα απο την εισήγηση του στο Δ' Παγκόσμιο Συνέδριο Ποντιακού Ελληνισμού

Θεσσαλονίκη Ιουνης 1997