Η Γενοκτονία των Ποντίων ( Ο σύντομος βίος της Ποντιακής Δημοκρατίας)

 (η γενοκτονία συνεχίζεται ενώ ο πόλεμος μαίνεται)
«Από Έλληνες παρελάβομεν την Τραπεζούντα, εις τους Έλληνας και την παραδίδομεν...». Μ’ αυτά τα λόγια παραδίδει ο Τούρκος βαλής Μεχμέτ Τζεμάλ Αζμή στον μητροπολίτη Τραπεζούντας Χρύσανθο την πόλη τον Απρίλιο του 1916 ενώ οι Ρώσοι βρίσκονται προ των πυλών.

Οι Αρμένιοι αποτέλεσαν τα πρώτα θύματα της εθνικής κάθαρσης που πραγματοποίησαν οι Νεότουρκοι

Απρίλιος 1916, Οθωμανική αυτοκρατορία: Ο Εμβέρ Πασάς εκδίδει διαταγή με την οποία υποχρεώνει τους προεστούς των Ελληνικών χωριών να παραδίδουν στις οθωμανικές αρχές όσους Έλληνες δραπετεύουν από τα απάνθρωπα τάγματα εργασίας. Με πρόσχημα αυτή τη διαταγή, οι Τούρκοι πυρπολούν πολλά Ελληνικά χωριά ως τιμωρία για τη μη κατάδοση των ομοεθνών και ομοθρήσκων τους. Φυσικά, οι Έλληνες λιποτάκτες δεν κρύβονται στα χωριά των δικών τους αλλά στα βουνά. Είναι όμως μια καλή ευκαιρία για να αυξηθεί η πίεση στους Έλληνες από τις οθωμανικές αρχές.
9 Ιουνίου 1916, Παρίσι, Γαλλία: Η γαλλική εφημερίδα «Journal» λαμβάνει μία συγκλονιστική ανταπόκριση από τον ανταποκριτή της στην Ανατολία, Ανρί Μπαρπί: «Οι διωγμοί των χριστιανών ξεκίνησαν εδώ και δύο χρόνια. Στις μεγάλες πόλεις οι Τούρκοι έχουν στήσει σκλαβοπάζαρα. Παντρεμένες γυναίκες και νέα κορίτσια αρπάζονται από τους τσέτες που περνούν από τα σκλαβοπάζαρα». Ο Γάλλος συγγραφέας Πιερ Αλό προσθέτει: «Οι Ελληνίδες του Γενί Σεχήρ κλείστηκαν δια βίας στα χαμαιτυπεία της πόλης, όπου βιάζονται από τους μεθυσμένους Τούρκους στρατιώτες».
28 Ιουλίου 1916, Βιέννη, Αυστρία: Έκθεση του εμβρόντητου από την τουρκική σκληρότητα πρεσβευτή της Αυστροουγγαρίας στην Κωνσταντινούπολη, Τράουτμανσντορφ, προς το αυτοκρατορικό υπουργείο Εξωτερικών: «Υπέδειξα κατά την τελευταία επίσκεψη στον Τούρκο υπουργό Εξωτερικών ποια εντύπωση θα έπρεπε να προκαλέσουν σε ολόκληρο τον πολιτισμένο κόσμο τέτοια φρικτά μέσα και του είπα ότι ένας τέτοιος τρόπος ενέργειας θα αποτελούσε ένα ακόμα λάθος, μεγαλύτερο από τα ριζοσπαστικά μέτρα που χρησιμοποιήθηκαν κατά των Αρμενίων».
28 Αυγούστου 1916, Πετρούπολη, Ρωσία:Αναφορά της Ελληνικής πρεσβείας στη Ρωσία προς την ελληνική κυβέρνηση για την κατάσταση στην Τραπεζούντα: «...Την 15ην Απριλίου οι κάτοικοι των 16 χωριών της περιοχής Βαζελώνος, περιφερείας Τραπεζούντας, άπαντες Έλληνες, λαβόντες διαταγήν των τουρκικών στρατιωτικών αρχών να φύγωσιν εις το εσωτερικόν της Αργυρουπόλεως και φοβηθέντες μη έμελλον καθ’ οδόν να σφαγώσιν, καθ’ ον τρόπον είδον σφαγέντας τους Αρμενίους, εγκατέλειπον τας κατοικίας των και εισήλθον εις τα δάση, ελπίζοντες να σωθώσι εκ ταχείας τινός προελάσεως του ρωσικού στρατού. Εκ τούτων, εις 6.000 ανερχομένων, 650 κατέφυγον εις την μονήν Βαζελώνος, εις ην προϋπήρχον και άλλοι 1.500 εκ Τραπεζούντος πρόσφυγες, 1.200 εισήλθον εις εν μέγα σπήλαιον του χωρίου “Κουνάκα” και οι λοιποί διεσκορπίσθησαν εις τα ανά δάση σπήλαια και τας διαφόρους κρύπτας.
 Άπασαι αι οικίαι των χωρίων τούτων ελεηλατήθησαν και αι περιουσίαι διηρπάγησαν υπό του τουρκικού στρατού. Οι εν τω σπηλαίω της Κουνάκας κρυβέντες, αναγκασθέντες εκ της πείνης, μετά συνθηκολόγησιν, παρεδόθησαν. Εκ τούτων 26 γυναίκες και νεάνιδες ίνα αποφύγωσιν την ατίμωσιν έρριψαν εαυτάς εις τινά ποταμόν κείμενον παρά το χωρίον Γέφυρα και παρά τας προσπαθείας των άλλων, προς σωτηρίαν των, επνίγησαν...».
Οκτώβριος 1916, Οθωμανική αυτοκρατορία: Με νέα διαταγή των Νεοτούρκων το μέτρο των πορειών θανάτου στις αφιλόξενες και άνυδρες ερήμους της Ανατολίας και στην ορεινή ποντιακή ενδοχώρα περιλαμβάνει πλέον όχι μόνο τους νέους άνδρες, αλλά επίσης όλους τους Πόντιους.
Δεκέμβριος 1916, Οθωμανική αυτοκρατορία:Αρχή της εφαρμογής των πορειών των αμάχων Ποντίων (γέροι, γυναίκες με μικρά παιδιά) στην ορεινή ποντιακή ενδοχώρα. Το αφόρητο κρύο αποδεκατίζει πολλούς απ’ αυτούς ενώ βαδίζουν στη μαρτυρική αιχμαλωσία και τον αφανισμό τους. Οι πορείες αυτές ονομάζονται «λευκός θάνατος». Στην ευρύτερη περιοχή της Αμάσειας, στην πόλη Ασημοχώρι, Τούρκοι τσέτες συλλαμβάνουν 3.500 άνδρες και τους οδηγούν στον Αλι ποταμό. Όλοι βρίσκουν το θάνατο δια πνιγμού. Παράλληλα, παρατηρούνται βίαιοι μαζικοί εξισλαμισμοί σε όλον τον Πόντο, καθώς πολλά χωριά επιλέγουν την οδό της αλλαξοπιστίας από το θάνατο και τον όλεθρο. Επιδρομές ατάκτων σε ορθόδοξα μοναστήρια του Πόντου. Λεηλασίες, καταστροφές έργων τέχνης και ιερών κειμηλίων, δολοφονίες μοναχών.

Ο Χ. Παναγιωτίδης (στη μέση με φέσι) και ο Αμερικανός πρόξενος (δίπλα του με καπέλο) προϋπαντούν τη ρωσική εμπροσθοφυλακή που μπαίνει στην Τραπεζούντα για να την πληροφορήσουν ότι οι Τούρκοι αποχώρησαν.

13 Δεκεμβρίου 1916, Βερολίνο, Γερμανία:Αναφορά του πρεσβευτή της Γερμανίας Kuhlmann στην Κωνσταντινούπολη προς τον αρχικαγκελάριο Holweg στο Βερολίνο: «Οι πρόξενοι Σαμψούντας (Bergfeld) και Κερασούντας (Schede) αναφέρουν για τις άμεσα απειλούμενες μετατοπίσεις των ελληνικών παραλιακών πληθυσμών. Μέχρι τώρα δολοφονήθηκαν 250 αντάρτες. Αιχμαλώτους δεν κρατούν. Πέντε χωριά πυρπολήθηκαν».
19Δεκεμβρίου 1916 & 2 Ιανουαρίου 1917, Κωνσταντινούπολη: Απόρρητη έκθεση του Αυστριακού πρεσβευτή Παλαβιτσίνι προς την κυβέρνησή του: «11 Δεκεμβρίου 1916. Λεηλατήθηκαν 5 ελληνικά χωριά, κατόπιν κάηκαν. Οι κάτοικοι εκτοπίστηκαν.
 12 Δεκεμβρίου 1916. Στα περίχωρα της πόλης καίγονται χωριά. 14 Δεκεμβρίου 1916. Ολόκληρα χωριά καίγονται μαζί με τα σχολεία και τις εκκλησίες. 17 Δεκεμβρίου 1916. Στην περιφέρεια Σαμψούντας έκαψαν 11 χωριά. H λεηλασία συνεχίζεται. Οι χωρικοί κακοποιούνται. 31 Δεκεμβρίου 1916. 18 περίπου χωριά κάηκαν εξ ολοκλήρου. 15 εν μέρει. 60 γυναίκες περίπου βιάστηκαν. Ελεηλάτησαν ακόμη και εκκλησίες».
28 Δεκεμβρίου 1916, Κωνσταντινούπολη:Τηλεγράφημα του υπουργού Εσωτερικών Ταλαάτ Πασά προς τους στρατιωτικούς διοικητές του Πόντου: «Προβείτε σε άμεση εξόντωση όλων των αρρένων από 14-60 ετών και εκτοπισμό των γυναικόπαιδων και των ηλικιωμένων στην Ανατολία».
Ιανουάριος 1917, Πόντος & Ανατολία: Ολοσχερή καταστροφή της πόλης Τσαρσαμπά, της αρχαίας Θεμίσκυρας, στην ευρύτερη περιοχή Αμάσειας. Σφαγιάζεται το σύνολο σχεδόν του ελληνικού πληθυσμού. Η έλλειψη ένοπλων ποντιακών ανταρτικών τμημάτων στην περιοχή Τσαρσαμπά λειτούργησε προσθετικά στο μέγεθος της καταστροφής. Όπου παρατηρείται δράση ποντιακών αντάρτικων τμημάτων οι Τούρκοι αποφεύγουν τις επιθέσεις εναντίον του ελληνικού στοιχείου. 
Εν τω μεταξύ, αναφορές από τα τάγματα εργασίας ανεβάζουν τους νεκρούς μεταξύ 50% και 70% της συνολικής δύναμής τους. Υπολογίζεται ότι μόνο στην περιοχή της Κερασούντας έχουν πυρποληθεί σχεδόν 100 χωριά. Αναφορά του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως επισημαίνει την αμείλικτη εξέλιξη των αριθμών: μόνο στην επαρχία Κολωνείας, από τους 52.000 Έλληνες κατοίκους έχουν απομείνει μόνο 15.000. Οι υπόλοιποι είτε θανατώθηκαν είτε εκτοπίστηκαν είτε εξισλαμίστηκαν.
Ιούλιος 1917, Ταϊγάνιον, Αζοφική, Ρωσία:Διεξαγωγή του Α' Πανελλήνιου Συνεδρίου των Ελλήνων της Ρωσίας. Αποφασίζεται η δημιουργία ανεξάρτητου ποντιακού κράτους με έδρα το Ροστόβ.
17 Δεκεμβρίου 1917, Πάφρα, Πόντος: Γενική Συνέλευση των Ελλήνων της Πάφρας. Λήψη απόφασης περί ίδρυσης αντάρτικων ομάδων με αποστολή την προστασία των αμάχων από τις επιθέσεις των τουρκικών συμμοριών. Κυρίαρχο σύνθημα της συνέλευσης: «Να ληστέψουμε τους ληστές». Ακόμη και γυναίκες κατατάσσονται στις ομάδες αυτές.
Ιανουάριος 1918, Παρίσι, Γαλλία: Στη Συνδιάσκεψη της Ειρήνης ο Ελευθέριος Βενιζέλος προτείνει την ένταξη του Πόντου στο κυοφορούμενο κράτος της Αρμενίας. Στη θέση Βενιζέλου ανατίθεται το σύνολο σχεδόν των Ποντίων, οι οποίοι διεκδικούν την Ένωση με την Ελλάδα. Αν αυτό δεν είναι δυνατό, τότε να υποστηριχθεί η προσπάθεια ίδρυσης αυτόνομης Ελληνικής Δημοκρατίας του Πόντου.
Φεβρουάριος 1918, Μασσαλία, Γαλλία: Διεξαγωγή του Α' Παγκόσμιου Παμποντιακού Συνεδρίου. Ζητείται η αρωγή της Σοβιετικής Ένωσης με επείγον τηλεγράφημα προς τον Λεονίντ Τρότσκι. Ωστόσο, οι Σοβιετικοί θα προτιμήσουν να δώσουν τη στήριξή τους στον Κεμάλ.
6 Φεβρουαρίου 1918, Λονδίνο, Μεγάλη Βρετανία: Σε άρθρο της εφημερίδας «The Morning Post» αναφέρεται χαρακτηριστικά: «Ολα τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν από τον Νέρωνα, τον Καλιγούλα, τον Αττίλα και τον Αβδούλ Χαμίτ χάνονται στην ανυπαρξία μπροστά στα εκατομμύρια που δολοφονήθηκαν σκόπιμα στην Τουρκία κατά τη διάρκεια των τεσσάρων προηγουμένων ετών. Στα θύματα περιλαμβάνονται αλλοδαποί εχθροί, αιχμάλωτοι πολέμου, Αρμένιοι, Έλληνες, Άραβες, κ.λπ.
Δεν θα μπορούσε να ήταν χειρότεροι, εκτός κι αν πραγματικοί διάβολοι είχαν την υπόθεση στα χέρια τους, κι ακόμα και τότε αμφιβάλλω εάν θα είχαν κάνει χειρότερα. Αυτή είναι η απάντηση που δόθηκε από τον πάστορα Frew, του οποίου το έργο ως επικεφαλής του βρετανικού Ταμείου Ανακούφισης τον έφερε στην πιο στενή επαφή με τους φυλακισμένους».
12 Οκτωβρίου 1918, Τραπεζούντα, Πόντος: Εμπιστευτική αναφορά του μητροπολίτη Τραπεζούντας Χρύσανθου προς το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως απαριθμεί με συνταρακτικές λεπτομέρειες τα δεινά των Ελλήνων του Πόντου από τους Τούρκους. Παρόμοιες ανατριχιαστικές αναφορές καταφτάνουν στην Κωνσταντινούπολη και από άλλες μητροπόλεις του Πόντου, όπως αυτές της Ροδόπολης και της Νεοκαισαρείας.
Νοέμβριος 1918, Τρίπολη, Πόντος: Εκτοπισμός των Ελλήνων της ποντιακής πόλης της Τρίπολης στο αρμενικό χωριό Πιρκ, του οποίου οι κάτοικοι είχαν σφαγιαστεί το προηγούμενο έτος. Από τις 13.000 ψυχές μόλις 800 φτάνουν στο Πιρκ μετά από μια εξαντλητική πορεία τριών μηνών. Οι υπόλοιποι αποδεκατίστηκαν από την πείνα και τις επιδημίες (πανούκλα, δυσεντερία).

Με διαταγή των Νεοτούρκων τον Οκτώβριο του 1916 άρχισαν οι πορείες θανάτου χριστιανικών πληθυσμών στις άνυδρες ερήμους της Ανατολίας και στην ορεινή ποντιακή ενδοχώρα.

Τέλη 1918, Τουρκία: Ελάχιστες γενναίες φωνές υψώνονται ανάμεσα στους Τούρκους που αντιδρούν στις κτηνώδεις μεθόδους των ομοεθνών τους με στόχο την εξόντωση των Ελλήνων του Πόντου. Ανάμεσα σ’ αυτούς ξεχωρίζει ο δημοσιογράφος Εντίπ Χανέμ. Καταγγέλλει την τουρκική πολιτική γενοκτονίας γράφοντας: «ξεριζώνουμε τους Έλληνες, όπως ακριβώς κάναμε τρία χρόνια πριν με τους Αρμενίους. Γι’ αυτόν το σκοπό, φθάσαμε να χρησιμοποιούμε μεθόδους ίδιες με εκείνες του Μεσαίωνα». Ωστόσο, δεν είναι παρά «φωνή βοώντος εν τη ερήμω».

 Την ίδια περίοδο παρατηρείται ραγδαία αύξηση του αριθμού των ακραίων εθνικιστικών οργανώσεων στην Τουρκία -υποχείρια των τουρκικών μυστικών υπηρεσιών-που σπείρουν το μίσος εναντίον των Ελλήνων της Ιωνίας και του Πόντου και παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο στη γενοκτονία που οργανώνεται εναντίον τους.

9 Φεβρουαρίου 1919, Γενικό Επιτελείο Ναυτικού, Γαλλία: Έκθεση του Γάλλου αντιπλοίαρχου Ρολέν σχετικά με τις εξελίξεις στην καταρρέουσα Οθωμανική Αυτοκρατορία: «Οι Νεότουρκοι σε συνεργασία με τους Γερμανούς φανέρωσαν τους στόχους του. Απέβαλαν τη μάσκα. Από τις αρχές του 1914 υπό την καθοδήγηση του Γερμανού αρχιστρατήγου Liman Von Sanders άρχισαν συστηματικοί διωγμοί και εξορίες. Μεθοδική επιχείρηση εξαφάνισης του ελληνικού στοιχείου. Υπό το πρόσχημα στρατιωτικής επιταγής οι διωγμοί μεταβλήθηκαν σ’ εκατόμβες. Χιλιάδες εξοντώθηκαν στα περίφημα Αμελέ ταμπουρού».

Απρίλιος 1919, Παρίσι, Γαλλία: Ο Έλληνας πρωθυπουργός Ελ. Βενιζέλος συναντάται με το μητροπολίτη Τραπεζούντας Χρύσανθο. Παραδοχή Βενιζέλου ότι υποτίμησε τη δυνατότητα δημιουργίας Ανεξάρτητης Ποντιακής Δημοκρατίας λόγω ελλιπούς ενημέρωσης. Ενθάρρυνση Βενιζέλου προς Χρύσανθο να εντείνει τις προσπάθειές του για ενημέρωση των Μεγάλων Δυνάμεων. Θετική ανταπόκριση από τον πρόεδρο των ΗΠΑ Ουίλσον.

20 Μαΐου 1919, Αμάσεια, Πόντος: Αποστολή του Οικουμενικού Πατριαρχείου στον πολύπαθο Πόντο, υπό την ηγεσία του αρχιμανδρίτη Πανάρετου. Οι ιερείς μένουν εμβρόντητοι μπροστά στο μέγεθος της συμφοράς που έχει πλήξει τον ποντιακό λαό. Η αναφορά του προς το Πατριαρχείο καταγράφει με αριθμούς την αμείλικτη πραγματικότητα. «Η επαρχία Αμασείας είχε προ τον πολέμου 136.768 ελληνικόν πληθυσμόν, 393 σχολεία, 12.360 μαθητάς και μαθήτριας, 493 διδασκάλους και διδασκαλίσσας και 498 Εκκλησίας. Εκ τον ολικού πληθυσμού, 72.375 μετατοπίσθησαν ή εξωρίσθηκαν, εκ των οποίων τα 70% απέθαναν εν εξορία, μόλις δε οι 30% επανήλθαν».

ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΡΟΝΟΠΟΥΛΟΣ

Ιστορικός