Συμψηφισμός αποζημιώσεων και χρεών.
Για το θέμα αυτό συζητείται στη Βουλή υπόμνημα της Παμπροσφυγικής Ένωσης Σερρών, που παρακαλεί να επισπευσθεί η σχετική διαδικασία. Το αίτημα προωθεί και υποστηρίζει ο βουλευτής Σερρών Σ. Ανθρακόπουλος, ο οποίος τονίζει και την αδικία που γίνεται εις βάρος των προσφύγων. Πριν δηλ. καθοριστούν και καταβληθούν οι αποζημιώσεις τους, υποχρεώνονται από την ΕΑΠ να καταβάλουν 10-20% των χρεών τους. Συμφωνώντας μαζί τους και ο υπουργός Γεωργίας δηλώνει ότι, ειδικά για την περιοχή Σερρών, θα θεσπίσει ελαφρότερα μέτρα και θα αναστείλει, προς το παρόν, την είσπραξη των χρεών.
Για το ίδιο θέμα, οι Σωζοπολίτες πρόσφυγες Θεσσαλονίκη παρακαλούν να μην εισπράττονται τα χρέη των κτημάτων και χωραφιών τους αλλά μόνο τα χρέη της ΕΑΠ, ενώ οι πρόσφυγες Καστανιών Έβρου ζητούν να αναβληθεί η καταβολή των χρηματικών ποσών που απαιτεί ο Εποικισμός.
Εκπρόθεσμες αποζημιώσεις.
Οι αποζημιώσεις προσδιορίζονταν με βάση την ατομική δήλωση που υπέβαλε κάθε δικαιούχος ανταλλάξιμος για το είδος και την αξία της περιουσίας που άφηνε στην πατρογονική του εστία. Αν άφηνε χωράφια, θα ’παίρνε χωράφια και, αν άφηνε καταστήματα, θα ’παίρνε καταστήματα ίσης αξίας, σύμφωνα με το άρθρο 14 της συνθήκης της Λωζάνης. Φυσικά, το άρθρο αυτό δεν εφαρμόστηκε καθόλου, γιατί αντέδρασε η Τουρκία. Ούτε και ήταν εύκολο να υπολογιστεί το ύψος της αποζημίωσης στην Τουρκία, για να καταβληθεί στην Ελλάδα, ή και αντίστροφα. Όπως και να ’χει το πράγμα, με το ελληνοτουρκικό σύμφωνο φιλίας του 1930, που αποφασίζει το συμψηφισμό των περιουσιών, οι Έλληνες ανταλλάξιμοι ζημιώνονται αφάνταστα έναντι των Τούρκων, γιατί οι πρώτοι ανέρχονται σε 1.300.000, ενώ οι δεύτεροι δεν ξεπερνούν τις 400.000. Συνολικά, το ύψος της αποζημίωσής τους ως το Γενάρη του 1930 δεν ξεπερνά το 15% της αξίας της περιουσίας που άφησαν στην Τουρκία.
Για να γυρίσουμε στις δηλώσεις, αρκετές απ’ αυτές, υποβλήθηκαν εκπρόθεσμα και, βάσει μιας απόφασης του Εποικισμού, δεν μπορούσαν να εκδικαστούν. Για την άρση αυτής της απόφασης υποβάλλονται στη Βουλή απανωτά υπομνήματα από την Παμπροσφυγική Ένωση Σερρών, τους πρόσφυγες Αιγίου και τους πρόσφυγες Καβάλας.
Όμως, ας μη νομιστεί ότι και εμπρόθεσμες δηλώσεις δεν είχαν την ίδια μοίρα. Αξίζει να αναφερθεί η περίπτωση των προσφύγων από τα Δαρδανέλλια που διαμένουν στην Ύδρα: Φτάσανε στα τέλη του 1928 και δεν πήραν ακόμη τίποτε από την αποζημίωση για την περιουσία που άφησαν στην Τουρκία. Κι ας πέρασαν 6 περίπου χρόνια από τότε που ξεριζώθηκαν.
Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στους ανταλλάξιμους της Βέροιας. Ο πρόεδρος του εκεί Εποικισμού, αφού πρώτα παρακαλεί να σταλούν συμπληρωματικές πιστώσεις για τους πλημμυροπαθείς πρόσφυγες της περιοχής στη συνέχεια προωθεί αίτημα, με το βουλευτή I. Παπαδάκη, για καταβολή αποζημίωσης ύψους 800.000 δρχ., αντί των 300.000 που έστειλε το Υπουργείο.
Αλλά και οι πρόεδροι πολλών προσφυγικών οικισμών, Χαλδίας, Κερασούντας, Λήμνου, Λαυρίου, Κομοτηνής κ.ά. παρακαλούν να μην αποσταλούν οι αποζημιώσεις των δικαιούχων ανταλλάξιμων, καθώς και των ανωμάλων δικαιοπραξιών.
