ΔΙΩΓΜΟΙ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ

Οι πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, σημαδεύονται από μαζικά προσφυγικά ρεύματα με κορυφαίο αίτιο την εθνική, και μόνο, ταυτότητα των λαών που διώκονται. Ανάμεσα τους ξεχωρίζουν ιδιαίτερα οι Έλληνες και οι Αρμένιοι της πρώην Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Ένα προστάδιο και αναγκαστικό αίτιο αυτών των προσφυγικών ρευμάτων είναι οι σχεδιασμένοι διωγμοί και η συστηματική εξόντωση των δυο αυτών εθνικών ομάδων, το έγκλημα δηλ. της γενοκτονίας.

Έλληνες αιχμάλωτοι από το στρατόπεδο του Μπαλουκασέρ(1924)

Ειδικότερα για τους Έλληνες, πρέπει να πούμε ότι η γενοκτονία, ο ξε­ριζωμός και, στη συνέχεια, το προσφυγικό πρόβλημα αποτελούν μια εσω­τερικά δεμένη ιστορική Τριλογία, από τις λίγες που έχει να παρουσιάσει η ιστορία μας.

Διωγμούς και εκτουρκισμούς του ελληνικού στοιχείου είχαμε και παλιότερα. Είναι γνωστοί οι εξοντωτικοί διωγμοί του 17ου αιώνα.

Μετά την κήρυξη, όμως, του τουρκικού Συντάγματος του 1908, τα φαι­νόμενα αυτά γίνονται μεθοδικά, συστηματικά και, κυρίως, με αποφάσεις και οδηγίες της κεντρικής εξουσίας, των τουρκικών κυβερνήσεων. Οι έ­ρευνες έδειξαν ότι οι διωγμοί είναι μελετημένοι και οργανωμένοι από ψηλά και έχουν καθολικό χαρακτήρα.

Πράγματι, αν ρίξουμε μια ματιά στο πώς άρχισαν και πώς κλιμακώθη­καν, θα διαπιστώσουμε ότι τίποτε δεν έγινε χωρίς σχεδιασμό:

α) Στην πρώτη περίοδο (1908-1912/13) οι διωγμοί γίνονται προσεγμένα και κάπως μεμονωμένα (δολοφονίες, δημεύσεις περιουσιών κ.λ.π.), για να μην αποκαλυφθεί το πρόσωπο της Νέας Τουρκίας, η οποία από τότε αρχί­ζει την υλοποίηση του προγράμματος «Η Τουρκία για τους Τούρκους».

β) Στην περίοδο 1912-1914 αυξάνονται αισθητά οι δολοφονίες και οι καταστροφές των ελληνικών πληθυσμών. Ιδιαίτερα μετά το Μάρτιο του 1914 επιτείνονται οι αθρόοι διωγμοί και οι μαζικές απελάσεις στην Ελλά­δα ολόκληρων ελληνικών πληθυσμών από τη Θράκη και τα παράλια της Μικράς Ασίας, με την πρόφαση ότι έχουν καταληφθεί από την Ελλάδα τα νησιά Λέσβος και Χίος. 

Από το σημείο αυτό αρχίζει ξεκάθαρα το πρό­γραμμα του Νεοτουρκικού Κομιτάτου, δηλ., από τη μια, της οικονομικής εξάντλησης των Ελλήνων, και, από την άλλη, του εκδιωγμού ή και της ανα­γκαστικής καταφυγής τους στην Ελλάδα, προκειμένου να τους αντικατα­στήσει με Οθωμανούς από τη Βοσνία - Ερζεγοβίνη, αλλά και από περιοχές που περιήλθαν στη Σερβία και Βουλγαρία 

γ) Η κατάσταση γίνεται αφόρητη στην περίοδο του Α' παγκόσμιου πο­λέμου (1914-18), η οποία σημαδεύεται από θηριώδεις καταστροφές των ελληνικών πληθυσμών με αθρόες σφαγές, δηώσεις, πυρπολήσεις ολόκλη­ρων πόλεων και χωριών, και μαζικές εξορίες χιλιάδων Ελλήνων στο εσωτερικό της Τουρκίας. Εξάλλου, κάπου 85.000 Έλληνες του Πόντου αναγκάστηκαν να καταφύγουν στον Καύκασο και στη Ν.Ρωσία.

δ) Η κορύφωση του δράματος του Μικρασιατικού Ελληνισμού, ιδίως του Ποντιακού, συμπίπτει με την Κεμαλική περίοδο (1919-1922), οπότε οι διωγμοί γίνονται περισσότερο εξοντωτικοί και θηριώδεις. Οι ελληνικοί πληθυσμοί (και οι αρμένικοι) δε φονεύονται απλά με μαχαίρια και όπλα, αλλά πεθαίνουν υστέρα από φρικώδη μαρτυρία, πρωτοφανή στην ανθρώ­πινη ιστορία. Και όχι μόνο άνδρες, αλλά και γυναικόπαιδα, χωρίς διάκρι­ση ηλικίας. Στην περιοχή του Πόντου εξοντώθηκαν 353.000 άτομα.

 Συνολι­κά, από τον Ελληνισμό της Ανατολής (Θράκη, Μικρά Ασία, Πόντος) εξο­ντώθηκαν γύρω στα 900.000 άτομα (1914-1924).

