Για τα Μοναστήρια του Πόντου, γίνεται λόγος στον κώδικα της I. Μονής Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα του Πόντου, υπό τον τίτλο «Ποίαι υπήρξαν αι Ιεραί Μοναί του Πόντου». Εκεί αναφέρονται τα εξής Μοναστήρια:
1. Πρώτος ο οποίος εισήγαγε τον μοναχικό βίο στον Πόντο, ιδιαίτερα στον Αρμενικό και Παφλαγονικό, ήταν ο Επίσκοπος Σεβαστείας Ευστάθιος (4ος μ.Χ. αι.): Ίδρυσε μοναστήρια και δίδαξε στους μοναχούς τα του μοναχικού βίου. Όμως, οι μαθητές του, «Ευσταθιανοί» ονομαζόμενοι, παρερμήνευσαν την ορθόδοξη διδασκαλία και παρουσίασαν ορισμένες αιρετικές και σχισματικές τάσεις, οι οποίες καταδικάστηκαν (αναθεματίστηκαν) από την εν Γάγγρα Σύνοδο (360-370 μ.Χ.).
1. Ο Μέγας Βασίλειος ίδρυσε Μοναστήρι κοντά στην πόλη Ιβόρα του Πόντου, πάνω από την κωμόπολη Πουλαντζάκ, το έτος 361.
2. Η Ιερή Μονή της Παναγίας στο Κουκουσό, δύο ώρες δυτικά της Τοκάτης (Ευδοκιάδας), όπου είχε εξοριστεί ο Χρυσόστομος το έτος 404.
3. Η Μονή του Αγίου Γεωργίου, κοντά στην Κερασούντα. Καταστράφηκε από τους Τούρκους λίγο μετά την άλωση της Τραπεζούντας (1461) και την τρίμηνη πολιορκία της Κερασούντας.
4. Η Μονή του Αγ. Θεοδώρου του Τήρωνος, πίσω από το οχυρό της Τοκάτης (Ευδοκιάδας), όπου είχε εξοριστεί ο Χρυσόστομος το έτος 404.
5. Η Μονή των Ισαποστόλων Κωνσταντίνου και Ελένης στην παραλιακή πόλη Φάτσα (Βαδήσανη). Τόσο το μωσαϊκό που σώθηκε, όσο και τα άλλα ερείπια, μαρτυρούν τη μεγαλοπρέπεια και την αρχοντιά του παλιού Μοναστηριού, που καταστράφηκε το 16ο αι.
6. Η Μονή του Αποστόλου Ανδρέα, στο Ιασώνειο ακρωτήριο, ανατολικά της Φάτσας. Καταστράφηκε το 16ο αι.
7. Το Μοναστήρι της Παναγίας, στο παραπάνω ακρωτήριο, είχε την ίδια τύχη το 16ο αι.
8. Το Μοναστήρι της Αγίας Σοφίας. Χτίστηκε στο ρυθμό της Αγίας Σοφίας Κωνσταντινουπόλεως, δυτικά της Τραπεζούντας, πάνω σε εκτεταμένο επίπεδο παραλιακό ύψωμα. Ιδρύθηκε από το Μεγάλο Κομνηνό Μανουήλ τον Α' (1241-1263). Το 1670 έγινε τζαμί.
10. Η Μονή της Παναγίας Θεοσκεπάστου, πάνω από την Τραπεζούντα και κάτω από το Μίθριο. Ο ευρύχωρος Ναός αυτού του Μοναστηριού, μέσα σε βράχο, χτίστηκε από το Μεγάλο Κομνηνό Αλέξιο τον Γ' (1349-1390). Το Μοναστήρι, επειδή ήταν ετοιμόρροπο, ξαναχτίστηκε εκ θεμελίων από το Μητροπολίτη Τραπεζούντας Κωνστάντιο (1830-1875), ο οποίος έχτισε, στον ίδιο χώρο, και ιδιαίτερο Ναό στη μνήμη Κωνσταντίνου και Ελένης. Εκεί είναι και ο τάφος του.