Άλλες αποζημιώσεις (μη αγροτών).
Με τις αποζημιώσεις των προσφύγων συνδέεται και μια άλλη κατηγορία υπομνημάτων. Πρόκειται για αναφορές που θίγουν θέματα αποκατάστασης διαφόρων άλλων επαγγελματιών.
Έτσι, ο πρόεδρος των προσφύγων τέως δημοσίων Υπαλλήλων Τουρκίας ενοχλεί συνεχώς την Κυβέρνηση να προοωθήσει γρήγορα το νομοσχέδιο για παροχή αποζημίωσης στους συνταξιούχους ανταλλάξιμους. Εξάλλου, επαγγελματικά θέματα θίγουν σε υπομνήματά τους:
-Η επιτροπή άεργων προσφύγων σιδηροδρομικών.
-Ο παγκληρικός προσφυγικός σύνδεσμος Αθηνών.
-Οι πρόσφυγες του συνοικισμού τσιμεντοκτιστών Ξάνθης
-Οι λεμβούχοι Πειραιά
-Η Παμπροσφυγική Ένωση Σερρών, για λογαριασμό εμπόρων λαδιού.
Κλήροι, βοσκές, καλλιέργειες.
Απανωτές είναι και οι αναφορές που φτάνουν στη Βουλή γι’ αυτό το θέμα. Πρόκειται για τη βασική πηγή βιοπορισμού των προσφύγων και είναι επόμενο να προκαλεί αυξημένη ευαισθησία και να δημιουργεί προβλήματα προστριβών, τόσο με την υπηρεσία Εποικισμού και με το Δημόσιο, όσο και με γηγενείς τιτλούχους καλλιεργητές. Να σημειωθεί εδώ ότι οι διανεμημένοι κλήροι δεν προέρχονται από τα κτήματα των γηγενών, αλλά από την εγκαταλειφθείσα περιουσία των ανταλλάξιμων Μουσουλμάνων ή Βουλγάρων και από απαλλοτριωμένες δημόσιες ή μοναστηριακές εκτάσεις.
Το πρόβλημα των γεωργικών κλήρων.
Το πιο πιεστικό απ’ τα σχετικά προβλήματα είναι αυτό που αφορά στη διανομή και επάρκεια του αγροτικού κλήρου. Φτάσαμε στο Δεκέμβριο του 1928 και διανομή χωραφιών δεν έγινε ακόμη στο Ροδολείβος Σερρών, όπως φαίνεται από το υπόμνημα του εκεί Συλλόγου προσφύγων. Εξάλλου, δεδομένου ότι οι αγροτικές οικογένειες ήταν πολυμελείς και ο διατιθέμενος κλήρος μικρός -έφτανε το πολύ τα 35 στρέμματα κατά δικαιούχο- συχνές είναι και οι αναφορές για την αύξηση και βιωσιμότητα του αρχικού κλήρου. Συγκεκριμένα, η επιτροπή προσφύγων Αττικής παρακαλεί να γίνουν ενέργειες, ώστε να δικαιούνται αγροτικό κλήρο και τα άγαμα τέκνα. Από την άλλη, η Επιτροπή του συνοικισμού Ν. Πέλλας Γιαννιτσών, οι πρόσφυγες του συνοικισμού Πανδηλίου και Νέας Ζώνης Σερρών και οι πρόσφυγες γεωργοί Βρυτών Έδεσσας προβάλλουν το κοινό αίτημα να αυξηθεί ο γεωργικός τους κλήρος από τις υπάρχουσες διαθέσιμες ανταλλάξιμες εκτάσεις, για να μπορέσουν να συντηρηθούν. Οι πρόσφυγες, μάλιστα, των Βρυτών είναι αποφασισμένοι να μετοικήσουν αλλού.
Άλλοι, εν τω μεταξύ, προτείνουν τη λύση των απαλλοτριώσεων. Εντόπιοι και πρόσφυγες των συνοικισμών Πρόβλα και Πυργουδίων Χαλκιδικής προωθούν στη Βουλή αναφορά, με το βουλευτή Α. Ξανθόπουλο, και ζητούν, από τα μοναστηριακά μετόχια, απαλλοτρίωση εκτάσεων κατάλληλων για καπνοχώραφα. Παρά την υπόσχεση της ΕΑΠ, μέχρι στιγμής δεν έγινε τίποτε (Νοέμβριος 1928). Οι αναφερόμενοι απειλούν ότι, αν δεν ικανοποιηθούν, θα εγκατασταθούν στις πόλεις, για να βρουν δουλειά.