Για την εξόντωση του ελληνικού στοιχείου οι τουρκικές αρχές έκαναν χρήση των φοβερότερων και σατανικότερων σχεδίων: λεηλάτησαν, δήωσαν, βίασαν, πυρπόλησαν ολόκληρα χωριά, βασάνισαν, ακρωτηρίασαν, έσφαξαν, έκαψαν, ακόμη και έθαψαν ζωντανούς άντρες, γυναίκες, παιδιά, γέρους, και μετέβαλαν σε εκτεταμένα νεκροταφεία ελληνικές κοινότητες που μέχρι τότε ανθούσαν και εξέπεμπαν την ελληνική πολιτιστική τους ακτινοβολία σ’ όλη την Ανατολή. 

Αξίζει να αναφερθούν οι κορυφαίες απ’ αυτές: Σμύρνη, Αϊδίνι, Κυδωνιές, Προύσα, Νίκαια (περιοχή Μικράς Ασί­ας), Τραπεζούντα, Κερασούντα, Σαμψούντα, Οινόη, Πάφρα, Ορντού, Αμάσεια (Πόντος), επαρχίες Δέρκων, Μετρών, Ηράκλειας, Μυριοφύτου, Καλλιπόλεως, Αίνου, Τυρολόης, Σαράντα Εκκλησιών, Αδριανούπολης (Ανατολική Θράκη). Σε έκθεσή του προς το βασιλιά Κωνσταντίνο ο Σμύρνης Χρυσόστομος σημειώνει (13-11-1915): «Πάντες εξορίσθημεν εκ των εστιών ημών, τα τέκνα ημών απωρφανίσθησαν, αι μητέραι εχήρευσαν, αι παρθένοι ητιμάσθησαν εντός μάλιστα των εκκλησιών. Τα τέκνα ημοτν υπέ­στησαν τας συνεπείας του τουρκικού Νόμου και ημείς οι επιζήσαντες εκ της καταστροφής διάγομεν βίον αθλιότητος εν τω εσωτερικώ και εν τω βάθει της Ασίας».

Δε θα επεκταθούμε σε λεπτομέρειες. Θα σημειώσουμε μόνο ότι το μέ­γεθος των διωγμών και των εξοντώσεων του ελληνισμού της Ανατολής συγκλόνισε τόσο πολύ τους Έλληνες της κυρίως Ελλάδας, ώστε παρατηρήθηκε μια γενική κινητοποίηση και εντονότατες αντιδράσεις όλων των φορέων (εφημερίδες, σύλλογοι, σωματεία, πολιτεία). Στο ελληνικό, μάλι­στα, Κοινοβούλιο, στο τριήμερο 5, 6 και 8 Απριλίου 1921, έγινε εκτενέστα­τη συζήτηση για τους ανθελληνικούς διωγμούς στην Τουρκία, από το 1908 μέχρι το 1921, και παρουσιάστηκαν αναλυτικά και συγκεκριμένα στοιχεία, ξεχωριστά για την κάθε περιοχή. Ήταν ένα είδος τιμής και επίσημου μνη­μόσυνου του ελληνικού λαού διά των νομίμων εκπροσώπων του.

Σμύρνη . Λίγο πριν από την σφαγή και την εκκένωση

ΨΗΦΙΣΜΑ

«Η Γ’ εν Αθήναις Συντακτική των Ελλήνων Συνέλευσις μετά φρίκης ακούσασα την και ενώπιον αυτής μεμαρτυρημένην και έγκυρον εξιστόρησιν των αγρίων σφαγών και της κατόπιν διαγεγραμμένου σχεδίου επιδιωχθείσης συστηματικής ολοσχερούς εξοντώσεως των Ελληνικών πληθυσμών υπό των οργάνων της Τουρκικής Κυβερνήσεως κατά την διάρκειαν του παγκο­σμίου πολέμου εν Θράκη, Πόντω και Μικρά Ασία, λαμβάνουσα δε υπ’ όψιν, ότι το εξοντωτικόν έργον συνεχίζεται και μετά την ανακωχήν και την υπογραφήν της ειρήνης επί των υπολειφθέντων αδελφών εν ταις υπό των εθνικιστικών οργανώσεων του Μουσταφά Κεμάλ κατεχομέναις εισέτι Ελληνικαίς χώραις,

Ψηφίζει

Καταγγέλλει επισήμως ενώπιον του πεπολιτισμένου κόσμου τας ανή­κουστους ταύτας φρικαλεότητας και διαδηλοί διά του εντονωτέρου τρόπου ότι η εθνική συνείδησις δεν δύναται πλέον ν’ ανεχθή, όπως παραμένωσι του λοιπού Έλληνες υπό τον ζυγόν, αφού οι οπωσδήποτε κυβερνώντες εν Τουρκία κατεδείχθησαν ανίκανοι να διοικώσιν ετερογενείς και ετεροθρήσκους πληθυσμούς και διά των απανθρώπων αυτών μεθόδων ατιμάζουσι την σύγχρονον ανθρωπότητα και τον πολιτισμόν».

(Πηγή: Οι ανθελληνικοί δωγμοί εν Τουρκία από του 1908 μέχρι του 1921, ενώπιον της Γ' εν Αθήναις Εθνοσυνελεύσεως (Συνεδρίασις 5, 6 και 8 Απριλίου 1921), εν Αθήναις 1921, έκτου Εθνικού Τυπογραφείου).

Στάθης Πελαγίδης 

Καθηγητής ΑΠΘ (Παιδαγωγική  Φλώρινας)