11. Η Μονή του Αγίου Φιλίππου, στο ανατολικό μέρος της Τραπεζούντας, κάτω από το βράχο του Μίθριου. Μετά το 1461 (άλωση Τραπεζούντας) έγινε μητροπολιτικός Ναός, ενώ τo 1674 μετατράπηκε σε τζαμί από τους Τούρκους. Η μετατροπή του Μοναστηριού σε τζαμί προκάλεσε βαθιά οδύνη στους χριστιανούς και θρηνήθηκε με εκφραστικότατα θρηνητικά δημοτικά άσματα.
12. Η Μονή - Σκήτη του οσίου Σάββα, μέσα σε λαξευτό μονόλιθο, μαζί με μερικά παρεκκλήσια και σκήτες, στους βράχους κάτω από το Μίθριο της Τραπεζούντας. Στο χώρο αυτής της Μονής ήταν το ελληνικό νεκροταφείο της Τραπεζούντας πριν από την Ανταλλαγή.
13. Η Μονή της Παναγίας Ελεούσας, ανατολικά της Τραπεζούντας, πάνω σε παραλιακό, ψηλό και επίπεδο βράχο. Το Μοναστήρι καταστράφηκε το 1674 και μετατράπηκε σε ερείπια, όταν οι Τούρκοι κατέλαβαν τον Άγιο φίλιππο. Το 1867 κρημνίστηκε όλος ο επίπεδος βράχος της Μονής και, μαζί του, χάθηκαν και τα τελευταία ερείπια που θύμιζαν την παλιά της ιστορία και αίγλη.
1. Πρώτος ο οποίος εισήγαγε τον μοναχικό βίο στον Πόντο, ιδιαίτερα στον Αρμενικό και Παφλαγονικό, ήταν ο Επίσκοπος Σεβαστείας Ευστάθιος (4ος μ.Χ. αι.): Ίδρυσε μοναστήρια και δίδαξε στους μοναχούς τα του μοναχικού βίου. Όμως, οι μαθητές του, «Ευσταθιανοί» ονομαζόμενοι, παρερμήνευσαν την ορθόδοξη διδασκαλία και παρουσίασαν ορισμένες αιρετικές και σχισματικές τάσεις, οι οποίες καταδικάστηκαν (αναθεματίστηκαν) από την εν Γάγγρα Σύνοδο (360-370 μ.Χ.).
 |
| Αγία Σοφία -Τραπεζούντας |
1. Ο Μέγας Βασίλειος ίδρυσε Μοναστήρι κοντά στην πόλη Ιβόρα του Πόντου, πάνω από την κωμόπολη Πουλαντζάκ, το έτος 361.
2. Η Ιερή Μονή της Παναγίας στο Κουκουσό, δύο ώρες δυτικά της Τοκάτης (Ευδοκιάδας), όπου είχε εξοριστεί ο Χρυσόστομος το έτος 404.
3. Η Μονή του Αγίου Γεωργίου, κοντά στην Κερασούντα. Καταστράφηκε από τους Τούρκους λίγο μετά την άλωση της Τραπεζούντας (1461) και την τρίμηνη πολιορκία της Κερασούντας.
4. Η Μονή του Αγ. Θεοδώρου του Τήρωνος, πίσω από το οχυρό της Τοκάτης (Ευδοκιάδας), όπου είχε εξοριστεί ο Χρυσόστομος το έτος 404.
5. Η Μονή των Ισαποστόλων Κωνσταντίνου και Ελένης στην παραλιακή πόλη Φάτσα (Βαδήσανη). Τόσο το μωσαϊκό που σώθηκε, όσο και τα άλλα ερείπια, μαρτυρούν τη μεγαλοπρέπεια και την αρχοντιά του παλιού Μοναστηριού, που καταστράφηκε το 16ο αι.
6. Η Μονή του Αποστόλου Ανδρέα, στο Ιασώνειο ακρωτήριο, ανατολικά της Φάτσας. Καταστράφηκε το 16ο αι.
7. Το Μοναστήρι της Παναγίας, στο παραπάνω ακρωτήριο, είχε την ίδια τύχη το 16ο αι.
8. Το Μοναστήρι της Αγίας Σοφίας. Χτίστηκε στο ρυθμό της Αγίας Σοφίας Κωνσταντινουπόλεως, δυτικά της Τραπεζούντας, πάνω σε εκτεταμένο επίπεδο παραλιακό ύψωμα. Ιδρύθηκε από το Μεγάλο Κομνηνό Μανουήλ τον Α' (1241-1263). Το 1670 έγινε τζαμί.