Παράλληλα, οι πρόσφυγες Κατερίνης, με το βουλευτή Δ. Ευθυμιάδη ζητούν να γίνουν απαλλοτριώσεις στο δάσος Πουρλιές και σε δημόσιες εκτάσεις των περιοχών Κεραμίδι, Βούρλιανη, Κούκου, προκειμένου να ολοκληρωθεί η αγροτική τους αποκατάσταση .
Πράγματι, γίνονταν απαλλοτριώσεις. Συνέβαιναν όμως μ’ αυτές και κάποιες ανωμαλίες: Άλλοτε καθυστερούσε η καταβολή των αντίστοιχων αποζημιώσεων στους πρώην κατόχους των εκτάσεων, όπως φαίνεται σε υπόμνημα που στέλνουν οι κτηματίες Βέροιας, άλλοτε συμφωνούνταν με ασύμφορους όρους. Στην περιοχή των Φαρσάλων π.χ. ο Γεωργικός Συνεταιρισμός ζητεί να αναθεωρηθεί η απόφαση του συμβουλίου Εποικισμού για απαλλοτρίωση 250 στρεμμάτων στη θέση Άνω-Κάτω Καρυές και Καραπλά.
Προστριβές με γηγενείς γαιοκτήμονες.
Όπως αρχικά σημειώσαμε, με τη διανομή των κλήρων συνέβαιναν. αναγκαστικά, και κάποιες προστριβές με ορισμένους γηγενείς, κυρίως όμως μεγαλοκτηματίες, που τύχαινε να εκμεταλλεύονται από παλιά τις διανεμημένες εκτάσεις ή να διαθέτουν κάποιους αμφίβολους τίτλους κυριότητας. Μια σειρά από σχετικά υπομνήματα δίνει την εικόνα αυτής της πτυχής στο πρόβλημα που εξετάζουμε. Το θέμα είναι πολύ σοβαρό και αρκετές φορές έδωσε αφορμή να ακουστούν οι σοσιαλιστικές απόψεις του βουλευτή Ι. Πασαλίδη. Ακόμη και να επαληθεύσουν στην πράξη.
Έτσι, η προσφυγική ομάδα Βέθης προτείνει να γίνουν ορισμένες αλλαγές στην περιοχή της :
Προκειμένου να αποφευχθούν οι προστριβές και διενέξεις με κάποιον Ρόμπελ, ιδιοκτήτη εκτεταμένου αγροκτήματος, ζητούν να τους παραχωρηθούν χωράφια από άλλη διαθέσιμη έκταση και όχι από το εν λόγω αγρόκτημα. Εξάλλου, πρόσφυγες και γηγενείς της κοινότητας Μικρών Μπεζακίων Λαγκαδά, με τους βουλευτές Σ. Τσακμάνη, Κ. Κουρτίδη και I. Μιχαήλ, αγωνίζονται να εκτοπίσουν από τα χωράφια τους τον απόστρατο στρατηγό Δημητρακόπουλο, ο οποίος τα διεκδικεί με το επιχείρημα ότι τα είχε αγοράσει, πριν από την Ανταλλαγή, από κάποια χανούμισσα. Η αλήθεια ήταν ότι εγκαταλειφθέντα μουσουλμανικά κτήματα δεν μπορούσαν, σύμφωνα με το νόμο, να αγοραστούν από ιδιώτη, γιατί υπάγονταν απευθείας στο Δημόσιο. Γι’ αυτό και ο υπουργός των Στρατιωτικών Θ. Σοφούλης υπόσχεται τη γρήγορη λύση αυτού του προβλήματος.
Παρόμοιο αγώνα διεξάγουν και οι πρόσφυγες Σταυρού Χαλκιδικής με τους βουλευτές Σ. Τσακμάνη και Σ. Σαμαρά: Το 1/4 του κτήματος που ανήκε στο Δημόσιο και επρόκειτο να τους δοθεί για αγροτική εγκατάσταση, το διεκδικεί τώρα ένας Οθωμανός, ο οποίος, μάλιστα, κάνει ενέργειες να το πουλήσει σε κάποιον γαιοκτήμονα Οικονόμου. Στο ίδιο αίτημα επανέρχονται ύστερα από 2-μήνες με το βουλευτή τους Α. Ξανθόπουλο.
Απ’ αυτές και από άλλες περιπτώσεις φαίνεται ότι οι διαμάχες εντοπίζονται, κυρίως, μεταξύ μικροκαλλιεργητών γηγενών και προσφύγων, από τη μια, και τσιφλικούχων μεγαλοκτηματιών από την άλλη. Όχι μεταξύ γηγενών και προσφύγων, γενικά. Έτσι, το πρόβλημα παίρνει κοινωνική-ταξική διάσταση, όπως ακριβώς υποστήριξε το Κ.Κ.Ε. (Πασαλίδης, Μάξιμος κ.ά.).
