ΕΚΚΛΗΣΗ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΑΠΑΝΤΑΧΟΥ ΣΑΝΤΑΙΟΥΣ

Σαράντα χρόνια έχουν περάσει αφότου οι γονείς, συγγενείς και χωριανοί μας άφησαν τα κόκαλά τους στο Ερζερούμ, στο Χουνούζ, στο Σελιμιέ, στον Άγιο Στέφανο και στην Καλαμαριά, και όμως δεν σταθήκαμε άξιοι να τους κάνομε  ένα απλό μνημόσυνο.

Το σκέπτομαι από χρόνια, δεν ήξερα όμως ποιαν απήχηση μπορούσε να έχει η πρότασή μου, και γι' αυτό δεν τόλμησα να την ανακοινώσω.

Τ' οσπίτ τη Σαντάς

Φέτος την είχα εκμυστηρευθεί στο Νικ. Τοπαλίδη, που τόσους κατέβαλε κόπους για το  «Σπίτι της Σαντάς». Αυτός έδειξε προθυμία και μάλιστα πρότεινε να τελεσθεί το μνημόσυνο στη Νέα Σάντα, το μεγαλύτερο και κεντρικότερο Σαντέτκο χωριό. Δεν αποδοκίμασα τη γνώμη του, αλλά και δεν έμεινα ικανοποιημένος, διότι έτσι το μνημόσυνο θα γίνει σε στενό περιβάλλον και δεν θα έχει απήχηση.

Γι’ αυτό προτείνω εκτός από το μνημόσυνο στη Νέα Σάντα, όπου δεν είναι δυνατό  να μαζευτούν παραπάνω από 50 - 60 άτομα,  να γίνουν την ίδια μέρα μνημόσυνα σε όλα τα χωριά όπου κατοικούν Σανταίοι. Έτσι θα πάρουν μέρος στο μνημόσυνο όλοι οι Σανταίοι και οι ξένοι οι συχωριανοί τους. Η απήχηση θα είναι χωρίς σύγκριση μεγαλύτερη, κι επειδή στο μνημόσυνο θα γίνει και επιμνημόσυνος λόγος,  θα μάθουν  και οι ξένοι τους αγώνες της Σαντάς για την ελευθερία αλλά και το θλιβερό τέλος της.

Τα έξοδα του μνημόσυνου είναι ελάχιστα και οι κατά τόπους επιτροπές που θα φροντίσουν  για την τέλεση του μνημοσύνου θα τα ξέρουν.

Το «Σπίτι της Σαντάς» για το οποίο χρωστάμε ευγνωμοσύνη στο Ν. Τοπαλίδη και Α. Πηλείδη και το μνημόσυνο θα θυμίζουν εμάς και τη Νέα Γενεά την πατρίδα μας.

Υπάρχει όμως και κάτι άλλο που θα απομακρύνει τη λησμοσύνη της Σαντάς εκατό  χρόνια- είναι η Ιστορία και Λαογραφία της Σαντάς.

Από το 1910 δηλ. πενήντα χρόνια μάζευα και μαζεύω ακόμα υλικό, ικανό για να γίνει ένα βιβλίο με 500 - 600 σελίδες. Το βιβλίο αυτό αν αξιωθούμε να το δούμε τυπωμένο θα κάνει γνωστή την πατρίδα μας και στους ξένους, θα συντελέσει δε ώστε τα παιδιά, τα εγγόνια, ακόμα και τα δισέγγονα μας να μάθουν ποιους αγώνες κατέβαλαν και τι υπόφεραν  οι πρόγονοί μας για να διατηρήσουν τη θρησκεία και την εθνικότητά τους·  θα μάθουν  ακόμα ποιο ήταν το τέλος τους.

To βιβλίο αυτό θα δείξει ότι οι Σανταίοι, ενώ ήσαν η πολεμικώτερη φυ­λή του Πόντου, δεν ήσαν όμως και κατώτεροι από τους άλλους Ποντίους κατά τον ψυχικό τους κόσμο, την πνευματική τους ανάπτυξη.

Δεν έχω τον εγωισμό να νομίζω τον εαυτό μου σοφότερο από τους άλ­λους· ίσα ίσα γνωρίζω πολύ καλά τη σημασία του γνωμικού του Σωκράτη: Έν οίδα, ότι ουδέν οίδα.

Ιστορία, πολλού λόγου άξια γράφει και ο πατριώτης μας κ. Νυμφόπουλος, αλλά δυστυχώς είναι φτωχός και δε μπορεί να την εκδώσει μονομιάς, ο­λόκληρη. Γι’ αυτό εκδίδει κάθε χρόνο και από ένα τεύχος· πόσοι όμως από τους συνδρομητές κρατούν τα περασμένα τεύχη;

Αλλά και αν ακόμα ο κ. Νυμφόπουλος εξέδιδε το βιβλίο του ολόκληρο, πάλι θα έπρεπε να εκδοθεί και άλλη Ιστορία και Λαογραφία της Σαντάς  και τρίτη αν ήταν δυνατό, διότι κάθε άνθρωπος έχει ιδιαίτερη ψυχοσύνθεση και διαφορετικά αισθάνεται και περιγράφει.

Όταν σκέπτομαι ότι πλησιάζω και ατενίζω από κοντά τη λίμνη της Αχερουσίας με τον οβολό των πορθμείων στο χέρι για το Χάροντα, ανα­τριχιάζω και μόνο όταν αναλογίζομαι ότι είναι δυνατό να πεθάνω, πριν δω την Ιστορία και Λαογραφία της Σαντάς τυπωμένη. Η εργασία αυτή βαριά κληρονομιά προγόνων, δημιουργεί υποχρεώσεις σε όλους μας: Να περισώ­σουμε ο,τι μας κληροδοτήθηκε από στόμα σε στόμα.

Πιστεύω πως δεν θα βρεθεί κανείς που να μη θελήσει και να μη προ­θυμοποιηθεί να συνδέσει το όνομά του με μια τόσο σοβαρή υπόθεση σαν ιε­ρή οφειλή προς το παρελθόν της χαμένης Πατρίδας μας.

Είναι αλήθεια ότι η νοοτροπία των σημερινών ανθρώπων και οι σημερι­νές περιστάσεις δεν είναι ευνοϊκές για την έκδοση βιβλίων. Ο λόγος όμως αυτός δεν είναι αρκετός ώστε να μας κλονίσει την απόφαση της έκδοσης.

Είναι ακόμα αλήθεια ότι οι κ. Τοπαλίδης και Πηλείδης (ο δεύτερος μά­λιστα με κλονισμένη υγεία ) έδειξαν προθυμία να φροντίσουν για την έκδοση του βιβλίου. Έχουν και οι δύο το χάρισμα της επιμονής και υ­πομονής και μπορούν να φέρουν εις πέρας ένα τέτοιο έργο. Αλλά είναι απα­σχολημένοι για τη συμπλήρωση και την επίπλωση του «Σπιτιού της Σαντάς», αρκετά κουρασμένοι και δεν είναι σωστό να επιφορτισθούν και άλλο βάρος.

Πρέπει να σχηματισθεί κάποια άλλη επιτροπή που ν’ αναλάβει την έκ­δοση του έργου. Το πως θα εργασθεί είναι λογαριασμός δικός της. Εγώ θέ­τω υπόψη της δύο τρόπους: Πρώτα να γράψει συνδρομητές και ύστερα να το εκδώσει. Ο τρόπος αυτός έχει το πλεονέκτημα ότι η Επιτροπή για την πώ­ληση του βιβλίου δεν θα κουρασθεί πολύ. Τον άλλο τρόπο μας δίδαξαν μερι­κοί από την Τρίπολη τη δική μας: Επειδή η οικονομική κατάσταση του κ. Σακκά δεν του επέτρεπε να εκδώσει ο ίδιος την ιστορία της μαρτυρικής πα­τρίδας του Τρίπολης, γι’ αυτό ανέλαβαν την έκδοση μερικοί πατριώτες του. Μάζεψαν από διάφορα πρόσωπα «εν είδει εράνου» ποσά από 50-1.000 δρχ. και τύπωσαν την Ιστορία τους.

Και οι νέοι μας δεν πρέπει να δείξουν αδιαφορία- διότι και οι νέοι, σημερινοί και αυριανοί, έχουν να ωφεληθούν πολύ, επειδή θα γνωρίσουν τον πολιτισμό και θα δουν τα δημιουργήματα των προγόνων τους (Ποίηση, Παροιμίες, Αινίγματα, Προλήψεις, Παραμύθια κλπ.) ως ζωντανή εκδήλωση τής ζωής.

Κατά τη σημερινή δε πνευματική σύγχυση και εθνική χαλάρωση, ή Λαογραφία θα ανακαλέσει το άτομο στις αιώνιες, ανεξάντλητες και γόνιμες πηγές, φυσικές και πνευματικές, με τις όποιες μπορεί να επιτύχει ή αναζωπύρωση του εθνικού φρονήματος και η συνέχιση της ιστορικής ζωής του Έθνους.

 Ανάμεσα σε όλα τα πράγματα του κόσμου αυτού, η πλέον επάξια σπουδή είναι η σπουδή του ίδιου του ανθρώπου.

Στάθης Αθανασιάδης 
(Γεροστάθης)

(Έχει δημοσιευτεί στο Βήμα της Εύξεινου Λέσχης Θεσσαλονίκης τον Ιούνιο του 1961. )