Ο έφεδρος υπολοχαγός Καραΐσκος στον Πόντο...

Μέσα στην άπνοια αυτή πέρασαν οι βδομάδες και οι μήνες, ώσπου, στις 10 Αυγούστου, υπογράφτηκε η Συν­θήκη των Σεβρών ανάμεσα στους Συμμάχους και στην Αυτοκρατορική Τουρκία, που είχε την έδρα της κυβέρνησής της στην Πόλη. Το ποντιακό ζήτημα έμεινε άλυτο, μ' όλο που οι όροι της γενικά ήταν ευνοϊκοί για τους Έλληνες. 

Γι’ αυτό ο Μουσταφά Κεμάλ, με την επαναστατική κυβέρνησή του της Αγκύρας, δεν αναγνώρισε την Συνθήκη. Το ίδιο έκα­ναν και οι Νεότουρκοι του κομιτάτου «Ένωση — Πρόοδος».

Λίγες βδομάδες αργότερα, σε μια συνεδρίαση της Εθνο­συνέλευσης των Κεμαλικών, πάρθηκε η απόφαση να απελαθούν οι Έλληνες υπήκοοι από τις μικρασιατικές πόλεις. Σε εφαρμογή της απόφασης τούτης, τα μεσάνυχτα της 13ης  Οκτωβρίου, οι τζανταρμάδες  της Σαμψούντας μπήκαν στα σπίτια των εβδομήντα δύο Ελλήνων υπηκόων πού ζούσαν στην πόλη και δούλευαν σε διάφορα πρακτορεία και εται­ρίες, τους σήκωσαν από τα κρεβάτια τους και τους έριξαν στα μπουντρούμια των φυλακών. Έπειτα από τρεις μέρες, τους φόρτωσαν σ' ένα βαπόρι της αυστριακής εταιρείας «Λόυντ Τριεστίνο» και τους έδιωξαν από την Τουρκία.

Την ίδια μέρα, 16 Οκτωβρίου, οι τουρκικές αρχές της πόλης μετέφεραν τα έπιπλα εκείνων που απέλασαν στο θέατρο του Νεμλί ζαδέ και συνάμα έκαναν κατάσχεση όλης της κτηματικής περιουσίας τους και των εμπορευμάτων που είχαν στα καταστήματά τους.

Οι Ρωμιοί της Σαμψούντας αναρίγησαν με το επεισόδιο τούτο, σα να χτυπούσε στο πρόσωπο τους το ψυχρό αγέρι κάποιας μακρινής και φοβερής μπόρας που σίμωνε γοργά απειλώντας και τους ίδιους.

Τούτο τον καιρόν έφτασε και ο Καραΐσκος στη Σαμ­ψούντα με την πλαστή ιδιότητα του αντιπροσώπου του Ερυθρού Σταυρού. Συναντήθηκε αμέσως με τον Επίσκοπο Ζήλων Ευθύμιο και με τον πρόεδρο της Εφοροδημογεροντίας της πόλης, το γιατρό Μακρή, και τους ανέφερε το μυ­στικό σκοπό της αποστολής του. 

Ακολούθησαν κι άλλες μυστικές επαφές με πολίτες και οπλαρχηγούς, που κατέβηκαν κρυφά στην πόλη γι' αυτό το σκοπό, και τέλος έγινε μια μυστική συνεδρίαση σ' ένα τριώροφο ρωμαίικο σπίτι της Ρεζή μαχλεσί, όπου παραβρέθηκαν και εφτά προσωπικό­τητες, από τις πιο σημαντικές, της Σαμψούντας.

Από την αρχή της συνεδρίασης άναψε μια θυελλώδη συζήτηση ανάμεσα στους  καπετάνιους, μπροστά στον υπολοχαγό. Οι οπλαρχηγοί καυγάδιζαν μεταξύ τους με πάθος και έδειχναν έτσι πως δεν υπήρχε συντονισμός στις απόψεις τους, ούτε και πνεύμα αληθινής συνεργασίας, τέτοιας του­λάχιστον που απαιτούσαν οι περιστάσεις. 
Ο Καραΐσκος απογοητεύτηκε για μια στιγμή και θέλησε να εκφράσει τη θλίψη του, αλλά τον πρόλαβαν οι πολιτικοί ηγέτες που ήταν παρόντες. Με τις ψύχραιμες κουβέντες τους κάλμαραν κά­πως τις φουρτουνιασμένες ψυχές των καπετάνιων. Ακολού­θησε μια δύσκολη συζήτηση πάνω στο επίμαχο θέμα της στενής συνεργασίας των οπλαρχηγών και, τέλος, ο πρόε­δρος της μυστικής εκείνης συνεδρίασης πρότεινε στον Καραΐσκο να αναλάβει την γενική αρχηγία και διαχείριση του αγώνα. Ο οπλαρχηγός ευχαρίστησε για την τιμή που του έκανε, αλλά διατύπωσε επιφυλάξεις για τη σκοπιμότητα μιας τέτοιας απόφασης.

— Φοβάμαι, υποστήριξε, ότι οι συνέπειες θα είναι επι­ζήμιες για τον πληθυσμό μας, αν, παρ' όλη την εχεμύθεια που θα τηρήσουμε, γίνει γνωστή στους Τούρκους η ιδιότητα μου του αξιωματικού του Ελληνικού Στρατού, έστω και απόστρατου.

— Μα θα φροντίσουμε να μην το μάθει κανείς, επέμεινε ένας από τους   Σαμψούντιους   προύχοντες.

— Δε γίνεται τέτοιο πράγμα. Ο καταδότης δε λείπει ποτέ από καμιά παράταξη. Αυτό να το ξέρετε.

— Τέλος πάντων, είπε ένας άλλος πρόκριτος της πόλης. Να λάβεις υπόψη σου όμως ότι ο κίνδυνος για το ρωμαίικο πληθυσμό υπάρχει πάντα, είτε είναι ένοχος είτε όχι. Οι Τούρκοι δε λεπτολογούν και δεν εξετάζουν τέτοια ζητή­ματα.

Τα ίδια είπαν και οι καπετάνιοι και, στο τέλος, πάλι με επιφύλαξη, ο Καραΐσκος δέχτηκε να αναλάβει προσωρινά κάποιο ηγετικό οργανωτικό ρόλο. Η συνεδρίαση τερματί­στηκε με φιλικό τρόπο και όλοι ένιωσαν ικανοποίηση από τα αποτελέσματα της.

Ιστύλ Αγάς

Τις κατοπινές μέρες ο υπολοχαγός ανέβηκε στα χωριά και συναντήθηκε με τον επικρατέστερο οπλαρχηγό του τό­που, τον καπετάν Στύλο Κοσμίδη. Τον βρήκε στο λημέρι του και συνεννοήθηκε εύκολα μαζί του. Κατόπιν οι δύο άντρες άρχισαν την οργάνωση των αντάρτικων ομάδων.

Στο μεταξύ όμως  ο Μουσταφά Κεμάλ είχε επικρατήσει ολότελα στην Ανατολή και ο τουρκικός στρατός κεμαλοποιήθηκε. Όταν έγινε το ίδιο και στη Σαμψούντα, ο αντικεμαλικός  στρατιωτικός διοικητής αναχώρησε με περι­πολικό του μίστερ Σόλδερ για την Κωνσταντινούπολη. 

Η κατάσταση άρχισε να χειροτερεύει ραγδαία. Ο τουρκικός στρατός, περιφρονώντας τις διεθνείς συνθήκες και την παρου­σία των Άγγλων, άνοιξε βαθιά χαρακώματα ολόγυρα στην πόλη και τοποθέτησε τηλεβόλα στα πιο επίκαιρα σημεία. Το ίδιο έκανε και γύρω στην κωμόπολη Καβάκ, τέσσερις ώρες από τη Σαμψούντα, προς τα μεσόγεια. Ο Καραΐσκος ενημέρωσε, με μηνύματά του, την ελληνική και συμμαχική στρατιωτική αποστολή στην Κωνσταντινούπολη για τις κι­νήσεις και τις ενέργειες των Τούρκων, και κατόπιν δραστη­ριοποιήθηκε ακόμα πιο πολύ.

Περιόδευσε, επί πενήντα ολόκληρες μέρες, την ορεινή περιοχή του Δυτικού Πόντου, από τη Σαμψούντα, την Έρμπαγα, την Τοκάτη και τη Νεοκαισάρεια, ως τη Μερ­ζιφούντα και την Αμάσεια, και επισκέφτηκε δεκάδες λημέ­ρια, συναντήθηκε με όλους τους καπετάνιους, συνέταξε κατά­λογο των οπλαρχηγών και ανταρτών, καθώς και των αντρών που μπορούσαν να σηκώσουν όπλο σε ώρα ανάγκης, συνέ­στησε λαϊκά δικαστήρια και ταμεία σε κάθε χωριό για την αγορά όπλων, διοργάνωσε υπηρεσίες μεταφοράς πολεμοφο­δίων και ρούχων και συμβούλεψε να ανοίξουν τα σχολεία για τη μόρφωση των παιδιών.

Για το διάστημα του ενάμιση μήνα που κράτησε η δραστηριότητά του, ο Πόντιος υπολοχαγός αναγνωρίστηκε σαν ανώτατος στρατιωτικός, δικαστικός και πολιτικός αρχηγός. Οι Ρωμιοί οργανώθηκαν σχετικά και, με την ομόνοια τους, έβαλαν τα θεμέλια της συντονισμένης αντιμετώπισης της κα­τάστασης που δημιουργήθηκε.

Στο διάστημα αυτό ο Καραΐσκος έστελνε συνέχεια εκθέσεις στην Αθήνα, στην Ελληνική Κυβέρνηση και στην Επι­τροπή Ποντίων, και ζητούσε να στείλουν όπλα και πολεμικό υλικό για να αντιμετωπιστεί η κρίσιμη κατάσταση, μα δεν έπαιρνε καμιά απάντηση. Τελευταία κατέβηκε πάλι στη Σαμψούντα και ήρθε σε επαφή με τον Επίσκοπο Ζήλων Ευθύμιο, με το γιατρό Μακρή και με άλλους παράγοντες της πόλης. Τους πρότεινε να φύγει για την Αθήνα και να εκθέσει από κοντά την κατάσταση, με την ελπίδα να πείσει τους αρμόδιους πολιτικούς και στρατιωτικούς παράγοντες να ενισχύσουν με πολεμικό υλικό τον αγώνα του Πόντου για την ύπαρξή του.

Την άλλη μέρα ακριβώς, έφτασε από την Αθήνα ένα γράμμα, που τον πληροφορούσε με συνθηματική γλώσσα ότι φορτώθηκε αρκετή ποσότητα πολεμικού υλικού σε ένα καράβι πού έπλεε για τη Σαμψούντα. Ο υπολοχαγός ενθουσιάστηκε και μετέδωσε το ευχάριστο νέο στον Επίσκοπο και στην Εφοροδημογεροντία της πόλης. Οι Ρωμιοί προύχοντες, όσοι ήταν με το μέρος της Αγωνιστικής παράταξης, συγκινήθηκαν για τη μακρινή και πατριωτική χειρονομία της Αθήνας και δέχτηκαν την πρόταση του Καραΐσκου να πάει στην Ελλάδα, για να προσπαθήσει να αποσπάσει κι άλλο πολεμικό υλικό. Τον εφοδίασαν με πολλά γράμματα, όπου με ζωηρά χρώματα περιγράφανε την κρίσιμη θέση των ποντιακών πληθυσμών και υπογράμμιζαν την ανάγκη να ενισχυθεί ή αμυντική προσπάθειά τους.

Πριν ξεκινήσει επισκέφτηκε τον Άγγλο  Αρμοστή. Ο μίστερ Σόλδερ τον υποδέχτηκε με πολλές φιλοφρονήσεις και τον ρώτησε τι έκανε στην ύπαιθρο, καθώς και ποια γνώ­μη σχημάτισε από την περιοδεία του στο εσωτερικό της περιοχής·
- Μίστερ Σόλδερ, με την ιδιότητα μου ως μέλους του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού  περιόδευσα τα ρωμαίικα χω­ριά και μοίρασα χρηματικά βοηθήματα, φάρμακα και τρό­φιμα στους άπορους ομογενείς. Οι πατριώτες μου βρίσκον­ται σε άθλια κατάσταση από οικονομική άποψη. Παρ' όλα αυτά, αν και τους λείπει το ψωμί, με τα χρήματα που τους μοίρασα αγόρασαν όπλα, γιατί θεωρούν ότι η ζωή τους κιν­δυνεύει πιο πολύ από την επιθετικότητα των Τούρκων παρά από την πείνα.

-Έχετε δίκιο, κύριε αντιπρόσωπε του Ερυθρού Σταυ­ρού, είπε διπλωματικά και ο μίστερ Σόλδερ. Αυτή είναι δυ­στυχώς η κατάσταση, μα εγώ τουλάχιστον, δεν έχω ούτε εντολή από τους ανωτέρους μου ούτε και τα μέσα για να βοη­θήσω.

Μίλησαν αρκετή ώρα ακόμα και κατόπιν αποχαιρετίστηκαν. Ο Αρμοστής έδωσε στον Καραΐσκο για συνοδεία δύο Άγγλους αξιωματικούς. Αυτοί τον οδήγησαν ως το λι­μάνι, τον ανέβασαν σε μια βενζινάκατο και τον πήγαν στο ρωσικό επιβατικό βαπόρι πού ήταν αραγμένο στα ανοιχτά τού κόλπου.

Πάνω στο καράβι, ένας Τούρκος κεμαλικός αστυνομικός ζήτησε να ελέγξει το διαβατήριο του εν ονόματι της Κυ­βέρνησης της Άγκυρας. Ο Καραΐσκος τον κοίταξε περιφρονητικά και του είπε:

-Ως Άγγλος υπήκοος δεν σου αναγνωρίζω τέτοιο δι­καίωμα.

-Επιμένω να μου δείξεις τα χαρτιά σου, είπε οργισμέ­νος ο αστυνομικός.

Ο Καραΐσκος δεν έχασε καιρό και βγάζοντας στα πετα­χτά το πιστόλι του, είπε:

- Παύσε να ασχολείσαι μαζί μου, γιατί θα σε ξαπλώσω χάμω!

Ο Τούρκος αστυνομικός ταράχτηκε και έφυγε ντροπια­σμένος. Μπήκε σε μια βάρκα και τράβηξε για τη σκάλα του λιμανιού.

Σε λίγο το καράβι ξεκίνησε για την Πόλη. Έπειτα από ένα ομαλό ταξίδι, ο Καραΐσκος έφτασε στην Κωνσταντι­νούπολη και την ίδια μέρα παρουσιάστηκε στην Ελληνική Αρμοστεία. Εξέθεσε τα πράγματα, όπως διαμορφώθηκαν τον τελευταίο καιρό στον Πόντο, μα οι αρμόδιοι παράγοντες της Αρμοστείας δεν έδωσαν μεγάλη σημασία. Απογοητευ­μένος τότε έφυγε, την άλλη κιόλας μέρα, για την Αθήνα.

Δημήτριος Καθενιώτης

Στην ελληνική πρωτεύουσα κινήθηκε με την ίδια δρα­στηριότητα. Παρουσιάστηκε σε Υπουργούς και σε αρμόδιες υπηρεσίες των Υπουργείων, μα και πάλι δεν έβγαλε κανένα θετικό αποτέλεσμα. Απελπισμένος βαθιά, ξανά­φυγε για την Πόλη. Φτάνοντας εκεί, επισκέφτηκε αμέσως το συνταγματάρχη Καθενιώτη. Τον ικέτευσε να στείλει όπλα και πολεμοφόδια στη Σαμψούντα, γιατί ο πληθυσμός της απειλείται με εξόντωση.

—Αδύνατον! είπε ο συνταγματάρχης με έμφαση. Α­δύνατον! Δεν ενδείκνυνται τέτοιου είδους ενέργειες. Θα εκτεθούμε! Θα δώσουμε λαβή για κατηγορίες στον πρώτο τυχόντα...

— Μα, τον διέκοψε ο Καραΐσκος, δε θα αποκαλυφτεί η αποστολή τού υλικού.

—Αδύνατον! πρέπει να γίνει κάτι στα φανερά, μια απόβαση, ας πούμε, στις ακτές της Αμισού, ή πρέπει να αποφεύγουμε κάθε τι που θα μας εξέθετε διεθνώς. Η θέση της Ελλάδος είναι σήμερα πολύ λεπτή και περίπλοκη. Ας μην την περιπλέξουμε περισσότερο με ασύνετες ενέργειες.

Πικραμένος, αγανακτισμένος και τριπλά απογοητευμένος ο Πόντιος υπολοχαγός, αποφάσισε να ξαναγυρίσει στον μαρτυρικό Πόντο, για να αγωνιστεί μαζί με τους συμπα­τριώτες του, ανάμεσα στα παλικάρια των βουνών, που προσ­παθούσαν να εκτελέσουν το πατριωτικό τους καθήκον, να προστατέψουν δηλαδή τη ζωή και την τιμή των άμαχων γυναικόπαιδων, στηριγμένα μόνο στις δικές τους δυνάμεις.

Προμηθεύτηκε λοιπόν ένα ξένο διαβατήριο για να φύ­γει, μα την ώρα πού ήταν έτοιμος να ξεκινήσει, η Ελληνική Στρατιωτική Αποστολή, που στο μεταξύ, το πληροφορήθη­κε, τον εμπόδισε. Έτσι αχρηστεύτηκε και καταδικάστηκε σε αδράνεια ένας αληθινός ηγέτης, μένοντας αναγκαστικά μα­κριά από τα αδέλφια του, που ζούσαν μέσα σε μια απελπιστική και γεμάτη τραγικές απειλές κατάσταση.

Χρήστος Σαμουηλίδης

"Η ΜΑΥΡΗ ΘΑΛΑΣΑ"