10. Η Μονή της Παναγίας Θεοσκεπάστου, πάνω από την Τραπεζούντα και κάτω από το Μίθριο. Ο ευρύχωρος Ναός αυτού του Μοναστηριού, μέσα σε βράχο, χτίστηκε από το Μεγάλο Κομνηνό Αλέξιο τον Γ' (1349-1390). Το Μοναστήρι, επειδή ήταν ετοιμόρροπο, ξαναχτίστηκε εκ θεμελίων από το Μητροπολίτη Τραπεζούντας Κωνστάντιο (1830-1875), ο οποίος έχτισε, στον ίδιο χώρο, και ιδιαίτερο Ναό στη μνήμη Κωνσταντίνου και Ελένης. Εκεί είναι και ο τάφος του.
11. Η Μονή του Αγίου Φιλίππου, στο ανατολικό μέρος της Τραπεζούντας, κάτω από το βράχο του Μίθριου. Μετά το 1461 (άλωση Τραπεζούντας) έγινε μητροπολιτικός Ναός, ενώ τo 1674 μετατράπηκε σε τζαμί από τους Τούρκους. Η μετατροπή του Μοναστηριού σε τζαμί προκάλεσε βαθιά οδύνη στους χριστιανούς και θρηνήθηκε με εκφραστικότατα θρηνητικά δημοτικά άσματα.
12. Η Μονή - Σκήτη του οσίου Σάββα, μέσα σε λαξευτό μονόλιθο, μαζί με μερικά παρεκκλήσια και σκήτες, στους βράχους κάτω από το Μίθριο της Τραπεζούντας. Στο χώρο αυτής της Μονής ήταν το ελληνικό νεκροταφείο της Τραπεζούντας πριν από την Ανταλλαγή.
13. Η Μονή της Παναγίας Ελεούσας, ανατολικά της Τραπεζούντας, πάνω σε παραλιακό, ψηλό και επίπεδο βράχο. Το Μοναστήρι καταστράφηκε το 1674 και μετατράπηκε σε ερείπια, όταν οι Τούρκοι κατέλαβαν τον Άγιο φίλιππο. Το 1867 κρημνίστηκε όλος ο επίπεδος βράχος της Μονής και, μαζί του, χάθηκαν και τα τελευταία ερείπια που θύμιζαν την παλιά της ιστορία και αίγλη.
14. Η Μονή του Αγίου Αθανασίου του Τραπεζούντιου, πάνω σε παραλιακό επίπεδο βράχο, σε απόσταση μιας ώρας ανατολικά της Τραπεζούντας. Εδώ είχε μονάσει ο Άγιος Αθανάσιος ο Δαιμονοκαταλύτης, ο οποίος έγινε Μητροπολίτης Τραπεζούντας (843-847). Το Μοναστήρι καταστράφηκε το 1670.
15. Η Μονή της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, στα Σούρμενα, η οποία καταστράφηκε το ίδιο έτος (1670). Για το Μοναστήρι αυτό κάνει λόγο και ο Μητροπολίτης Τραπεζούντας Ιωσήφ 1364-1367).
 |
| Αγία Άννα-Τραπεζούντα |
16. Η Μεγάλη Μονή των Αρχαγγέλων στην Θοανία (Τόνια), καταφύγιο των Τραπεζουντίων μετά την άλωση της Τραπεζούντας (1461). Καταστράφηκε στο β' μισό του 17ου αι., ύστερα από το μαζικό εξισλαμισμό των χριστιανών της περιοχής.
Μια ματιά στον παραπάνω κατάλογο των Μοναστηριών, για τα οποία γίνεται λόγος στον Παλαιό Κώδικα (Αρχείο Γραμματικόπουλου), δείχνει ότι τα περισσότερα απ' αυτά καταστράφηκαν ή έγιναν τζαμιά το 16ο και 17ο αι., στην περίοδο δηλ. των μαζικών και αναγκαστικών εξισλαμισμών, που έπληξαν ιδιαίτερα την περιοχή του πόντου.
Είναι βέβαιο ότι η απώλεια αυτών των κιβωτών της Ορθοδοξίας οδήγησε και στη μαζική αναγκαστική αλλαξοπιστία των χριστιανών της περιοχής τους, χωρίς βέβαια να αποκλείεται και το αντίστροφο.
Υπήρχαν και άλλα ιστορικά Μοναστήρια, τα οποία δεν περιλαμβάνονται στον Κατάλογο του Παλαιού Κώδικα (Αρχείο Γραμματικόπουλου). Άλλα απ' αυτά σώθηκαν μέχρι την Ανταλλαγή και άλλα, τα περισσότερα, καταστράφηκαν.
Ανάμεσα στα κατεστραμμένα ξεχωρίζουν:
1. Η Μονή του Αγίου Θεοδώρου του Γαβρά στην ενορία του Αγίου Βασιλείου Τραπεζούντας. Ιδρύθηκε στο α' μισό του 12ου αι. στη μνήμη του Θεοδώρου Γαβρά, που απελευθέρωσε την Τραπεζούντα από τους Σελτσούκους Τούρκους, το 1075. Ανιδρύθηκε και ανιστορήθηκε το 1978 στο χωριό Πέντε Βρύσες Λαγκαδά, από το Σύλλογο «ΑΓΙΟΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ του Γαβρά».
2. Η Μονή του Αγίου Γρηγορίου Νύσσης κοντά στην Κουνάκα και σε απόσταση 2 ωρών από το Βαζελώνα. Ιδρύθηκε τον 7ο αι. και καταστράφηκε το 17ο αι.
3. Η Μονή της Αναλήψεως, κοντά στο Χαψίκιοϊ. Ιδρύθηκε τον 3ο αι. και καταστράφηκε τον 6ο αι., από επιδρομές Περσών.
Πάντως η ιστορία και η παράδοση των παλαίφατων αυτών Μοναστηριών, συνεχίζεται, μετά την καταιγίδα του 16ου και 17ου αι., με μια σειρά άλλων, που διατηρήθηκαν μέχρι το 1923 και άφησαν γερή μνήμη στην πρώτη γενιά των προσφύγων.
Εκτός από τα τρία μεγάλα Μοναστήρια, της Παναγίας Σουμελά, του Αγίου Ιωάννη Βαζελώνα και Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα, λαμπρές σελίδες έγραψαν και τα Μοναστήρια:
Παναγίας Γουμερά (κοντά στην Άρδασσα), που ανιδρύθηκε κοντά στα Πλατανάκια του Ν. Σερρών.
Αγίου Γεωργίου Χουτουρά (κοντά στην Αργυρούπολη),
Αγίου Γεωργίου Χαλιναρά (ΒΑ της Αργυρούπολης),
Αγίου Γεωργίου Χάρσερα (κοντά στη Χάροερα),
Ζωοδόχου Πηγής,
Γεννήσεως της Θεοτόκου (στην Κάτω Χαβίανα),
Αγίου Βασιλείου,
Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου (της Ίμερας),
Κοιμήσεως της Θεοτόκου (κοντά στη Νικόπολη),
Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου (κοντά στο Κουσπιδί),
Παναγίας Κρεμαστής (κοντά στο Βαζελώνα, στον οποίο και ανήκε),
Αγίου Κωνσταντίνου Φάτσας, Αγίου Γεωργίου Μούζενας κ.ά.
Παναγίας Γουμερά (κοντά στην Άρδασσα), που ανιδρύθηκε κοντά στα Πλατανάκια του Ν. Σερρών.
Αγίου Γεωργίου Χουτουρά (κοντά στην Αργυρούπολη),
Αγίου Γεωργίου Χαλιναρά (ΒΑ της Αργυρούπολης),
Αγίου Γεωργίου Χάρσερα (κοντά στη Χάροερα),
Ζωοδόχου Πηγής,
Γεννήσεως της Θεοτόκου (στην Κάτω Χαβίανα),
Αγίου Βασιλείου,
Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου (της Ίμερας),
Κοιμήσεως της Θεοτόκου (κοντά στη Νικόπολη),
Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου (κοντά στο Κουσπιδί),
Παναγίας Κρεμαστής (κοντά στο Βαζελώνα, στον οποίο και ανήκε),
Αγίου Κωνσταντίνου Φάτσας, Αγίου Γεωργίου Μούζενας κ.ά.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου