Το «πρότυπο» της Τραπεζούντας

Μητροπολίτης Τραπεζούντας
Χρύσανθος 

Σε ότι αφορά την κατάσταση στην Τραπεζούντα στα 1913-14, το γεγονός ότι οι μουσουλμάνοι ήταν περισσότεροι στάθηκε αιτία να μην υπάρξουν οι οξύτητες από την εγκατάσταση προσφύγων από τα Βαλκάνια, όπως έγινε στη Σαμψούντα. 
Σε ό,τι αφορά τη στρατολογία των Ρωμιών, ο μητροπολίτης της επαρχίας Τραπεζούντας Χρύσανθος παρέχει μία διαφορετική εικόνα. 
Σύμφωνα με τη μαρτυρία του, οι συνέπειες της στρατολογίας στην επαρχία του ήταν μικρότερες λόγω του διαφορετικού χειρισμού τους. Εκεί οι φυγόστρατοι ήταν λίγοι, διότι ο ίδιος εγγυήθηκε στο διοικητή του βιλαετιού για τη νομιμοφροσύνη των Ρωμιών και πέτυχε να χρησιμοποιούνται οι επίστρατοι σε «τάγματα εργασίας» μέσα στα όρια της επαρχίας και να μη μετατεθούν μακριά από τις εστίες τους. 
Η διατήρηση καλών σχέσεων με τους αξιωματικούς της «Ενώσεως και προόδου» απέδωσε, φαίνεται, τους καρπούς της. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι στην επαρχία Τραπεζούντας δεν σημειώθηκαν δηώσεις. Αλλά εκείνο που έχει σημασία στην εξιστόρησή μας δεν είναι μόνο το τι συνέβη αλλά και ποια ήταν η εικόνα που είχαν οι πρωταγωνιστές των γεγονότων για το ρόλο που είχαν διαδραματίσει σε αυτά.