Το πρόβλημα των βοσκών.
Κάποιες διαμάχες μεταξύ γηγενών και προσφύγων είχαμε και στο θέμα της διανομής και εκμετάλλευσης των βοσκών, ιδιαίτερα στη Μακεδονία. Το θέμα ήταν, αν έπρεπε, τις βοσκές που παραχωρήθηκαν σε πρόσφυγες, να τις εκμεταλλεύονται και παλιοί κτηνοτρόφοι, ή και αντίστροφα.
Πρώτα-πρώτα, οι πρόσφυγες ζητούν τις απαραίτητες ανταλλάξιμες εκτάσεις για μια στοιχειώδη κτηνοτροφία, όπως η Επιτροπή πρόσφυγων Χρυσούπολης και ο Σύλλογος Καυκασίων Κιλκίς. Από την άλλη, παλιοί κτηνοτρόφοι διεκδικούν το δικαίωμα να μπορούν να χρησιμοποιούν και αυτοί τα λιβάδια των ανταλλάξιμων, όπως οι κτηνοτρόφοι Βλάστης, με το βουλευτή Κ. Κοντοδίνα.
Οι διαμάχες αυτές οφείλονται, εν μέρει, και στη σύγχυση που επικρατούσε ως προς την κυριότητα των βοσκών. Σύμφωνα με υπόμνημα του Γεωργικού Επιμελητηρίου Θεσσαλονίκης, που προωθούν στη Βουλή οι βουλευτές Δ. Ευθυμιάδης, I. Μιχαήλ και Σ. Ανθρακόπουλος, στις ίδιες βοσκές βόσκουν και τα ζώα των προσφύγων και τα ζώα των παλιών κτηνοτρόφων παρά τις εντολές του Εποικισμού. Η συνεκμετάλλευση αυτή είναι μοιραία να οδηγεί σε συγκρούσεις, χωρίς να φαίνεται εύκολα ποιος φταίει περισσότερο. Κι αυτό, γιατί την κυριότητα των βοσκών διεκδικούν: η Εθνική Τράπεζα, η Αεροπορική Άμυνα, ο Εποικισμός, οι κοινότητες. Εξάλλοι τόσο ο υπουργός Γεωργίας I. Κανναβός, όσο και ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος δηλώνουν ότι έδωσαν εντολή να δοθούν οι βοσκές στους παλιούς μικρούς κτηνοτρόφους, προκειμένου να προστατευθούν από τους μεγάλους. Έτσι, διαπιστώνουμε και εδώ την παραπάνω κοινωνική-ταξική διάσταση στη διαμάχη γηγενών και προσφύγων.
Την επιτακτική ανάγκη νομοθετικής ρύθμισης αυτού του ζητήματος, ώστε να υπαχθούν οι βοσκές σε ένα και μόνο φορέα, δηλ. στις κοινότητες, για να αποφευχθούν οι συγχύσεις, τονίζουν σε επερώτησή τους προς τον υπουργό Γεωργίας, 12 μέρες αργότερα, οι βουλευτές: Ν. Τζερμιάς, I. Μιχαήλ, Δ. Ευθυμιάδης, Α. Μπακάλμπασης, Γ. Ζερβός, Σ. Τσακμάνης και I Παπαδάκης.
Ειδικές καλλιέργειες.
Συχνά, πέρα από τις γενικές και κοινές, προβάλλουν και ειδικότερες καλλιεργητικές απαιτήσεις. Οι πρόσφυγες τον σηροτροφικού Συνεταιρισμού στα Νέα Κιούπλια Σερρών ζητούν να τους παραχωρηθεί έκταση για φύτευση και καλλιέργεια μωρεόδεντρων, ενώ πάνω από 1.000 προσφυγικές οικογένειες καπνοπαραγωγών στο Ρέθυμνο παρακαλούν να αποσυρθεί το νομοσχέδιο που απαγορεύει την καπνοκαλλιέργεια στην Κρήτη.
'Επειτα, επειδή πολλές καλλιέργειες καταστρέφονται συχνά από πλημμύρες, προβάλλει και μια άλλη ανάγκη για πρόσφυγες και γηγενείς: Η εκτέλεση αντιπλημμυρικών έργων. Αυτό ακριβώς το αίτημα υποβάλλει στη Βουλή η Ένωση προσφύγων Γαστούνης, γιατί ο Πηνειός έχει πλημμυρίσει και κατακλύσει όλες τις καλλιεργημένες εκτάσεις στη γύρω περιοχή.
Στάθης Πελαγίδης
Καθηγητής ΑΠΘ (Παιδαγωγική Φλώρινας)
Για το θέμα αυτό συζητείται στη Βουλή υπόμνημα της Παμπροσφυγικής Ένωσης Σερρών, που παρακαλεί να επισπευσθεί η σχετική διαδικασία. Το αίτημα προωθεί και υποστηρίζει ο βουλευτής Σερρών Σ. Ανθρακόπουλος, ο οποίος τονίζει και την αδικία που γίνεται εις βάρος των προσφύγων. Πριν δηλ. καθοριστούν και καταβληθούν οι αποζημιώσεις τους, υποχρεώνονται από την ΕΑΠ να καταβάλουν 10-20% των χρεών τους. Συμφωνώντας μαζί τους και ο υπουργός Γεωργίας δηλώνει ότι, ειδικά για την περιοχή Σερρών, θα θεσπίσει ελαφρότερα μέτρα και θα αναστείλει, προς το παρόν, την είσπραξη των χρεών.
Για το ίδιο θέμα, οι Σωζοπολίτες πρόσφυγες Θεσσαλονίκη παρακαλούν να μην εισπράττονται τα χρέη των κτημάτων και χωραφιών τους αλλά μόνο τα χρέη της ΕΑΠ, ενώ οι πρόσφυγες Καστανιών Έβρου ζητούν να αναβληθεί η καταβολή των χρηματικών ποσών που απαιτεί ο Εποικισμός.
Εκπρόθεσμες αποζημιώσεις.
Οι αποζημιώσεις προσδιορίζονταν με βάση την ατομική δήλωση που υπέβαλε κάθε δικαιούχος ανταλλάξιμος για το είδος και την αξία της περιουσίας που άφηνε στην πατρογονική του εστία. Αν άφηνε χωράφια, θα ’παίρνε χωράφια και, αν άφηνε καταστήματα, θα ’παίρνε καταστήματα ίσης αξίας, σύμφωνα με το άρθρο 14 της συνθήκης της Λωζάνης. Φυσικά, το άρθρο αυτό δεν εφαρμόστηκε καθόλου, γιατί αντέδρασε η Τουρκία. Ούτε και ήταν εύκολο να υπολογιστεί το ύψος της αποζημίωσης στην Τουρκία, για να καταβληθεί στην Ελλάδα, ή και αντίστροφα. Όπως και να ’χει το πράγμα, με το ελληνοτουρκικό σύμφωνο φιλίας του 1930, που αποφασίζει το συμψηφισμό των περιουσιών, οι Έλληνες ανταλλάξιμοι ζημιώνονται αφάνταστα έναντι των Τούρκων, γιατί οι πρώτοι ανέρχονται σε 1.300.000, ενώ οι δεύτεροι δεν ξεπερνούν τις 400.000. Συνολικά, το ύψος της αποζημίωσής τους ως το Γενάρη του 1930 δεν ξεπερνά το 15% της αξίας της περιουσίας που άφησαν στην Τουρκία.
Για να γυρίσουμε στις δηλώσεις, αρκετές απ’ αυτές, υποβλήθηκαν εκπρόθεσμα και, βάσει μιας απόφασης του Εποικισμού, δεν μπορούσαν να εκδικαστούν. Για την άρση αυτής της απόφασης υποβάλλονται στη Βουλή απανωτά υπομνήματα από την Παμπροσφυγική Ένωση Σερρών, τους πρόσφυγες Αιγίου και τους πρόσφυγες Καβάλας.
Όμως, ας μη νομιστεί ότι και εμπρόθεσμες δηλώσεις δεν είχαν την ίδια μοίρα. Αξίζει να αναφερθεί η περίπτωση των προσφύγων από τα Δαρδανέλλια που διαμένουν στην Ύδρα: Φτάσανε στα τέλη του 1928 και δεν πήραν ακόμη τίποτε από την αποζημίωση για την περιουσία που άφησαν στην Τουρκία. Κι ας πέρασαν 6 περίπου χρόνια από τότε που ξεριζώθηκαν.
Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στους ανταλλάξιμους της Βέροιας. Ο πρόεδρος του εκεί Εποικισμού, αφού πρώτα παρακαλεί να σταλούν συμπληρωματικές πιστώσεις για τους πλημμυροπαθείς πρόσφυγες της περιοχής στη συνέχεια προωθεί αίτημα, με το βουλευτή I. Παπαδάκη, για καταβολή αποζημίωσης ύψους 800.000 δρχ., αντί των 300.000 που έστειλε το Υπουργείο.
Αλλά και οι πρόεδροι πολλών προσφυγικών οικισμών, Χαλδίας, Κερασούντας, Λήμνου, Λαυρίου, Κομοτηνής κ.ά. παρακαλούν να μην αποσταλούν οι αποζημιώσεις των δικαιούχων ανταλλάξιμων, καθώς και των ανωμάλων δικαιοπραξιών.
Άλλες αποζημιώσεις (μη αγροτών).
Με τις αποζημιώσεις των προσφύγων συνδέεται και μια άλλη κατηγορία υπομνημάτων. Πρόκειται για αναφορές που θίγουν θέματα αποκατάστασης διαφόρων άλλων επαγγελματιών.
Έτσι, ο πρόεδρος των προσφύγων τέως δημοσίων Υπαλλήλων Τουρκίας ενοχλεί συνεχώς την Κυβέρνηση να προοωθήσει γρήγορα το νομοσχέδιο για παροχή αποζημίωσης στους συνταξιούχους ανταλλάξιμους. Εξάλλου, επαγγελματικά θέματα θίγουν σε υπομνήματά τους:
-Η επιτροπή άεργων προσφύγων σιδηροδρομικών.
-Ο παγκληρικός προσφυγικός σύνδεσμος Αθηνών.
-Οι πρόσφυγες του συνοικισμού τσιμεντοκτιστών Ξάνθης
-Οι λεμβούχοι Πειραιά
-Η Παμπροσφυγική Ένωση Σερρών, για λογαριασμό εμπόρων λαδιού.
Κλήροι, βοσκές, καλλιέργειες.
Απανωτές είναι και οι αναφορές που φτάνουν στη Βουλή γι’ αυτό το θέμα. Πρόκειται για τη βασική πηγή βιοπορισμού των προσφύγων και είναι επόμενο να προκαλεί αυξημένη ευαισθησία και να δημιουργεί προβλήματα προστριβών, τόσο με την υπηρεσία Εποικισμού και με το Δημόσιο, όσο και με γηγενείς τιτλούχους καλλιεργητές. Να σημειωθεί εδώ ότι οι διανεμημένοι κλήροι δεν προέρχονται από τα κτήματα των γηγενών, αλλά από την εγκαταλειφθείσα περιουσία των ανταλλάξιμων Μουσουλμάνων ή Βουλγάρων και από απαλλοτριωμένες δημόσιες ή μοναστηριακές εκτάσεις.
Το πρόβλημα των γεωργικών κλήρων.
Το πιο πιεστικό απ’ τα σχετικά προβλήματα είναι αυτό που αφορά στη διανομή και επάρκεια του αγροτικού κλήρου. Φτάσαμε στο Δεκέμβριο του 1928 και διανομή χωραφιών δεν έγινε ακόμη στο Ροδολείβος Σερρών, όπως φαίνεται από το υπόμνημα του εκεί Συλλόγου προσφύγων. Εξάλλου, δεδομένου ότι οι αγροτικές οικογένειες ήταν πολυμελείς και ο διατιθέμενος κλήρος μικρός -έφτανε το πολύ τα 35 στρέμματα κατά δικαιούχο- συχνές είναι και οι αναφορές για την αύξηση και βιωσιμότητα του αρχικού κλήρου. Συγκεκριμένα, η επιτροπή προσφύγων Αττικής παρακαλεί να γίνουν ενέργειες, ώστε να δικαιούνται αγροτικό κλήρο και τα άγαμα τέκνα. Από την άλλη, η Επιτροπή του συνοικισμού Ν. Πέλλας Γιαννιτσών, οι πρόσφυγες του συνοικισμού Πανδηλίου και Νέας Ζώνης Σερρών και οι πρόσφυγες γεωργοί Βρυτών Έδεσσας προβάλλουν το κοινό αίτημα να αυξηθεί ο γεωργικός τους κλήρος από τις υπάρχουσες διαθέσιμες ανταλλάξιμες εκτάσεις, για να μπορέσουν να συντηρηθούν. Οι πρόσφυγες, μάλιστα, των Βρυτών είναι αποφασισμένοι να μετοικήσουν αλλού.
Άλλοι, εν τω μεταξύ, προτείνουν τη λύση των απαλλοτριώσεων. Εντόπιοι και πρόσφυγες των συνοικισμών Πρόβλα και Πυργουδίων Χαλκιδικής προωθούν στη Βουλή αναφορά, με το βουλευτή Α. Ξανθόπουλο, και ζητούν, από τα μοναστηριακά μετόχια, απαλλοτρίωση εκτάσεων κατάλληλων για καπνοχώραφα. Παρά την υπόσχεση της ΕΑΠ, μέχρι στιγμής δεν έγινε τίποτε (Νοέμβριος 1928). Οι αναφερόμενοι απειλούν ότι, αν δεν ικανοποιηθούν, θα εγκατασταθούν στις πόλεις, για να βρουν δουλειά.
Παράλληλα, οι πρόσφυγες Κατερίνης, με το βουλευτή Δ. Ευθυμιάδη ζητούν να γίνουν απαλλοτριώσεις στο δάσος Πουρλιές και σε δημόσιες εκτάσεις των περιοχών Κεραμίδι, Βούρλιανη, Κούκου, προκειμένου να ολοκληρωθεί η αγροτική τους αποκατάσταση .
Πράγματι, γίνονταν απαλλοτριώσεις. Συνέβαιναν όμως μ’ αυτές και κάποιες ανωμαλίες: Άλλοτε καθυστερούσε η καταβολή των αντίστοιχων αποζημιώσεων στους πρώην κατόχους των εκτάσεων, όπως φαίνεται σε υπόμνημα που στέλνουν οι κτηματίες Βέροιας, άλλοτε συμφωνούνταν με ασύμφορους όρους. Στην περιοχή των Φαρσάλων π.χ. ο Γεωργικός Συνεταιρισμός ζητεί να αναθεωρηθεί η απόφαση του συμβουλίου Εποικισμού για απαλλοτρίωση 250 στρεμμάτων στη θέση Άνω-Κάτω Καρυές και Καραπλά.
Προστριβές με γηγενείς γαιοκτήμονες.
Όπως αρχικά σημειώσαμε, με τη διανομή των κλήρων συνέβαιναν. αναγκαστικά, και κάποιες προστριβές με ορισμένους γηγενείς, κυρίως όμως μεγαλοκτηματίες, που τύχαινε να εκμεταλλεύονται από παλιά τις διανεμημένες εκτάσεις ή να διαθέτουν κάποιους αμφίβολους τίτλους κυριότητας. Μια σειρά από σχετικά υπομνήματα δίνει την εικόνα αυτής της πτυχής στο πρόβλημα που εξετάζουμε. Το θέμα είναι πολύ σοβαρό και αρκετές φορές έδωσε αφορμή να ακουστούν οι σοσιαλιστικές απόψεις του βουλευτή Ι. Πασαλίδη. Ακόμη και να επαληθεύσουν στην πράξη.
Έτσι, η προσφυγική ομάδα Βέθης προτείνει να γίνουν ορισμένες αλλαγές στην περιοχή της :
Προκειμένου να αποφευχθούν οι προστριβές και διενέξεις με κάποιον Ρόμπελ, ιδιοκτήτη εκτεταμένου αγροκτήματος, ζητούν να τους παραχωρηθούν χωράφια από άλλη διαθέσιμη έκταση και όχι από το εν λόγω αγρόκτημα. Εξάλλου, πρόσφυγες και γηγενείς της κοινότητας Μικρών Μπεζακίων Λαγκαδά, με τους βουλευτές Σ. Τσακμάνη, Κ. Κουρτίδη και I. Μιχαήλ, αγωνίζονται να εκτοπίσουν από τα χωράφια τους τον απόστρατο στρατηγό Δημητρακόπουλο, ο οποίος τα διεκδικεί με το επιχείρημα ότι τα είχε αγοράσει, πριν από την Ανταλλαγή, από κάποια χανούμισσα. Η αλήθεια ήταν ότι εγκαταλειφθέντα μουσουλμανικά κτήματα δεν μπορούσαν, σύμφωνα με το νόμο, να αγοραστούν από ιδιώτη, γιατί υπάγονταν απευθείας στο Δημόσιο. Γι’ αυτό και ο υπουργός των Στρατιωτικών Θ. Σοφούλης υπόσχεται τη γρήγορη λύση αυτού του προβλήματος.
Παρόμοιο αγώνα διεξάγουν και οι πρόσφυγες Σταυρού Χαλκιδικής με τους βουλευτές Σ. Τσακμάνη και Σ. Σαμαρά: Το 1/4 του κτήματος που ανήκε στο Δημόσιο και επρόκειτο να τους δοθεί για αγροτική εγκατάσταση, το διεκδικεί τώρα ένας Οθωμανός, ο οποίος, μάλιστα, κάνει ενέργειες να το πουλήσει σε κάποιον γαιοκτήμονα Οικονόμου. Στο ίδιο αίτημα επανέρχονται ύστερα από 2-μήνες με το βουλευτή τους Α. Ξανθόπουλο.
Απ’ αυτές και από άλλες περιπτώσεις φαίνεται ότι οι διαμάχες εντοπίζονται, κυρίως, μεταξύ μικροκαλλιεργητών γηγενών και προσφύγων, από τη μια, και τσιφλικούχων μεγαλοκτηματιών από την άλλη. Όχι μεταξύ γηγενών και προσφύγων, γενικά. Έτσι, το πρόβλημα παίρνει κοινωνική-ταξική διάσταση, όπως ακριβώς υποστήριξε το Κ.Κ.Ε. (Πασαλίδης, Μάξιμος κ.ά.).
Το πρόβλημα των βοσκών.
Κάποιες διαμάχες μεταξύ γηγενών και προσφύγων είχαμε και στο θέμα της διανομής και εκμετάλλευσης των βοσκών, ιδιαίτερα στη Μακεδονία. Το θέμα ήταν, αν έπρεπε, τις βοσκές που παραχωρήθηκαν σε πρόσφυγες, να τις εκμεταλλεύονται και παλιοί κτηνοτρόφοι, ή και αντίστροφα.
Πρώτα-πρώτα, οι πρόσφυγες ζητούν τις απαραίτητες ανταλλάξιμες εκτάσεις για μια στοιχειώδη κτηνοτροφία, όπως η Επιτροπή πρόσφυγων Χρυσούπολης και ο Σύλλογος Καυκασίων Κιλκίς. Από την άλλη, παλιοί κτηνοτρόφοι διεκδικούν το δικαίωμα να μπορούν να χρησιμοποιούν και αυτοί τα λιβάδια των ανταλλάξιμων, όπως οι κτηνοτρόφοι Βλάστης, με το βουλευτή Κ. Κοντοδίνα.
Οι διαμάχες αυτές οφείλονται, εν μέρει, και στη σύγχυση που επικρατούσε ως προς την κυριότητα των βοσκών. Σύμφωνα με υπόμνημα του Γεωργικού Επιμελητηρίου Θεσσαλονίκης, που προωθούν στη Βουλή οι βουλευτές Δ. Ευθυμιάδης, I. Μιχαήλ και Σ. Ανθρακόπουλος, στις ίδιες βοσκές βόσκουν και τα ζώα των προσφύγων και τα ζώα των παλιών κτηνοτρόφων παρά τις εντολές του Εποικισμού. Η συνεκμετάλλευση αυτή είναι μοιραία να οδηγεί σε συγκρούσεις, χωρίς να φαίνεται εύκολα ποιος φταίει περισσότερο. Κι αυτό, γιατί την κυριότητα των βοσκών διεκδικούν: η Εθνική Τράπεζα, η Αεροπορική Άμυνα, ο Εποικισμός, οι κοινότητες. Εξάλλοι τόσο ο υπουργός Γεωργίας I. Κανναβός, όσο και ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος δηλώνουν ότι έδωσαν εντολή να δοθούν οι βοσκές στους παλιούς μικρούς κτηνοτρόφους, προκειμένου να προστατευθούν από τους μεγάλους. Έτσι, διαπιστώνουμε και εδώ την παραπάνω κοινωνική-ταξική διάσταση στη διαμάχη γηγενών και προσφύγων.
Την επιτακτική ανάγκη νομοθετικής ρύθμισης αυτού του ζητήματος, ώστε να υπαχθούν οι βοσκές σε ένα και μόνο φορέα, δηλ. στις κοινότητες, για να αποφευχθούν οι συγχύσεις, τονίζουν σε επερώτησή τους προς τον υπουργό Γεωργίας, 12 μέρες αργότερα, οι βουλευτές: Ν. Τζερμιάς, I. Μιχαήλ, Δ. Ευθυμιάδης, Α. Μπακάλμπασης, Γ. Ζερβός, Σ. Τσακμάνης και I Παπαδάκης.
Ειδικές καλλιέργειες.
Συχνά, πέρα από τις γενικές και κοινές, προβάλλουν και ειδικότερες καλλιεργητικές απαιτήσεις. Οι πρόσφυγες τον σηροτροφικού Συνεταιρισμού στα Νέα Κιούπλια Σερρών ζητούν να τους παραχωρηθεί έκταση για φύτευση και καλλιέργεια μωρεόδεντρων, ενώ πάνω από 1.000 προσφυγικές οικογένειες καπνοπαραγωγών στο Ρέθυμνο παρακαλούν να αποσυρθεί το νομοσχέδιο που απαγορεύει την καπνοκαλλιέργεια στην Κρήτη.
'Επειτα, επειδή πολλές καλλιέργειες καταστρέφονται συχνά από πλημμύρες, προβάλλει και μια άλλη ανάγκη για πρόσφυγες και γηγενείς: Η εκτέλεση αντιπλημμυρικών έργων. Αυτό ακριβώς το αίτημα υποβάλλει στη Βουλή η Ένωση προσφύγων Γαστούνης, γιατί ο Πηνειός έχει πλημμυρίσει και κατακλύσει όλες τις καλλιεργημένες εκτάσεις στη γύρω περιοχή.
Στάθης Πελαγίδης
Καθηγητής ΑΠΘ (Παιδαγωγική Φλώρινας)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου