Η μουσική και το δημοτικό τραγούδι

Παραδοσιακή ποντιακή μουσική είναι η μουσι­κή εκείνη η οποία, λόγω των τότε συνθηκών που επικρατούσαν στην Οθωμανική αυτο­κρατορία, μαζί με το τραγούδι και το χορό, αποτελούσε το μέσο με το οποίο εκφράζονταν σε ποικίλες περι­στάσεις της ζωής τους οι Πόντιοι, στους γάμους, τις βαπτίσεις, το θάνατο αγαπημένων προσώπων, τη μετεγκατάσταση των δικών τους στην ξενιτιά, στις χαρές και τις λύπες τους, σε ιστορικές στιγμές, αλλά και στις μεγάλες γιορτές του χρόνου.

Η ποντιακή μουσική, σύμφωνα με επιστημονικές έρευνες, έχει τις ρίζες της στην αρχαιότητα. Έτσι, μου­σική και χορός, ως κορυφαία πολιτισμικά στοιχεία κάθε λαού ή κοινότητας, δίνουν τη δική τους αδιάψευστη μαρτυρία για το ενιαίο και αναλλοίωτο και του όπου γης ποντιακού ελληνισμού, μέσα στους αιώνες.

Η μουσική για τους Έλληνες που έλκουν την καταγω­γή τους από τον ιστορικό Πόντο, σε συνδυασμό με την ποίηση (τραγούδια) και το χορό, δεν αντιπροσωπεύει απλά μόνο μια ακόμα φόρμα, αλλά είναι σύμβολο κατα­γωγής τους και όχημα που ταξιδεύει τις μνήμες τους.

Αποτελεί σημείο αναφοράς και μέσο αυτογνωσίας, κώδικας επικοινωνίας και έκφρασης, στοιχείο της ταυτότητάς τους.

Το βασικότερο στοιχείο κάθε μουσικής σύνθεσης είναι ο ρυθμός, η τάξη των χρονικών μονάδων, ενώ μελωδία είναι η τάξη του ήχου μέσα στο μουσικό χρό­νο. Πολλοί ήχοι μαζί, παρατεταγμένοι σε μια σειρά, δημιουργούν εικόνες που μόνο με τα μάτια της ψυχής μας μπορούμε να δούμε.

Τα μουσικά συστήματα και η εσωτερική τους ποιοτική δομή, η μελωδία και τα ρυθμικά σχήματα είναι το πλαίσιο μέσα στο οποίο ξεδιπλώνονται η μελωδία και η αρμονία.

Οι συνηθέστεροι ρυθμοί που χρησιμοποιούνται στην ποντιακή μουσική εί­ναι ο πεντάσημος (τικ), ο επτάσημος (τικ τρομαχτόν), ο τετράσημος (ομάλ’ καρς), ο εννεάσημος (διπάτ), ο δίσημος (κότσαρι).

Όμως, κυρίως η λιτότητα και η καθαρότητα των μελωδικών και ρυθμικών σχημάτων της, μαζί με τη συνετή χρήση ιδιαίτερα της λύρας, συνιστούν και αναδεικνύουν συνολικά το ύφος και το ήθος της ποντιακής μουσικής.

Η παραδοσιακή ποντιακή μουσική χωρίζεται σε τρεις κατηγορίες: 

α. στην οργανική-φωνητική και χορευτική, όπου συνυπάρχουν μουσική, χορός και τραγούδι

β. στην οργανική χορευτική, όπου υπάρχουν μουσική και χορός

 γ. στην οργανική φωνητική, όπου συνυπάρχουν μουσική και τραγούδι Έτσι, το τραγούδι και ο χορός μετατρέπονται σε μέσο παρηγοριάς, μα παράλ­ληλα και σε κινητήρια δύναμη της ζωής.

Στα στενά αλλά και ευρύτερα γεωγραφικά όρια του Πόντου παρουσιάζε­ται μια μεγάλη ποικιλία μελωδιών και ρυθμών. Οι ιδιαίτερες φυσικές συνθή­κες (κλίμα, μαγνητικά πεδία, ψυχοσωματική κατάσταση, κοινωνική συνείδη­ση των ανθρώπων) διαφοροποιούν τη μουσική από περιοχή σε περιοχή, γι’ αυτό και παρουσιάζεται μεγάλη ποικιλομορφία στη μουσική παράδοση των Ελλήνων του Πόντου, όπως χαρακτηριστικά γράφει ο άξιος μουσικός Θεό­δωρος Ελευθερίου.

Κύριες πηγές δημιουργίας είναι και η ανάπλαση της μουσικής, η παραστατι­κότητα και η λειτουργικότητα που γεννά, καθώς και ο αυτοσχεδιασμός που ανα­πτύσσει λαϊκούς συνθέτες σε ολόκληρο τον Πόντο.

Όμως είναι άλλες οι μελωδίες και οι ρυθμοί στα στενά και ευρύτερα γεωγρα­φικά όρια του Πόντου και άλλες στην πεδινή ή παραθαλάσσια Τραπεζούντα, διαφορετικές στις ορεινές περιοχές της Ματσούκας, της Σάντας, της Ίμερας, της Λιβεράς και της Κρώμνης.

Με διαφορετικό ύφος παίζεται και ακούγεται η μουσική στο απομακρυσμέ­νο Καρς, ενώ στο δυτικό Πόντο (Ακ-Νταγ Ματέν, Κιουμούς Ματέν), όπως χαρακτηριστικά μου λέει η μητέρα μου όποτε με βλέπει να τραγουδώ ή να χο­ρεύω, οι επιδράσεις και οι επιρροές από τη Μικρά Ασία, την Καππαδοκία, τη Θράκη και τις γύρω περιοχές ήταν χαρακτηριστικές.

Όσο θα γράφονται, αλλά κυρίως θα παίζονται από τους τεχνίτες οργανοπαίκτες κεμεντζεντζήδες (λυράρηδες) τραγούδια της παράδοσης που άντεξαν μέσα στο χρόνο, η ποντιακή μουσική θα προσδίδει τη χροιά και το ήθος που έχουν αποτυπωθεί στην ψυχή και στη συνείδησή μας, που μέσα της κουβαλά πολιτιστική κληρονομιά αιώνων.

Ασφαλώς η ποντιακή μουσική επηρεάστηκε και από εξωγενείς παράγοντες, όπως η μουσική άλλων λαών που συμβίωσαν μαζί τους, και αργότερα στα νεό­τερα χρόνια από την παρουσία και τα ακούσματα που είχαν μουσικά σχήματα κυρίως στις μεγαλουπόλεις από την Ελλάδα και την Ευρώπη.

Μέχρι σήμερα, όπως γράφει ο μουσικός και λυράρης Θεόδωρος Ελευθερίου σε σχετικό άρθρο του για την ποντιακή μουσική, ο ποντιακός ελληνισμός κατάφερε να κρατήσει το ιδιαίτερο ύφος της μουσικής του, ατομικά και συλλογικά, μέσα στον οργανωμένο ποντιακό χώρο με τη δημιουργία εκατοντάδων χορευτι­κών τμημάτων στα οποία συμμετέχουν χιλιάδες νέοι και νέες, δίνοντας το δικό του αγώνα για τη διατήρηση της δημιουργικής μεταμόρφωσης των στοιχείων του παρελθόντος, που μπορούν να γίνουν χρήσιμα για το παρόν και το μέλλον.

Η ποντιακή μουσική σήμερα, όπως χαρακτηριστικά γράφει ο μουσικολόγος και συνθέτης κύριος Παύλος Γαϊτανίδης σε άρθρο του, αποτελεί μέρος της ελ­ληνικής παράδοσης, όχι μόνο ως λειτουργική, αλλά ιδιαίτερα ως καλλιτεχνική μορφή. Γι’ αυτό και οφείλουμε να την οδηγήσουμε στις αίθουσες των συναυλι­ών, για να γίνει κτήμα όλου του κόσμου. 
Έτσι, θα αποτελέσει ένα νέο κεφάλαιο πολιτισμικών δεδομένων και θα μπορέσει να συμπορευτεί με την παγκόσμια μουσική φιλολογία και μουσικολογία. Με αυτό τον τρόπο θα σταθεί επάξια ανάμεσά τους και θα αντηχεί την ιστο­ρία, τη λεβεντιά, την αισθητική και γενικά το στοχασμό και τη φιλοσοφία του ποντιακού κόσμου.

Στέφανος Τανιμανίδης 

    Επίτιμος Πρόεδρος Π.Ο.Π.Σ.