ΚΑΠΠΑΔΟΚΙΑ

Η Καππαδοκία αποτελεί μια περιοχή στο ανατολοκεντρικό τμήμα της Μ. Ασίας, με τεράστια έκταση στην οποία ήταν κατασπαρμένοι οι ελληνικοί πληθυσμοί, που, φυσικά, δεν είχαν την πλειοψηφία του πληθυσμού.

Η περιοχή αυτή διαιρούνταν τότε σε τέσσερις διοικήσεις:

 1) Καισάρειας.

 2) Νίγδης.

3) Υοσγάτη και

4) Κιρσεχίρ.

Είχε επίσης υποτμήματα, το Καζάν και τη Σεβάστεια. Ο πληθυσμός της όλης περιοχής ανερχόταν κατά το 1922 περίπου σε 700.000, με πλειοψηφία το τουρκικό στοιχείο. Ένας πίνακας, που θα παραταθεί στο τέλος αυτού του κεφαλαίου, μας πληροφορεί ότι η Καισάρεια είχε περίπου 74.000 Έλληνες κατά το 1922. Πάντως, δεν βρέθηκαν αυθεντικά στοιχεία του όλου ελληνικού πληθυσμού της τεράστιας αυτής περιοχής, που ο υπόδουλος Ελληνισμός, μέσα στο βάθος της Μ. Ασίας έδρασε και έμεινε πιστός στην προέλευσή του. (Δεν υπάρχουν στοιχεία ούτε στο «Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών που ίδρυσε η Μέλπω Μερλιέ).

Η Καππαδοκία ήταν μια άγονη και ημιορεινή περιοχή και δεν είχε την αφθονία της παραγωγής άλλων περιοχών της Τουρκίας. Γι’ αυτό, πολλοί Καππαδόκες μετανάστευαν προς τα παράλια κέντρα του Ελληνισμού και κυρίως προς την Κωνσταντινούπολη, όπου μάλιστα υπήρχε πλούσια «Αδελφότης των εκ Καππαδοκίας Ελλήνων», που ίδρυε και συντηρούσε εκκλησίες, σχολεία, ορφα­νοτροφεία και διάφορα άλλα ιδρύματα στην Καισάρεια και κυρίως στο Ζιντζί-ντερέ, κωμόπολη που απείχε μερικά χιλιόμετρα από την Καισάρεια.

Από το 1860-61 σημειώνεται η ίδρυση «Ιερατικής Σχολής», που διατηρήθηκε έως το 1918. Η Σχολή αυτή παρουσίασε πλούσια δραστηριότητα για τη δημιουργία πυρήνα Ελλήνων δασκάλων και παπάδων. Αρκετά σχολεία υπήρχαν επίσης στο Ζιντζί-ντερέ και σε άλλες περιοχές της Καππαδοκίας. Στα 1904 ο Καππαδόκης Συμεών Σινιόσογλου με δωρεά του ανέγειρε λαμπρό διδακτήριο κοντά στην «Ιερατική Σχολή». 
Ο ίδιος δωρητής ίδρυσε και δυο ορφανοτροφεία, ένα για αγόρια και ένα για κορίτσια, ενώ ο Θ. Ροδοκανάκης βοήθησε στη λειτουργία πολλών σχολείων. Το «Γυμνασιακόν Παρθεναγωγείον» ιδρύθηκε από την «Καππαδοκική Αδελφότητα» και τον Μικρασιατικό Σύλλογο των Αθηνών «Ανατολή».
 Επίσης στα 1911 ιδρύθηκε «Διδασκαλείον Νηπιαγωγών», που το διεύθυναν οι αδελφές Αικατερίνη και Πολυξένη Τζωαννοπούλου μέχρι το 1917. Την Καισάρεια και το Ζιντζί-ντερέ συναγωνίζονταν σε ιδρύσεις εκκλησιών σχολείων και αγαθοεργών ιδρυμάτων η Σινασός, η Νεάπολη και η Νίγδη.

Θα μπορούσε να υπομνήσει κανείς και μερικές σημειώσεις από το έργο «Μνήμες Μικράς Ασίας» του Μ. Θαβωρίτη, που, με πολλή αγάπη και νοσταλγία αναθυμάται τη μικρή του πατρίδα, το Τσαρδάκ, του Αϊδινίου και περιγράφει, με επίμονη λεπτομέρεια τη ζωή και τους ανθρώπους - τους Έλληνες της περιοχής. Σ' αυτά τα μικρά μέρη, στα άγνωστα χωριά, που κανένας χάρτης δεν τα αναφέρει, έζησε και έδρασε ο Ελληνισμός, ιδρύοντας σχολεία, ορφανοτρο­φεία, δημιουργώντας εμπορικά καταστήματα, Αδελφότητες, Μουσικούς και Μορφωτικούς Συλλόγους κλπ κλπ.

«Ο Α. Λεβίδης (ιστορικός των περιοχών αυτών) στο περί πολιτισμού σύγγραμμά του (Περί πολιτισμού και διανοητικής αναπτύξεως των Καππαδόκων), αναφέρει ότι όταν διορίσθηκε μητροπολίτης Ικονίου ο Κύριλλος ο Ανδριανουπολίτης στις αρχές του 19ου αιώνα, βρήκε την επαρχία εκείνη «όλως κεχερσωμένην». Φρόντισε, λοιπόν να δώσει ζωή στον τόπο και μια από τις ενέργειές του ήταν να χτίσει σχολεία. Έτσι έγιναν «παρά τη Μητροπόλει εν Νίγδη σχολή, μετά τριών διδασκάλων ως και εν τη εγγύς συνοικία τη καλουμένη Καγιάπαση...». Ο Λεβίδης - συνεχίζει ο Μ. Θαβωρίτης - αναφέρεται στην εποχή του, το 1899, που έχει τελειώσει το σύγγραμμά του. Αλλά, όταν πήγαμε όλα τα αδέλφια στο σχολείο αυτό, στις 6 Σεπτεμβρίου 1921, οι δάσκαλοι στη χρονιά αυτή ήσαν επτά, μαζί με τον διευθυντή...»
Εκκλ. επαρχίες  Έλληνες   Κοινότητες   Εκκλησίες Ιερείς Σχολεία Διδάσ.         Μαθητ.

Καισαρείας             74.074          45                  57  114            84          183          6.573

Εφέσου                  271.658   95                 128           179           168         419         26.270

Κυζίκου                 111.168           68                  83            130            99   264          10.802

Νικομήδειας          85.000         60                  76              73             83   103            4.599

Νίκαιας                  59.300          24                  29              41              31           88           4.265

Χαλκηδόνας        137.920          27                   55            110             68          177          12.170

Αμασείας              238.206       281                 511 620          463          799          21.219

Προύσης                51.535           14                     8               33            26           68           4.325

Νεοκαισαρείας   102.563         150                300 400           165         336        13.300

Ικονίου                   90.742          43                    52           130             68          113            9.065

Πισιδίας                49.920          21                     46             45             28           84            3.840

Τραπεζούντας      86.671           76                   258           174           114          249          10.671

Σμύρνης             244.600          19                      33            102           60          431          18.300

Μοσχονησίων      10.000            1                        7   12             2             12              400

Αγκύρας               17.267             4                     111                 6             9             32            1.193

Φιλαδελφείας      30.150           19                      20   22           23            42        1.782

Προκονησίου      30.300           13                      26   33         225    442   11.410

Κολωνίας             37.585           95                    122              143            21           67            3.000

Χαλδίας             103.523          119                   248             300    96          185            5.865

Ηλιουπόλεως     89.960           43                      53  77           60          149            6.580

Ροδοπόλεως       36.492           46                     80              104           68          139            3.910

Κρήνης               60.055            34                     46                75            48            97            6.020

Αναίων               51.550             22                     36               74              31            98            5.030

Σύνολο     2.070.238     1.319               2.305 2.934 2.040 4.577 188.587

Γιώργος Ν. Λαμψίδης

(Σ.Σ. Δεν περιλαμβάνονται οι επαρχίες του Πατριαρχείου Αντιόχειας, δηλ. Ειρηνούπολης, Ταρσού και Αδάνων, Βέροιας (Χαλεπίου) και Σελεύκειας)

Δεν εγγυόμαστε, φυσικά, για την πιστότητα του Πίνακα, αλλά δεν μπορεί να αμφισβητήσει κανείς ότι δίνει μίαν εικόνα και του ελληνικού πληθυσμού της Μικράς Ασίας και της θρησκευτικής και εκπαιδευτικής καταστάσης του.